Nỗi lo nhồi máu cơ tim trẻ hóa

Thứ Tư, 18/01/2017, 14:50
Nam giới mắc bệnh mạch vành gây nhồi máu cơ tim (NMCT) trung bình ở khoảng 55 tuổi, nữ giới khoảng 65. Ở độ tuổi 50, nam mắc bệnh gấp 5 lần nữ. Càng cao tuổi, chênh lệch này càng nhỏ lại, đến 75 tuổi tần suất mắc bệnh ở hai giới như nhau. Tuy nhiên nhiều năm nay số người trẻ tuổi bị NMCT tăng đột biến...


Nhiều ca bệnh còn rất trẻ

Đang đánh cầu lông, anh Trần Đức Cảnh, 33 tuổi, ở Hoàng Mai, Hà Nội, đột nhiên ôm ngực ngã quỵ... Tại Bệnh viện (BV) Bạch Mai, anh được chẩn đoán NMCT cấp và dùng ngay thuốc tiêu sợi huyết nên cục máu đông làm tắc mạch vành tan ra, thoát khỏi lưỡi hái tử thần.

Tuy nhiên, bác sĩ cho biết, động mạch của anh đã có nhiều mảng xơ vữa, có thể gây tắc nghẽn mạch vành bất cứ lúc nào nên nguy cơ NMCT luôn treo lơ lửng, chưa kể đột quỵ do tai biến mạch não. Mỗi ngày, anh Cảnh hút 10 - 15 điếu thuốc lá. Anh nói rằng biết hút thuốc là có hại nhưng cảm thấy sức khỏe vẫn tốt, tuổi còn trẻ nên cho rằng không sao!...

 Tương tự, anh Hoàng Văn Mạnh, 36 tuổi, ở TP. Bắc Ninh, tự nhiên thấy đau thắt ngực. Các cơn đau bắt đầu từ vùng xương ức lan đến cổ, vai, hàm, sau lưng..., có lúc cơn đau lan từ vai xuống các ngón tay.

Anh cho rằng mình hay nằm lệch và ngồi làm việc máy tính nhiều nên bị đau vai, đau cổ, đôi khi còn nghĩ mình bị cảm mạo nên cơ thể mỏi mệt. Do các cơn đau rất ngắn, hết đau nhanh nên anh không khám xét. Các cơn đau ngày càng dày lên, rồi xuất hiện những cơn đau thắt ngực, vã mồ hôi, nhịp tim rất nhanh..., cảm giác trống ngực đập thình thình và tim như bị bóp nghẹt, cũng vẫn không chịu đi khám.

Trong một cuộc họp anh Mạnh bị đau, khó thở, mệt lả, mồ hôi vã đầm đìa, đồng nghiệp phải đưa đi cấp cứu... BV chẩn đoán bệnh tim thiếu máu cục bộ mãn tính, phải điều trị lâu dài. Sức khỏe từ đó cũng suy yếu, anh không thể làm việc nặng, vận động vài phút là thở không ra hơi; bệnh nhân này cũng nghiện thuốc lá!...

Ngày 3-11-2016, Trung tâm Tim mạch, BV E, Hà Nội cứu sống anh Nguyễn Ngọc Lâm, 38 tuổi, ở quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội, bị NMCT cấp. Sau sơ cứu tại BV Nam Thăng Long, được chuyển đến BV E trong tình trạng sốc tim, đau dữ dội vùng ngực trái, nguy cơ ngừng tim…, tử vong nếu không xử lý nhanh, nên các bác sĩ Trung tâm Tim mạch quyết định đưa luôn vào phòng tim mạch can thiệp. Hồi sức tích cực và chụp động mạch vành qua da được triển khai ngay.

