Đơn vị 9900 và chương trình giám sát của quân đội Israel

• Quân đội Israel không kích dồn dập Hamas, đáp trả vụ binh sĩ tử nạn
• Quân đội Israel nhận lệnh sẵn sàng tràn quân tấn công Dải Gaza
• Nữ nhân viên y tế Palestines bị quân đội Israel bắn chết

Phần mềm thị giác máy tính

Lĩnh vực thị giác máy tính nghe khá lạ tai, nhưng nó bao phủ hàng tá các ngành công nghiệp và có liên quan đến một thứ phổ biến: nhu cầu dùng máy tính để hình dung ra cách nhìn của camera, và các máy tính sẽ cho biết chuyện gì tiếp theo đang xảy ra.

Năm 2017, Tập đoàn Intel đã chi 15,3 tỷ USD để mua lại công nghệ thị giác máy tính, khi các nhà sản xuất ôtô chi hàng tỷ USD để chế tạo ra những chiếc xe hơi tự lái. Thị giác máy tính đã trở thành sợi chỉ liên kết giữa những tập đoàn công nghệ giá trị và hứa hẹn nhất của Israel.

Một hãng giày áp dụng công nghệ Invertex để tạo ra những đôi giày vừa khớp với chân khách hàng. Ảnh: The Times of Israel.

Ofir Schlam, đồng sáng lập ra Công ty Taranis, một dự án khởi nghiệp công nghệ nông nghiệp, đã gia nhập quân đội Israel và có thời gian phân tích hàng ngàn các hình ảnh giám sát nhằm tìm ra những hiện tượng bất thường nhất. CEO cấp cao của Taranis là Amihay Gornik, đã nâng cao chuyên môn của mình khi ông làm việc cho các tập đoàn hàng không vũ trụ lớn, thiết kế nhiều linh kiện bay không người lái (drone) quân sự.

Tại Công ty Taranis, họ đã chèn thiết bị camera này vào chiếc máy bay Cessna, máy bay bay cao 36,5m và bao quát một thửa ruộng rộng hàng vạn mẫu Anh với tốc độ lên tới 120 dặm/giờ, và không ngừng chụp ảnh bằng camera cố định sẵn.

Với tốc độ bay này, phần mềm của Công ty Taranis có thể ghi lại những dấu hiệu bệnh tật của cây trồng, đồng thời máy bay có thể lập bản đồ các thửa ruộng rộng bao la chỉ cần qua drone. Những trải nghiệm dạng này đang giúp một đất nước nhỏ bé như Israel trở thành một trong những phòng tuyến hứa hẹn nhất trong thế giới công nghệ: thị giác máy tính.

Thị giác máy tính đã lấn sân vào hàng loạt các ngành công nghiệp dân sự khác nhau, gồm các công ty trong lĩnh vực nông nghiệp, y học, thể thao, xe hơi tự lái, ngành công nghiệp kim cương và thậm chí cả việc mua sắm. Tại Israel, lĩnh vực thị giác máy tính hấp dẫn đã được hưởng lợi từ một tổ hợp các kỹ sư và doanh nhân đến từ một cơ quan quân sự ít người biết tiếng: Đơn vị 9900, nơi đây họ đã tinh chỉnh các thuật toán máy tính tinh vi để “tiêu hóa” hàng triệu bức ảnh trinh sát và sàng lọc ra các nguồn tin tình báo chiến lược.

Jon Medved, CEO của OurCrowd (một công ty đầu tư trị giá 750 triệu USD có trụ sở chính ở Jerusalem, đơn vị này cũng đang chi nhiều triệu USD cho các dự án khởi nghiệp thị giác máy tính) quả quyết: “Có nhiều khu vực rất hiệu quả, nhưng thị giác máy tính là đáng nể nhất. Đây là một dạng công nghệ khó lặp lại và thực tế là Israel đang đi đầu. Có những ví tiền căng phồng đổ cho loại công nghệ này đến từ Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc. Nhưng chẳng nơi đâu bằng Israel”.

