Về nơi lưu giữ tuổi thơ của Bác Hồ ở cố đô

• Về thăm nơi Bác Hồ sống, làm việc và viết Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến
• Nơi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước

Năm tháng ở Huế với biết bao thăng trầm đã khắc sâu trong cuộc đời của Bác, bởi nơi ấy Bác không chỉ có những ngày tháng êm đềm tuổi thơ, mà còn mang nỗi đau mất mẹ, mất em…

Sáng tháng 5, chúng tôi về Huế với cảm xúc kính trọng dâng trào khi nghĩ tới Bác và đi thăm nhà Bác. Vòng qua kinh thành Huế, tôi chọn những đóa sen ở hồ sen Tịnh Tâm còn ướt đẫm sương đêm để dâng lên bàn thờ trong ngôi nhà ấu thơ của Người. Nhìn lên di ảnh hai cụ thân sinh của Bác, ký ức qua những câu chuyện cảm động về tuổi thơ của Người ùa về làm mắt chúng tôi nhòe lệ trước nén hương trầm.

Năm 1894, ông Nguyễn Sinh Sắc (phụ thân của Bác Hồ) thi đỗ Cử nhân ở trường thi Hương Nghệ An. Năm 1895 ông vào Huế thi Hội nhưng không đỗ. Để chuẩn bị cho kỳ thi tiếp theo, ông xin vào học Trường Quốc Tử Giám - Huế và được chấp nhận.

Ngôi nhà gắn với tuổi thơ của Bác ở 112 đường Mai Thúc Loan, thành phố Huế.

Tuy nhiên học bổng của trường rất ít, tằn tiện lắm cũng chỉ đủ để ông sinh sống tại đất kinh đô. Ông về quê bàn với gia đình đưa vợ con cùng vào Huế để gia đình có điều kiện giúp đỡ ông học hành, và ông cũng có thời gian chăm sóc và nuôi dạy các con. Để vào với chồng, bà Hoàng Thị Loan (mẫu thân của Bác Hồ) từ Kim Liên, Nam Đàn, Nghệ An đã đưa hai con là Nguyễn Sinh Khiêm (anh trai Bác Hồ) và Nguyễn Sinh Cung (Bác Hồ) đi bộ hàng tháng trời mới vào đến cố đô Huế.

Nhiều tư liệu ở Huế chúng tôi tìm hiểu còn chép lại: khi vợ con vào đến Huế, ông Nguyễn Sinh Sắc nhờ người quen giới thiệu đã thuê được một gian nhà nhỏ ở đường Đông Ba (là ngôi nhà di tích ở 112 Mai Thúc Loan hiện nay) để ở. Bà Loan kể với láng giềng những cực khổ mà mẹ con bà phải trải qua trên đường đi từ Nghệ An vào Huế, bà Loan sức khỏe đã yếu lại phải đi bộ đường xa, 2 con nhỏ thì chân sưng tấy nên nhiều lúc bà phải để hai con vào 2 chiếc thúng rồi ráng vượt dặm trường.

Ngôi nhà nơi Bác Hồ và gia đình sinh sống ở Huế giờ trở thành di tích, hàng ngày có rất nhiều người đến thăm, viếng. Tại ngôi nhà này đã lưu giữ nhiều kỷ niệm lúc thiếu thời của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là nơi chứng kiến những năm tháng miệt mài đèn sách, khổ công học hành của ông Nguyễn Sinh Sắc, sự trung hậu, đảm đang của bà Hoàng Thị Loan, tuổi thơ lớn lên và trưởng thành của hai anh em Nguyễn Sinh Khiêm và Nguyễn Sinh Cung.

Ngôi nhà Bác ở làng Dương Nỗ, xã Phú Dương, huyện Phú Vang, Thừa Thiên – Huế.

Trong sáu năm sống ở căn nhà này, gia đình Bác Hồ đã có điều kiện hòa nhập với đời sống của người dân đất kinh kỳ. Ông Nguyễn Sinh Sắc ngoài thời gian học tập còn chẩn đoán bệnh, bốc thuốc cho bà con quanh vùng. Bà Hoàng Thị Loan với nghề dệt vải, ngày đêm tần tảo canh cửi, cùng chồng nuôi các con nên người.