BS Phan Thảo Nguyên, người trực tiếp làm thủ thuật cấp cứu bệnh nhân cho biết, động mạch vành phải của anh Lâm tổn thương nhiều và hẹp 99% do huyết khối. Tiến hành thủ thuật hút huyết khối và đặt stent động mạch vành phải, sau 20 phút can thiệp, bệnh nhân hết đau ngực, mạch, huyết áp ổn định, chuyển phòng hồi sức can thiệp theo dõi và điều trị nội khoa. Từ lúc vào viện đến lúc hoàn thành thủ thuật can thiệp chỉ tròn 60 phút... Không ít người rất trẻ đã bị NMCT...

Chị V.T.L. tại Viện tim TP. HCM.

Bệnh nhân V.T.L., mới 20 tuổi, được BV Cà Mau chuyển viện lên Viện Tim TP HCM với chẩn đoán hẹp - hở van hai lá 4/4. Khám lâm sàng và xét nghiệm, thấy tim không to nhiều (biến chứng của hẹp - hở van) nhưng bóp yếu. Nghi có bệnh khác kèm theo nên chỉ định chụp mạch vành, phát hiện tắc hai nhánh, nghĩa là nhồi máu hai vùng cơ tim cùng lúc. Với một người 20 tuổi, bị tắc mạch vành như chị L. rất hiếm gặp và những trường hợp tắc hai nhánh như thế này, tử vong 30 - 50% trước khi nhập viện...

Khoảng 10 giờ ngày 14-8-2016, khi đang đánh cá ngoài biển, anh Nguyễn Tấn Cung, 21 tuổi, ở xã Mỹ Thành, Phù Mỹ, Bình Định, thấy đau  thắt ngực, cứ khoảng 5 phút một cơn, làm anh bủn rủn tay chân, vã mồ hôi, được đưa vào khoa Nội Tim mạch, BVĐK Bình Định lúc 15 giờ 30 phút cùng ngày.

Anh Nguyễn Tấn Cung đã ổn định sau đặt stent mạch vành.

Xét nghiệm men tim, điện tim, siêu âm tim, X-quang tim phổi lúc vào viện đều trong giới hạn bình thường, bệnh nhân được theo dõi tại khoa. Ngày 16-8, xét nghiệm lại, men tim tăng hơn 10 lần ngưỡng bình thường, tuy nhiên men tim cao có thể là viêm cơ tim hoặc NMCT. Để loại trừ, chỉ định chụp mạch vành, thấy huyết khối gây tắc hoàn toàn động mạch vành phải. Sau can thiệp và đặt stent, bệnh nhân hết đau ngực; mạch, huyết áp ổn định; tự đứng và đi lại được. Bệnh nhân này hút mỗi ngày hơn 1 bao thuốc lá!

Nhồi máu cơ tim là thế nào?

Định nghĩa lần thứ ba toàn cầu về NMCT cấp là hoại tử một vùng cơ tim bởi thiếu máu cục bộ do co thắt mạch hay nghẽn, tắc mạch vành do xơ vữa tại chỗ hoặc cục máu đông, mảng xơ vữa từ nơi khác đến (còn gọi là suy vành hoặc thiếu máu cơ tim cục bộ mãn tính). Y văn thế giới khẳng định không ai qua được cơn NMCT thứ ba.

NMCT có rất nhiều biến chứng mà suy tim cấp là hàng đầu do rối loạn nhịp tim nhanh; rối loạn dẫn truyền nhĩ - thất (gián đoạn dẫn truyền hệ thần kinh tự động của tim) làm nhịp rất chậm; tắc nghẽn mạch thứ phát làm chính cục nghẽn gây ra NMCT ban đầu to thêm hoặc hình thành những cục máu đông trong buồng tim gây tắc mạch phổi; vỡ tim; thủng vách giữa hai tâm thất; đứt cột cơ tim gây hở van hai lá; gây hội chứng Dressler gồm viêm màng ngoài tim, tràn dịch khoang màng tim và khoang màng phổi; các cơn đau ngực lan tỏa (đau thần kinh nhạy cảm); các cơn đau thắt ngực tái phát; phồng vách tim.