Ở đâu đó, Dự án Zebra Medical (Nam Phi) với khoản ngân sách liên danh trị giá 50 triệu USD, đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để quét hàng triệu thủ thuật chụp cộng hưởng từ (MRI) và các hình ảnh khác từ khắp nơi trên thế giới, hướng dẫn các bác sĩ X-quang phát hiện ra những dấu hiệu nhỏ nhất của bệnh. Hay tại Công ty chẩn đoán y khoa FDNA, các kỹ sư đã tìm ra cách chụp ảnh khuôn mặt ai đó để có thể tìm ra những chứng rối loạn di truyền hiếm gặp. Hoặc Công ty Cortica (vốn ngân sách khoảng 70 triệu USD) đang cố gắng sao chép cách bộ não con người “nhìn” thế giới trong một sứ mạng nhằm dạy cho máy tính hiểu về môi trường của nó.

Và Đơn vị 9900

Cái tên Đơn vị 9900 (được viết tắt từ Phân tích địa hình, lập bản đồ chính xác, tổng hợp trực quan và cơ quan kiến giải) được gợi ý là nó tạo ra một khối lượng lớn kỹ sư không thể thiếu trong tương lai của ngành thị giác máy tính. Đơn vị quân sự tuyệt mật này mới chỉ được giới hạn thảo luận về công việc của nó trong thời gian gần đây. Nhưng với ước tính lượng nhân sự lên tới 25.000 người có bằng đại học và sau đại học, đó quả là một kho tàng tài năng khiến cho ngành thị giác máy tính của Israel có độ bứt phá mạnh.

Một phòng điều khiển bên trong Đơn vị 9900, cơ quan nghiên cứu khoa học tuyệt mật của Bộ quốc phòng Israel. Ảnh: Jewish Link.

Các binh sĩ tại Đơn vị 9900 được phân công để loại bỏ những lằng nhằng của AI từ các hình ảnh được chuyển tải về bởi drone và vệ tinh của Israel (từ các hình ảnh giám sát đám đông, hỗn loạn đường phố của Dải Gaza cho đến những vùng hoang mạc bao la ở Syria và Sinai). Với một núi tư liệu đồ sộ, Đơn vị 9900 đã đưa ra nhiều giải pháp để xử lý bao gồm tuyển mộ những cá nhân Israel giỏi về kỹ năng thị giác và phân tích.

Theo bà Shir Agassi, người từng phục vụ cho Đơn vị 9900 trong suốt hơn 7 năm thì trong những năm gần đây đơn vị đã dạy các thuật toán để phát hiện ra những sắc thái, những thay đổi nhỏ về bối cảnh địa hình và làm thế nào nhận ra các mục tiêu di chuyển và xử lý thích hợp. Bà Shir Agassi kể: “Chúng tôi phải chụp những bức ảnh này, mọi đoạn phim, tất cả bằng chứng địa hình và phá vỡ chúng ra để tìm hiểu xem: quý vị đang nhìn thấy thứ gì? Thứ gì ở đằng sau? Chúng tác động ra sao tới các quyết định tình báo?”.

Bà Shir Agassi từng điều hành một toán nhân sự khoảng 1.000 người cho Đơn vị 9900. Bà Agassi lập luận: “Quý vị đang tự hỏi mình: nếu quý vị đối mặt với kẻ thù thì sẽ trốn ở đâu? Trong các tòa nhà cao tầng, yếu tố bất ngờ ở đâu? Những phân tích này có bị yếu tố thời tiết tác động đến không? Thị giác máy tính là rất cần thiết cho nhiệm vụ này. Dạy máy tính để chúng quan sát nhiều dạng biến thể nhằm khiến cho Đơn vị 9900 có thể quét nhanh hàng ngàn kilômet mặt đất để tìm ra thông tin tình báo đắt giá. Không chỉ giúp cho công việc hiệu quả hơn mà chúng tôi còn tìm thấy những thứ mà mắt thường không thể làm được. Thị giác máy tính sẽ trả lời những câu hỏi này”.