Hai anh em Nguyễn Sinh Khiêm, Nguyễn Sinh Cung còn nhỏ nhưng với tư chất thông minh, rất thích tìm hiểu đời sống hiện thực ở chốn kinh thành, lại được nghe cha cùng các bậc cao niên thường kể về đời sống của vua quan đương thời; sự hách dịch, ngạo mạn của thực dân Pháp, cùng với nỗi thống khổ của bà con lao động, về sự kiện thất thủ kinh đô ngày 23 tháng 5 năm Ất Dậu (5/7/1885) đã giết chết hàng ngàn người dân vô tội, làm ly tán biết bao gia đình… những biến động chính trị, xã hội ở đất kinh kỳ đã khắc sâu vào tâm hồn Người, góp phần hình thành nên khát vọng cứu nước, cứu dân sau này của người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành.

Ngôi nhà lưu dấu tuổi thơ của Bác ở Huế cũng in đậm trong tâm hồn cậu bé Nguyễn Sinh Cung với nỗi đau mất mẹ, tiếng khóc khát sữa của em thơ. Năm 1900, cũng chính trong ngôi nhà này, khi ông Nguyễn Sinh Sắc làm thư ký tại Thanh Hóa, bà Hoàng Thị Loan đã qua đời trong cảnh cơ hàn khi mới 33 tuổi vào ngày 22 tháng Chạp năm Canh Tý (tức 10/2/1901), mẹ mất khi cậu bé Nguyễn Sinh Cung lúc ấy mới 11 tuổi và người em Nguyễn Sinh Nhuận (bé Xin) mới chào đời. Bác ôm em ngồi bên thi thể mẹ.

Đoàn viên, thanh niên ở Huế đến dâng hoa mừng ngày Sinh nhật Bác ở ngôi nhà 112 Mai Thúc Loan, thành phố Huế.

Nhờ người làng chôn cất mẹ xong, Bác lại phải bồng em đi xin từng giọt sữa. Vì thiếu hơi ấm của mẹ, chẳng bao lâu em Xin cũng mất. Những năm tháng tuổi thơ của Người ở Huế với nỗi đau mất mẹ, là tiếng khóc của em thơ khát sữa… đã khắc đậm trong tâm hồn Người cho đến tận trước lúc đi xa.

Trong đó có cả sự yêu thương, đùm bọc của bà con nghèo xứ Huế. Nghĩa tình sâu nặng đó chính là những giá trị văn hóa góp phần hình thành nhân cách đạo đức và chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh. Trong tim Người, Huế không chỉ là một phần miền Nam yêu quý mà còn là quê hương, là tuổi thơ của mình.

Nhà lưu niệm Bác Hồ tại 112 - Mai Thúc Loan là một ngôi nhà gỗ rộng ba gian, gồm 4 vài cột, kiến trúc theo kiểu nhà rường truyền thống của Huế mái lợp ngói liệt, tường bao quanh bằng gạch vồ, mặt trước là hệ thống cửa bản khoa "thượng song, hạ đố", nối với nhà chính là nhà bếp, vách trát đất, mái lợp tranh.

Những kỷ vật thiêng liêng trong ngôi nhà của Bác ở Huế.

Ngôi nhà nằm trong một tổng thể nhà - sân - vườn hoàn chỉnh. Trong ngôi nhà hiện nay có một khung dệt, một xa sợi được tái tạo bước đầu theo đúng khung dệt và xa sợi ở nhà Bác tại Kim Liên, chiếc giá sách của ông đồ Sắc, chiếc xa quay, khung cửi, cánh võng, nón lá, yếm, khăn, đôi quang gánh của bà Hoàng Thị Loan, cho đến chiếc đĩa đèn dầu, nồi niêu, bát, đĩa…

Rời nhà Bác ở đường Mai Thúc Loan, thành phố Huế, chúng tôi về làng Dương Nỗ, xã Phú Dương, huyện Phú Vang, Thừa Thiên Huế thăm ngôi nhà cũng gắn bó nhiều kỷ niệm tuổi ấu thơ của Bác khi Người cùng cha và anh trai sống trong các năm 1898-1900. Năm 1898, sau khi thi Hội lần thứ 2 không đỗ, ông Nguyễn Sinh Sắc đã được ông Nguyễn Sĩ Độ mời về nhà dạy học (tại làng Dương Nỗ).

