Sau nhiều năm căng thẳng, đe dọa và trừng phạt qua lại, Mỹ và Iran đã khởi động lại vòng đàm phán hạt nhân tại Thủ đô Muscat của Oman vào ngày 12/4. Dù diễn ra theo hình thức gián tiếp và còn nhiều dè dặt, đây vẫn là bước tiến đáng kể trong bối cảnh khu vực Trung Đông đứng trước nguy cơ bất ổn nghiêm trọng.
Việc chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump gia tăng áp lực buộc Iran từ bỏ hoàn toàn chương trình hạt nhân và cảnh báo sử dụng biện pháp quân sự đã khiến căng thẳng giữa hai nước leo thang chóng mặt. Tuy nhiên, hai nước đến nay chưa tìm được cách bắt đầu đối thoại do khác biệt quan điểm.
Khu vực Trung Đông đang căng thẳng với hàng loạt điểm nóng bùng phát cùng lúc. Iran với tư cách là một cường quốc trong khu vực đóng vai trò rất quan trọng trong việc vãn hồi hòa bình tại đây. Sự thay đổi lãnh đạo với việc ông Masoud Pezeshkian, một nhà cải cách có tư tưởng cởi mở trở thành tân Tổng thống vì thế nhận được những kỳ vọng cho tiến trình này.
Kể từ tháng 9/2022, các cuộc biểu tình quy mô lớn diễn ra ở Iran, 4 trong số những người tham gia đã bị tử hình và khi cựu Thứ trưởng Quốc phòng của nước này, ông Alireza Akbari, người mang cả quốc tịch Iran và Anh, bị treo cổ vì tội gián điệp, London đã tuyên bố xem xét lại quan điểm của mình đối với Thỏa thuận hạt nhân Iran.
Liên minh châu Âu (EU) và Iran vẫn kì vọng có thể cứu vãn thỏa thuận hạt nhân kí năm 2015 thông qua các cuộc đàm phán, nhưng Mỹ khẳng định rất khó đạt thỏa thuận và rằng Washington không còn coi đây là chủ đề ưu tiên.
Iran đã chính thức tuyên bố bước vào giai đoạn quyết định trong đàm phán, nhằm khôi phục Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA), hay còn gọi một cách ngắn gọn là Thỏa thuận hạt nhân Iran 2015. Song, có lẽ, vào thời điểm này, Tehran không phải là phía “hồi hộp, thấp thỏm” nhất chờ đợi kết quả cuối cùng.
Thoả thuận liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran có thể đạt được sớm nhất trong tuần này. Cao uỷ phụ trách An ninh và Đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) Josep Borrell hôm 23/8 đã đưa ra nhận định trên, đồng thời nêu rõ lý do.
Iran và Liên minh châu Âu (EU) đang trông đợi phản hồi tích cực của Mỹ về dự thảo khôi phục thỏa thuận hạt nhân Iran 2015 do EU đệ trình, văn kiện được mô tả là “cơ hội duy nhất” giúp ngăn chặn “nguy cơ bùng phát một cuộc khủng hoảng hạt nhân nguy hiểm”.
Kể từ khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, còn được gọi là Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA), vào năm 2018, nỗ lực của Tổng thống Mỹ đương nhiệm Joe Biden để quay trở lại thỏa thuận đã gặp phải nhiều trở ngại hơn dự đoán. Trong bối cảnh hiện nay, số phận của các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran tiếp tục được dẫn dắt bởi một chiến lược “thi gan” giữa hai bên.
Bất chấp lập trường cứng rắn của Mỹ về vũ khí hạt nhân Iran, Washington có thể buộc phải đưa ra một số nhượng bộ mới trong tương lai gần, vì thời gian không ủng hộ nước Mỹ. Chính quyền cựu Tổng thống Doanld Trump đã đánh giá thấp khả năng của Iran trong việc chống lại chiến dịch “gây sức ép tối đa” của Mỹ. Vậy Washington có thể nhượng bộ Tehran như thế nào để Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) thêm một cơ hội nữa?
Iran và Mỹ sẽ khởi động lại các cuộc đàm phán nhằm khôi phục thỏa thuận hạt nhân mang tính bước ngoặt tại Qatar với sự trung gian của Liên minh châu Âu.
Ngày 20-6, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran - ông Saeed Khatibzadeh tuyên bố trong một cuộc họp báo: Ngay ở thời điểm hiện tại, Iran sẵn sàng trở lại bàn đàm phán tại Vienna (Áo) để đạt được một thỏa thuận tốt đẹp.
Cơ quan Năng lượng nguyên tử Quốc tế (IAEA) và Iran đang tranh cãi về nguồn gốc của các hạt phóng xạ được phát hiện tại 3 địa điểm chưa được khai báo ở Iran. Đối với IAEA, vấn đề liên quan đến kỹ thuật, trong khi với Iran, vụ việc lại mang tính chính trị. Thông tin tình báo mà IAEA dựa vào để điều tra các cơ sở này đến từ Israel, quốc gia phản đối chương trình hạt nhân của Iran và bị Tehran cáo buộc ngụy tạo thông tin tình báo giả trong quá khứ.
Khi Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA, hay còn được biết đến là thỏa thuận hạt nhân Iran) được ký kết vào năm 2015, thỏa thuận này nhanh chóng được coi là thành công đầu tiên trong ngoại giao toàn cầu của Liên minh châu Âu (EU).
Tehran cho rằng, "chính sách gây áp lực tối đa sai lầm" của Washington là nguyên nhân gây bế tắc trong việc khôi phục thỏa thuận hạt nhân Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) được ký kết năm 2015. Trong khi đó, Mỹ nhấn mạnh nếu Iran không đưa các vấn đề song phương khác vào đàm phán hạt nhân, Washington tin rằng có thể nhanh chóng đi đến một sự đồng thuận về JCPOA và bắt đầu tuân thủ thỏa thuận này trở lại.
Việc Mỹ bác yêu cầu của Nga về việc bảo đảm bằng văn bản rằng sẽ không áp dụng lệnh trừng phạt kinh tế đối với các giao dịch kinh tế giữa Nga và Iran trong khuôn khổ Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA), còn gọi là Thỏa thuận hạt nhân Iran đang khiến tiến trình đàm phán để đưa Iran và Mỹ quay trở lại Thỏa thuận trở nên bế tắc, thậm chí có nguy cơ đổ vỡ.
Ngày 17-1, vòng đàm phán thứ 9 nhằm tái khởi động Thỏa thuận hạt nhân Iran ký kết năm 2015, tên chính thức là Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA), đã bắt đầu tại Vienna, Áo.
“Đã tới thời điểm nếu Iran tiếp tục những động thái như vậy, họ sẽ không thể đạt được lợi ích nào ngay cả khi chúng tôi quay trở lại Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA)”, đặc phái viên Mỹ về Iran Robert Malley cảnh báo ngày 19-11-2021, sau khi Iran tiếp tục có những động thái tăng cường dự trữ urani đã làm giàu, trong bối cảnh các cuộc đàm phán giữa Iran và các cường quốc về việc khôi phục JCPOA dự kiến sẽ được nối lại vào ngày 29-11 tới.
"Phương Tây và Mỹ đang cùng gây sức ép nhưng chúng tôi sẽ có các cuộc đàm phán về chương trình nghị sự mà không bị tác động bởi sức ép. Chúng tôi tìm kiếm các cuộc đàm phán có định hướng, mục tiêu nhằm dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt đối với Iran" - ngày 4-9, Tổng thống Iran, ông Ebrahim Raisi - tuyên bố.