Tập trung nhân tài công nghệ

Thời còn trong quân ngũ, Eran Shir làm việc cho tên lửa đạn đạo. Để điều khiển tên lửa xử lý chính xác bằng vài lần tốc độ âm thanh, ông Eran Shir và các đồng nghiệp đã sử dụng radar, video độ nét cao và bản đồ để tạo ra một bản sao chính xác môi trường xung quanh của tên lửa. Còn giờ đây, bằng cách dùng Nexar (phân tích dữ liệu va đụng và giao thông từ điện thoại thông minh của cánh tài xế), ông Eran Shir đã giúp lập bản đồ của hàng triệu dặm đường xá trên toàn thế giới.

Được gắn trên một bảng điều khiển, camera trên điện thoại sẽ theo dõi giao thông quanh nó và cảnh báo cho các tài xế về rủi ro trong lúc lại tạo ra một video về hành trình chuyến đi, cũng như cảnh báo các thành phố về những “ổ gà” hay nút giao nguy hiểm. Khi tất cả điện thoại cùng lúc chia sẻ dữ liệu này thì nó sẽ tạo ra một bản đồ chi tiết hơn.

Ông Eran Shir phân tích: “Hệ sinh thái công nghệ Israel đã giải quyết sự hiểu biết thực tế của Nexar với nhiều hình dạng khác nhau trong suốt một thời gian dài, bằng cách dùng thị giác, laser, cảm biến động học. Giờ đây chúng tôi đang giải quyết những vấn đề thực sự của thế giới: sức khỏe, nông nghiệp, vận tải, và hệ thống công nghệ của chúng tôi đang rất lạc quan”.

Nexar đã chiêu mộ các sinh viên tốt nghiệp từ các trường quân sự của Israel. Họ cần các nhà vật lý để xử lý các cảm biến trên những dạng điện thoại khác nhau từ khắp nơi trên thế giới; và các kỹ sư làm việc với tên lửa, họ sẽ chế ra mũ bảo hiểm cho phi công chiến đấu.

Các nhân tài công nghệ này giúp cho Israel một phương tiện đắc lực để đủ sức cạnh tranh với Mỹ và Trung Quốc, đồng thời cho phép các công ty thích hợp thêm phát triển mạnh hơn, dẫn lời ông Aviv Zeevi Balasiano tại Ủy ban Đổi mới Israel (IIA), một cánh tay của Chính phủ Israel trong việc đầu tư vào các dự án khởi nghiệp. Ngành công nghiệp thị giác máy tính đã nhận được một mỏ kiến thức khổng lồ từ những người Do Thái Nga (họ đến Israel để định cư sau khi Liên Xô sụp đổ vào thập niên 1990).

Ông Aviv Zeevi Balasiano quả quyết: “Một số kiến thức mà người Do Thái Nga mang theo đã sáng tạo ra thuật toán máy tính và kỹ thuật máy móc, những lĩnh vực mà không ai ở Israel từng nghe nói đến”. Nền tảng kiến thức đó đã hình thành nên ngành thị giác máy tính đầu tiên trong quân đội Israel. Nó mất nhiều năm để trưởng thành. Ông Daniel Gabay, đồng sáng lập Công ty Triago, đơn vị đi đầu trong việc tự động hóa thanh toán tại các tiệm tạp hóa, trong trường hợp của Triago, nhờ thị giác máy tính mà xe hơi có thể tránh em bé cùng đi trên đường, hay nó nói rõ sự khác nhau giữa 2 cái túi hàng.

Vốn tốt nghiệp từ một học viện quân sự uy tín, doanh nhân Daniel Gabay đang chạy đua với Amazon để hoàn thiện công nghệ thu ngân: một cái mã tinh vi có thể giúp các camera hình dung ra các món đồ có trong giỏ của người đi chợ và tự động tính tiền. Hệ thống này đang được thử nghiệm tại vài trăm cửa hàng ở Israel. “Phần đông các kỹ sư làm việc ở Trigo đều tốt nghiệp từ các học vị quân sự tên tuổi”, doanh nhân Daniel Gabay bật mí.