Hai anh em Nguyễn Sinh Khiêm và Nguyễn Sinh Cung theo cha về đây một phần để đỡ gánh nặng kinh tế gia đình, một phần để ông Sắc có điều kiện dạy học cho hai con. Tại lớp học chữ Hán của cha trong ngôi nhà này, Bác Hồ đã được học những chữ Hán đầu tiên, đặt nền móng cho nền học vấn Hán học của Người.

Ngôi nhà ở làng Dương Nỗ nơi Bác cùng cha và anh sinh sống được lợp mái tranh giản dị nằm nép mình bên dòng sông Phổ Lợi hiền hòa, vách ghép ván, được dựng theo kiểu 3 gian 2 chái truyền thống của người Huế. Hai bên lối vào cổng có hai hàng cây đẹp mắt. Cách bố trí đồ đạc đơn sơ trong ngôi nhà này rất tiện lợi, mang bóng dáng của ngôi nhà ông đồ nho xứ Nghệ.

Trong nhà kê ở giữa là bộ phản gỗ để ông Nguyễn Sinh Sắc dạy học, hai bộ phản khác kê 2 bên để học trò ngồi học. Ở góc trong hai gian nằm kế gian giữa có kê chõng tre, bên trái kê sập đựng đồ đạc. Hai chái 2 đầu nhà có hai buồng dùng để cất quần áo của ba cha con và cất cơm gạo, đồ ăn hàng ngày. Nối với căn nhà chính là ngôi nhà mái lợp tranh, vách được trét bằng bùn đất làm nơi sinh hoạt.

Gắn với tuổi thơ của Bác ở làng Dương Nỗ là nhiều di tích lưu giữ tuổi thơ của Người như: miếu Am Bà, di tích Bến Đá, đình làng… tất cả tạo nên hệ thống di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngôi làng Dương Nỗ cách trung tâm thành phố Huế khoảng 7 km, đây là một làng quê giàu truyền thống lịch sử, văn hóa…

Phía trước nhà Bác là con sông Phổ Lợi nước trong xanh, lững lờ trôi, có Bến Đá nơi hàng ngày Bác và anh trai Nguyễn Sinh Khiêm thường ngồi hóng mát và tắm giặt. Còn điểm di tích Am Bà là nơi Người thường xuống đây chơi với bạn bè cùng trang lứa. Am Bà là miếu thờ thần Thiên-Y-A-Na, một trong những tín ngưỡng thờ "mẫu" của người Việt mang màu sắc Chăm-pa. Còn đình làng Dương Nỗ là nơi Bác thường ra ngồi học bài, vui chơi, quan sát và tìm hiểu lịch sử ngôi đình và đời sống, sinh hoạt của bà con trong làng…

Thừa Thiên Huế, mảnh đất đã nuôi dưỡng tuổi thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những năm tháng Người cùng gia đình sinh sống, học tập và cả những biến cố đau lòng trong giai đoạn 1895 -1901 và 1906 - 1909.

Chính nơi đây đã góp phần hun đúc và hình thành tư tưởng yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh để từ đó thôi thúc Người quyết tâm ra đi tìm đường cứu nước, cứu dân. Đến nay theo thống kê ở Thừa Thiên Huế ngoài hai ngôi nhà nơi Bác sinh sống, còn có khoảng 20 di tích và địa điểm di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh hoặc có liên quan trực tiếp đến gia đình Người như: Di tích Trường Tiểu học Pháp - Việt Đông Ba, Di tích toà Khâm sứ Trung Kỳ, Trường Quốc học Huế, nơi an táng thân mẫu Bác Hồ khi bà mất...

Ngoài ra, về di sản "phi vật thể" có hàng ngàn tư liệu thành văn và dân gian viết về Người, nói về Người, hồi ức của chính Người về thời kỳ ở Huế và tấm lòng của Bác Hồ với Thừa Thiên Huế, cũng như Thừa Thiên Huế với Bác Hồ. Những địa điểm di tích gắn với tuổi thơ của Bác thu hút đông đảo nhân dân mỗi khi đến Huế, cũng là nơi để người dân cố đô Huế viếng thăm mỗi khi nhớ đến Người.