Bản Chùa nằm dưới chân núi Phu Lơ (còn gọi đỉnh 544), xã Cam Tuyền, huyện Cam Lộ, Quảng Trị. Nơi đây, quân đội Mỹ từng xây dựng căn cứ quân sự, chọn làm trung tâm xử lý tư liệu của "con mắt thần" hàng rào điện tử Mc. Namara.
#người Vân Kiều
Miền Tây Quảng Trị từ bao đời là ngôi nhà chung của đồng bào các dân tộc thiểu số Pa Cô, Vân Kiều, với cuộc sống chủ yếu dựa vào rừng, gắn với phương thức sản xuất "phát đốt, cốt trỉa", tự cung tự cấp. Trong đó, lúa rẫy không chỉ là cây lương thực chính, mà còn là một vị thần linh thiêng đầy quyền năng, luôn mang lại sự sống cho con người.
Lần này tôi đi về phía trong veo. Trời trong, sóng sánh nắng mật. Nước trong, bọt trắng sôi lên từ những bờ đá dựng đứng lấp lánh ngời lên từng hạt. Đó là thác Tam Lu. “Cảm giác thật yomost” khi đến đây!
Qua sân bay Tà Cơn, tôi nhìn thấy những ngôi nhà của người Vân Kiều, trong lòng dấy lên một niềm vui sướng khôn tả... Một chuyến phượt tuyệt vời, gian nan là thử thách và có thế mới có được giọt nước mắt sung sướng vì thấy vẫn có CON NGƯỜI, viết hoa.
Từ Đông Hà (Quảng Trị) ngược Quốc lộ 9 lên cầu treo Đakrông, theo đường Hồ Chí Minh nhánh Đông về hướng huyện A Lưới, Thừa Thiên-Huế, chưa đầy 1 cây số là đến bản Klu của người Vân Kiều.
Người Vân Kiều sống chủ yếu ở Quảng Trị và Quảng Bình. Tại Quảng Bình, vùng xã Trường Sơn, Trường Xuân huyện Quảng Ninh, họ như có một lãnh địa rất riêng về gia tài văn hóa ở thượng nguồn sông Long Đại.
Việc một gia đình nông dân ở vùng đồng bằng nuôi con cái ăn học đại học đã khó, ở vùng miền núi, việc làm này còn khó hơn gấp bội. Vậy mà một gia đình người Vân Kiều ở xã nghèo Hướng Tân, huyện miền núi Hướng Hóa, Quảng Trị đã nuôi 6 người con và 2 cháu ruột đều tốt nghiệp đại học, có công ăn việc làm ổn định…
Sau nhiều tiếng đồng hồ băng rừng, lội suối chúng tôi mới đến được bản Nước Đắng, xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, Quảng Bình để mục sở thị cánh rừng bạt ngàn của các ông Hồ Khay và Hồ Râng.
Cách Cửa khẩu Quốc tế Lao Bảo (thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa, Quảng Trị) chừng 1km về phía Bắc có ngôi làng mới được xây dựng khang trang. Đây là khu di dân tái định cư vùng ven thị trấn Lao Bảo, song với bà con đồng bào người Vân Kiều gọi nó là bản Pả Thanh. Cách gọi này để bày tỏ lòng biết ơn người đã khai phá ra vùng đất, xây dựng nên bản làng mới hôm nay…
Lên thị trấn Khe Sanh, Quảng Trị, tôi ngạc nhiên khi biết chuyện người con trai phải cưới cô vợ yêu của mình những ba lần mới được công nhận là chồng chính thức. Tôi tò mò hỏi thầy giáo Hồ Xuân Long, người có công phục hồi lại chữ viết của người Vân Kiều, hiện sống gần chợ Khe Sanh. Ông mỉm cười, hồ hởi kể thật nhiều điều thú vị chung quanh câu chuyện tình yêu của người Vân Kiều.
Một người dân bản Hà, xã Tân Thành, huyện Hướng Hoá (Quảng Trị) đã tiên phong đưa cây lúa từ miền xuôi lên canh tác, thâm canh tăng vụ, chuyển đổi cây trồng vật nuôi hướng dẫn bà con xoá bỏ đói nghèo. Hủ tục du canh du cư dần lùi xa khi bông lúa đều đặn trổ đầy trên những nếp ruộng bậc thang...