NMCT gây chết đột ngột nhiều nhất ở giờ đầu tiên, ngày đầu tiên và nhiều nhất là do rung thất (nhịp tim trên 350 lần/phút), ít hơn theo thứ tự là rung nhĩ, cơn nhịp nhanh thất (nhịp tim khoảng 200 - 250 lần/phút, làm tim suy cấp), tắc mạch phổi lớn, vỡ tim...

Ngoại trừ yếu tố di truyền, gia đình có nam dưới 55 và nữ dưới 65 tuổi mắc bệnh mạch vành, thế hệ sau mắc bệnh gấp 3 - 4 lần so với gia đình không có người mắc; một vài bệnh hiếm gặp có thể gây biến chứng NMCT như bệnh viêm động mạch chủ và các nhánh chính của nó (bệnh Takayashu - thường mắc ở trẻ em gái hoặc nữ 20 - 30 tuổi); bệnh cầu cơ mạch vành, là một bó cơ tim bắt chéo qua một nhánh mạch vành, khi cơ tim co bóp có thể gây tắc nghẽn đoạn mạch đó, hậu quả như NMCT... thì cholesterol máu cao là nguyên nhân của khoảng 50% và tăng huyết áp được cho là gây ra khoảng 40% các trường hợp NMCT.

Huyết áp càng cao thì nguy cơ NMCT càng nhiều. Người tiểu đường có khoảng 50% nguy cơ xơ vữa mạch vành ở nam và 100% ở nữ. Những người lạm dụng rượu, bia; ít vận động cơ bắp; người béo phì, nhất là béo phì bụng; bị stress trường diễn thuộc nhóm nguy cơ cao.

Đặc biệt, theo nhiều nghiên cứu toàn cầu thì người hút thuốc lá có nguy cơ xơ vữa mạch vành cao hơn 60% so với người không hút. Vì khói thuốc lá làm tăng nồng độ Carbon monoxide (CO - một chất độc) trong máu, phá hủy tế bào nội mạc (mặt trong) mạch máu, đương nhiên có mạch vành, gia tăng tập trung tiểu cầu, nghĩa là tăng nguy cơ hình thành huyết khối gây tắc nghẽn. Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ NMCT độc lập với các yếu tố khác.

Phải nghĩ ngay đến NMCT khi có các biểu hiện: Đau thắt ngực như có vật đè nặng, ép chặt ngực..., đau một hoặc cả hai cánh tay, lưng, vai, cổ, hàm hoặc trên rốn. Tim đập mạnh liên hồi. Khó thở xuất hiện trước hoặc cùng cơn đau ngực. Toát mồ hôi lạnh. Rất mệt mỏi và khó chịu. Quái ác là có những trường hợp NMCT không đau, gọi là NMCT im lặng, nhưng gây đột tử nhiều như những ca có đau thắt ngực!

Sau Thế chiến thứ 2, các nước phát triển giật mình khi thấy số bệnh nhân chết do NMCT hàng năm nhiều hơn số người chết do chiến tranh thông thường.

Mỗi năm, thế giới có 2,5 triệu người chết do NMCT. Ở Mỹ, năm 2009, có 386.324 người tử vong do bệnh mạch vành; mỗi năm có khoảng 1,5 triệu ca NMCT mới và 280.000 ca nhồi máu tái phát, 150.000 ca NMCT im lặng. Ở Việt Nam, năm 2003, nhập viện vì NMCT cấp là 4,2% số bệnh nhân, năm 2007 là 9,1%; số người NMCT trong những năm qua cứ năm sau cao hơn năm trước 15 - 20% (thống kê của Viện Tim mạch quốc gia).

BV Chợ Rẫy, TP HCM, năm 2010 có 1.538 ca nhập viện vì hội chứng mạch vành cấp, 267 ca tử vong. Từ những năm 60 của thế kỷ trước, sự ra đời của đơn vị cấp cứu mạch vành, các thuốc tiêu huyết khối, can thiệp động mạch vành cấp cứu và tiến bộ về các thuốc phối hợp đã giảm tử vong do NMCT cấp thế giới xuống dưới 7%, so với trên 30% trước đây.