Tuy nhiên mặc dù danh tiếng đang tăng lên, các công ty Israel vẫn đang cô đọng lại những gì mà họ cho là tốt nhất còn hơn là phát tán chúng quá mỏng manh, dẫn lời ông Ronny Cohen, người đang điều hành Công ty Vayavision. Công ty của ông Ronny Cohen đang đặt cược rằng việc sử dụng phần mềm sẽ cho phép những chiếc xe hơi tự lái lập bản đồ môi trường quanh chúng bằng những camera hay thiết bị radar rẻ hơn.

Sự phát triển của dữ liệu khổng lồ cũng tạo ra nhiều cơ hội trong các lĩnh vực khó có thể ngờ. Physimax, một dự án khởi nghiệp được điều hành bởi ông Ram Shelev, có khả năng nhận ra những thay đổi trong lịch trình tập luyện và kỹ thuật của các vận động viên. Phần mềm này đã được quân đội Mỹ sử dụng cho các đội bóng đá của họ.

Thị giác máy tính trong công nghiệp quốc phòng

Chuyên môn phát triển của Israel trong thị giác máy tính đã hình thành nên nhiều công ty trong các ngành công nghiệp hiện đại năng động. Các kỹ sư được đào tạo bài bản từ môi trường quân đội cũng tạo dựng nên một ngành công nghiệp tư nhân khổng lồ chuyên bán các sản phẩm giám sát và quốc phòng. Các công ty này có lực lượng nhân sự là các cựu quan chức tình báo từng làm việc cho các đơn vị 8200 và đơn vị 9900, họ bán một số phần mềm giám sát tinh vi nhất cho nhiều quốc gia trên thế giới (một số quốc gia có hồ sơ tranh cãi về nhân quyền).

Gần đây nhất, Tập đoàn NSO có trụ sở ở Herzliya (Israel) đã đối mặt với nhiều chỉ trích khi bán phần mềm giám sát điện thoại thông minh Pegasus cho Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), Kuweit và Kazakhstan, và phần mềm này được cho là dùng để thâm nhập vào điện thoại của các chính trị gia đối lập hay các nhà hoạt động nhân quyền, theo báo cáo của Phòng thí nghiệm công dân của Đại học Toronto.

Tập đoàn NSO tuyên bố rằng chỉ bán phần mềm giám sát cho các chính phủ nhằm mục đích phòng ngừa tội phạm và chủ nghĩa khủng bố, và các hợp đồng bán hàng đã được Chính phủ Israel phê duyệt. Xuất khẩu quốc phòng của Israel đã tăng lên 9 tỷ USD (năm 2017), tăng 40% sau một thỏa thuận bán tên lửa cho Ấn Độ với trị giá 2,5 tỷ USD.

Thủ tướng Benjamin Netanyahu tuyên bố rằng nhu cầu công nghệ quân sự của nước ông là một trong những căn nguyên làm tan rã mối quan hệ gần đây giữa Israel với các láng giềng Arab. Nhưng có một thực tế rằng những công nghệ và vũ khí này chủ yếu được tạo ra để giám sát người Palestine, hay chống lại phong trào Hamas ở Dải Gaza, nơi hàng ngàn người Palestine đã bỏ mạng trong 4 năm xung đột gần đây, khiến cho xuất khẩu quốc phòng của Israel trở thành mục tiêu công kích quốc tế.

Và báo cáo dùng điện thoại Pegasus của Saudi Arabia nhằm theo dõi điện thoại của những người bất đồng chính kiến đang sống ở hải ngoại, bao gồm những bạn bè của nhà báo bị sát hại Jamal Khashoggi, đã tạo nên sự phản đối kịch liệt khắp toàn cầu chống lại sự giám sát.