Anna Belen Montes, một điệp viên của Cuba

Chuyên gia phân tích kỳ cựu này của Cơ quan tình báo quốc phòng Mỹ (DIA) đã bị bắt giữ vào ngày 21/9/2001 với tội danh hoạt động cho Cơ quan tình báo DINA của Cuba.

Những kết quả điều tra ban đầu đã cho thấy, Belen Montes đã gây ra những thiệt hại không nhỏ đối với Cơ quan tình báo Mỹ, nhất là trong việc ngăn chặn những âm mưu chống phá Cuba từ phía Washington...

Anna Belen Montes sinh ra tại Tây Đức, trong thời gian cha cô (là một bác sĩ quân y gốc Puerto Rico) đang phục vụ quân đội Mỹ tại đây. Trở về nước Mỹ, sau một thời gian làm việc tại Bộ Tư pháp, Montes được nhận vào phục vụ tại DIA trên cương vị một chuyên gia phân tích thông tin từ năm 1985.

Theo điều tra, cô đã bắt đầu cộng tác với tình báo Cuba khoảng 7 năm sau đó (từ năm 1996). Có dáng vẻ cao ráo, mảnh khảnh, nên Montes trông trẻ hơn nhiều so với cái tuổi 44 của mình.

Trước đám đông, Montes luôn tỏ ra kín đáo (một biểu hiện thường thấy của các nhân viên tình báo), nhưng tại văn phòng làm việc xung quanh những người quen biết, cô là một con người gây được ấn tượng đặc biệt với đồng nghiệp.

Montes được biết đến như một con người luôn cổ động cho một chính sách mềm dẻo hơn đối với Cuba, và thực trạng này khiến ít nhất 2 nhân viên trong cơ quan đã bày tỏ sự lo ngại xung quanh những quan điểm của cô.

Trụ sở của DIA.

Trong khi động cơ thực sự dẫn tới quyết định hợp tác với phía Cuba của Montes vẫn chưa được các nhà chức trách Mỹ công khai tiết lộ. Bản khai trước tòa của FBI không thấy nói gì về những khoản thù lao mà cô đã nhận được.

Tại DIA, Montes đã có những bước thăng tiến rất nhanh trong sự nghiệp. Các đồng nghiệp đều đánh giá cô là một chuyên gia đáng tin cậy và rất có trách nhiệm trong công việc.

Sau khi trở thành một chuyên gia phân tích kỳ cựu về Cuba, Montes trong suốt hơn chục năm liền đã chuyển cho tình báo nước này hàng loạt thông tin mật liên quan đến Hòn đảo tự do, giúp cho Cuba phát hiện ra được 4 gián điệp của Mỹ. 

Các nhân viên FBI ngay từ tháng 5/2001 đã bí mật đột nhập vào nhà riêng của Montes, phát hiện trong ổ cứng chiếc máy tính xách tay của cô nhiều bằng chứng quan trọng về hoạt động tình báo của cô, trong đó có các chương trình giải mã và những thông điệp trao đổi với tình báo Cuba (để tạo điều kiện cho hoạt động của Montes, DINA đã cung cấp cho cô những phần mềm mã hóa và giải mã đặc biệt).

Tuy nhiên đến ngày 21/9/2001, Montes mới chính thức bị bắt giữ tại trụ sở của DIA nằm tại căn cứ không quân Bolling (Washington). Hậu quả về hoạt động tình báo của Montes gây ra cho nước Mỹ hiện vẫn là một câu hỏi.

Vì những nguyên tắc về an ninh, chính quyền Mỹ đã không công khai về những tổn thất này. Tại phiên tòa xét xử, các quan chức FBI chỉ khẳng định, Montes đã trao cho tình báo Cuba “nhiều thông tin quan trọng liên quan đến hoạt động quốc phòng của Mỹ, gây tổn hại đến lợi ích của Mỹ”.

Ít nhất là cho đến khi Montes bị bắt, nhiều bản báo cáo trước đó do cô soạn thảo được kiểm tra lại đã cho thấy, nội dung của chúng luôn có xu hướng khẳng định, Cuba không còn là một mối đe dọa chiến lược đối với nước Mỹ.

Với vai trò của một chuyên gia phân tích kỳ cựu về Cuba, Montes luôn có tác động rất lớn tới nội dung của những bản báo cáo tình báo cuối cùng, trước khi chúng được trình lên giới lãnh đạo cao cấp của nước Mỹ.

Thậm chí, phát ngôn viên của Bộ Quốc phòng là William Cohen đã nhiều lần đánh giá giọng văn trong những báo cáo trên là “quá yếu”, trước khi trực tiếp sửa lại nội dung đánh giá về Cuba sao cho trở nên nghiêm trọng hơn.

Trước hết, với ảnh hưởng của một điệp viên nội gián quan trọng như Montes, những đòi hỏi về việc chấm dứt ngay chính sách cấm vận kinh tế nghiệt ngã của Mỹ đối với Cuba đang trở nên ngày càng rõ rệt hơn trong chính giới và xã hội Mỹ.

Những thông tin được Montes cung cấp đã giúp phía Cuba nắm rõ được những kế hoạch hành động trong mọi tình huống của quân đội Mỹ liên quan đến Hòn đảo tự do, qua đó có những hành động và đối sách kịp thời.

Bản thân Montes đã quyết định từ chối một cơ hội thăng tiến trong nghề nghiệp tại DIA để không đánh mất khả năng tiếp cận với những nguồn thông tin tình báo quan trọng về Cuba.

Tương tự như điệp viên nổi tiếng Rosenbergs trước đây, động cơ hoạt động của Montes cũng được đánh giá bắt nguồn từ lý tưởng và thiện cảm đối với Cuba.

Những lời phát biểu của Anna Belen Montes sau khi bị bắt đã “gây sốc” đối với công chúng Mỹ. Ngay trong phiên tòa xét xử, nữ điệp viên này đã giải thích nguyên nhân hợp tác với tình báo Cuba là do bất đồng về mặt nguyên tắc đối với chính sách quá tàn nhẫn của Washington đối với quốc gia này.

“Tôi cảm thấy mình phải có trách nhiệm về mặt đạo đức giúp đỡ đảo quốc này tự bảo vệ mình trước những âm mưu của chúng ta nhằm ép buộc cho họ những giá trị và hệ thống chính trị của mình – Belen Montes tuyên bố trước tòa – Trong nhiều thập niên qua, chúng ta đã có những thái độ thù địch và không thể dung thứ đối với Cuba. Chúng ta không bao giờ coi trọng quyền của người dân Cuba lựa chọn con đường riêng đối với các lý tưởng về sự công bằng và chính nghĩa của mình”