Australia: "Cơn điên của ASIO" làm nghiêng ngả chính phủ Công đảng

Một số tài liệu lưu trữ gồm các biên bản họp nội các Australia từ năm 1983 vừa được Cục Lưu trữ Quốc gia Australia giải mật đã tiết lộ nhiều chi tiết thú vị về một vụ án gián điệp vào đầu thập niên 80 thế kỷ trước.

Hai nhân vật trung tâm của vụ án khi đó là Bí thư Thứ nhất Đại sứ quán Liên Xô tại Canberra, Valeriy Nikolayevich Ivanov, được cho là sĩ quan tình báo Liên Xô nằm vùng; và David Combe - một cựu quan chức Công đảng Australia và là bạn thân của Thủ tướng khi đó là Bob Hawke.

Thời kỳ Chiến tranh lạnh tại Australia được biết đến bởi những hoạt động "phản gián", chống Cộng điên cuồng của ASIO. Hầu như ASIO nhìn đâu cũng thấy "gián điệp", và đối tượng bị ASIO tập trung theo dõi thường xuyên lại là các thành viên ALP, vốn được xem "thân Cộng", là thành phần "rất khả nghi".

Các tài liệu cho biết, trong hoàn cảnh như thế, những hành động của ông Ivanov đã gây chú ý cho ASIO, khiến cho cơ quan này nghi ngờ ông là gián điệp nằm vùng. Sau nhiều tháng theo dõi, cuối năm 1982, ASIO kết luận "Ivanov chính là một sĩ quan tình báo chuyên nghiệp của KGB và đang tìm cách móc nối quan hệ với một công dân Australia".

ASIO cũng kết luận rằng, Ivanov đã đề nghị "công dân Australia" này hoạt động ngầm để tránh rủi ro. Cũng do nghi ngờ Ivanov làm gián điệp, ASIO đã cho cài bọ nghe lén tại nơi ở của ông.

David Combe.

David Combe, chính là "công dân Australia" liên can trong vụ án gián điệp này nhưng không rõ ông ta đóng vai trò gì. Combe bị điều tra vì có quan hệ với nhà ngoại giao Liên Xô Ivanov và những hành động của ông này cũng khiến cho ASIO nghi ngờ.

David Combe từng là Thư ký toàn quốc của ALP trong giai đoạn 1973-1981, đồng thời là bạn thân của Thủ tướng Hawke. Tác phong và uy tín của Combe đã khiến cho khá nhiều người trong ALP và chính trường Australia lúc bấy giờ nể trọng. Combe đồng thời cũng là thành viên Hội Hữu nghị Australia-Liên Xô, chủ trương phát triển quan hệ buôn bán giữa 2 bên.

Thời điểm bị ASIO theo dõi, Combe đã rời khỏi chính trường và chuyển sang làm nghề tư vấn kinh doanh và vận động hành lang. Combe tình cờ quen biết Ivanov trong một dịp ông ta đến Đại sứ quán Liên Xô để xin visa nhập cảnh chuẩn bị cho một chuyến công tác đến Liên Xô vào năm 1982.

Theo các tài liệu giải mật, trước khi bị ASIO theo dõi, Combe và Ivanov thường xuyên gặp nhau một cách công khai và có vẻ khá thân mật. Có khi họ gặp nhau tại nơi công cộng, lúc thì tại nhà riêng của Ivanov.

Mặc dù không phát hiện bằng chứng nào cho thấy Ivanov đã lợi dụng Combe cho mục đích gián điệp, và bản thân Combe cũng không có dấu hiệu nào vi phạm an ninh quốc gia, nhưng những cuộc trò chuyện giữa 2 ông tại nhà Ivanov mà ASIO nghe lén được vẫn khiến cơ quan này cảm thấy "bất an" và nhất định phải truy cho ra bằng chứng nhằm buộc tội Ivanov và Combe.

Các hồ sơ mật cho biết, vào ngày 20/4/1983, Tổng giám đốc ASIO Harvey Barnett đã đến Kirribilli House, nơi ở chính thức của Thủ tướng Australia tại Sydney, gặp Thủ tướng Hawke để cảnh báo Hawke về việc bạn thân của ông là ông Combe "có liên can" trong vụ án gián điệp Ivanov mà ASIO đang điều tra.

Sau đó, ngày 21/4/1983, Thủ tướng Hawke cho gọi Barnett và một số sĩ quan ASIO nữa đến thuyết minh trước nội các Australia về vụ án gián điệp mà ông ta đề cập ngày hôm trước. Tổng giám đốc Barnett nói, nghi can "gián điệp" số 1 chính là ông Ivanov. Kẻ liên quan là Combe, và ASIO nghi ngờ Combe đã bị Ivanov lợi dụng nhằm biến thành một quân cờ để "moi" thông tin tình báo.

Cựu Thủ tướng Australia Bob Hawke và đương kim Thủ tướng Julia Gillard.

Đến đây thì sự việc đã trở nên lùm xùm. Nội bộ Công đảng Australia có nhiều người bực tức phản đối việc ASIO chĩa mũi tấn công nhằm vào Combe; một số thành viên cao cấp của đảng này bày tỏ lo ngại việc ông Combe tiếp tục có quan hệ đi lại với Ivanov có thể gây hại đến uy tín của Công đảng và cả chính phủ do Hawke lãnh đạo. Một số người đã gọi vụ việc "gián điệp" này là "cơn điên của ASIO".

Một mặt, đích thân Thủ tướng Hawke đã phải chỉ định thẩm phán Robert Hope xem xét lại toàn bộ hồ sơ tình báo liên quan đến vụ việc Ivanov và Combe nhằm tránh sai sót khi đưa ra kết luận cuối cùng đối với các nhân vật liên quan; kết quả không có dấu hiệu vi phạm nào.

Mặt khác, lãnh đạo đảng ALP quyết định phải có phản ứng "nhanh, quyết liệt và chính xác" nhằm nhanh chóng dập tắt sự lan tỏa của câu chuyện tình báo có thể gây ảnh hưởng xấu đến tình hình trong nước, biến nó thành công cụ để đảng đối lập lợi dụng "quật ngã" Công đảng.

Ngay lập tức, Bộ trưởng Ngoại giao Bill Hayden triệu Đại sứ Liên Xô tại Australia đến để thông báo rằng Bí thư Thứ nhất Ivanov buộc phải rời khỏi Australia trong vòng 7 ngày. Đồng thời, tất cả thành viên ALP đều được lệnh "tránh xa" Combe và ASIO được phép "theo dõi bằng mọi phương tiện phù hợp" (đối với Combe).

Sau khi Ivanov rời khỏi Australia, Combe cũng không bị cáo buộc tội gián điệp, và vụ án đã "chìm xuồng". Về sau, Combe được bổ nhiệm làm đại diện thương mại Australia tại Canada và sau đó là Hồng Kông. Đến đầu thập niên 90 thế kỷ trước, Combe từ chức và chuyển sang kinh doanh rượu vang