Bệnh mạch vành có thể hạn chế được

Với mức độ tăng cao rất nhanh số người mắc bệnh và số người 25 - 40 tuổi ở Việt Nam mắc bệnh nhóm tim mạch, tăng huyết áp trong đó có NMCT cũng tăng nhanh thì rất đáng lo ngại bởi NMCT có số tử vong rất cao và đặc biệt ảnh hưởng đến nhân lực lao động. Gần đây, hai nhóm nghiên cứu Baltimore và Framingham, Mỹ, công bố kết quả mổ tử thi 1.000 ca đột tử thấy 20 - 51% nam và 6 - 10% nữ độ tuổi 35 - 54 do NMCT, là một dẫn chứng cho thấy bệnh này đang trẻ hóa toàn cầu.

Nhịp sống ngày càng hối hả và nguyên nhân gây NMCT đã rõ thì không có cách nào khác ngoài bố trí thời gian làm việc, nghỉ ngơi hợp lý và thường xuyên tập luyện đủ cường độ, thời gian. Giảm nguy cơ tăng huyết áp, bệnh mạch vành và các bệnh tim mạch khác bằng cách ăn nhiều rau và cân đối đạm động vật, thực vật; ưu tiên các loại đậu, đỗ, đặc biệt là đậu nành (đậu phụ, tương, tào phớ, xì dầu, dầu đậu nành…) vì có lượng axít béo không no Omega 3 cao, tốt cho sức khỏe tim mạch.

Một nghiên cứu trên 65.000 phụ nữ Trung Quốc, sử dụng ít nhất 7,4g đạm đậu nành mỗi ngày giúp giảm 75% nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Nghiên cứu mới đây tại Nhật Bản cũng khẳng định, sử dụng 400ml sữa đậu nành mỗi ngày giảm đáng kể cholesterol máu. Với người mắc bệnh mạch vành phải uống thuốc giãn mạch vành, phòng huyết khối và hạ huyết áp (nếu tăng HA) theo chỉ định, tuyệt đối không được bỏ thuốc. Đan sâm, tam thất, mạch môn, đỏ ngọn, bồ hoàng, hoàng bá, sơn tra, là những vị thuốc quý cho bệnh tim mạch, đặc biệt là chứng đau thắt ngực.

Cần dự trữ sẵn Risordan hoặc Nitroglycerine, dùng ngay khi có cơn đau thắt ngực (ngậm dưới lưỡi). Sau 5 phút, cơn đau, khó thở không giảm hoặc mất có thể dùng thuốc lần 2. Nếu có Aspirin được kê đơn thì uống 01 viên để phòng huyết khối và nhanh chóng đến BV, không nên để quá 15 phút. Khó khăn nhất là những cơn NMCT im lặng, chỉ phát hiện được khi ghi điện tim và hiện vẫn chưa biết vì sao?

Chỉ mới có những nhận xét và thống kê là thường xảy ra ở những ca hẹp mạch vành dưới 50%; có trạng thái tâm lý căng thẳng; người đã đặt stent mạch vành; đặc biệt, theo nhiều thống kê quốc tế, người tiểu đường bị NMCT có khoảng 17 - 39% cơn im lặng; và sau cơn NMCT đầu thì ngoài những nguyên nhân gây ra bệnh mạch vành đã kể trên, những người rối loạn nhịp tim, suy tim (không phải do NMCT); mắc chứng ngưng thở khi ngủ; có cơn thiếu máu não thoáng qua hay đột quỵ, người cao tuổi, phụ nữ, có nguy cơ cao bị NMCT im lặng hoặc NMCT cấp nhưng triệu chứng không điển hình. Không có cách nào khác để phát hiện NMCT im lặng ngoài khám sức khỏe định kỳ và những người cao tuổi hoặc tăng cholesterol máu, cao huyết áp, lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, có stress kéo dài... phải kiểm tra điện tim thường xuyên hợp lý để phát hiện.

Bs. Văn Bình
.
.