Lời kể của tên trộm tranh Van Gogh

• “Người Nhện” trộm tranh nghệ thuật
• Vụ trộm tranh táo bạo gây chấn động Hà Lan
• Vụ trộm tranh lớn nhất trong lịch sử Pháp

Hơn 14 năm sau khi y và đồng phạm đột nhập Viện Bảo tàng Van Gogh ở New York, phá một cửa số bằng búa tạ rồi lấy mấy bức tranh, Durham đã thú nhận hết tội lỗi của mình trong một cuốn phim tài liệu dài 45 phút công chiếu trên đài truyền hình Hà Lan hôm 21-3 vừa qua, trùng ngày hai bức tranh quay trở về Viện Bảo tàng Van Gogh ở Hà Lan sau khi được thu hồi vào tháng 9-2016 tại nhà mẹ của một tên cướp người Italy.

Durham bị kết án năm 2004 và chỉ ngồi tù 25 tháng, những lời thú nhận của ông ta soi sáng cho hành trình lắt léo và cuộc giải cứu ngoạn mục hai bức tranh. Nó cũng giúp phân định rạch ròi giữa hành vi trộm tác phẩm nghệ thuật và phạm tội có tổ chức.

Octave Durham.

Durham nói trong phim: "Vụ trộm tranh chỉ diễn ra khoảng 3 phút 40 giây. Khi tôi “chôm” xong hai bức tranh, cảnh sát có mặt ở đó, tôi bỏ trốn rất nhanh trên một chiếc xe hơi. Tôi còn dám tháo mặt nạ trượt tuyết ra, hạ cửa sổ xe hơi xuống và nhìn thẳng vào mặt họ. Tôi có thể nghe rõ điều họ bàn tán nhưng họ không hề biết đó là tôi".

Lần đầu tiên sau nhiều năm tuyên bố mình vô tội, Durham chia sẻ "từng làm nhiều vụ “ăn” ngân hàng, mở két sắt an toàn và nhiều phi vụ ngoạn mục hơn vụ này nhiều lắm". Sở dĩ ông ta nhắm đến viện bảo tàng không phải vì thích thú gì cả, mà đơn giản là do ông ta có khả năng làm “dễ như chơi”. Ông ta khoe “con mắt nhà nghề của một tên trộm mách bảo tôi như thế!".

Hai kiệt tác của Van Gogh được xem là thuộc hàng "khó ước tính được giá trị", bởi vì chưa bao giờ những bức tranh này có mặt trên thương trường. "Cảnh biển tại Scheveningen" (vẽ năm 1882) là bức tranh sơn dầu, cỡ 34,5cm x 51cm. Nó là một trong hai bức vẽ cảnh biển hiếm hoi mà danh họa Van Gogh thực hiện trong những năm ông sống tại Hà Lan.

Bức tranh thứ hai "Congregation Leaving the Reformed Church in Nuenen" (vẽ trong các năm 1882-1984), đặc tả nhà thờ nơi cha của Van Gogh làm mục sư, do Van Gogh vẽ tặng mẹ.

Thật ra, Durham không biết gì về bối cảnh lịch sử của hai bức tranh. Đó là hai bức nhỏ nhất trong viện bảo tàng, gần cái lỗ ông ta chui vào nhất. Ông ta bỏ 2 bức tranh vào túi xách, rồi tụt xuống đất bằng dây thừng mà ông ta và kẻ đồng lõa bố trí từ trước. Cú chạm đất quá mạnh của Durham đã khiến bức cảnh biển bị đè bẹp, nó không còn nguyên vẹn. Ông ta vứt lại cái mũ bóng chày đen.

Nhân viên bảo vệ gọi cảnh sát tới, nhưng họ không được phép sử dụng vũ lực để cố bắt hai tên trộm. Về đến nhà, Durham lột bỏ hết khung tranh, tháo con chip gắn sau bức tranh cảnh biển vứt vào bồn cầu, còn khung tranh ông ta quẳng xuống một con kênh.

Durham không đem tranh ra bán ở chợ đen mà bắn tin nhờ đám xã hội đen "thu xếp" giùm. Có lần y đi gặp Cor van Hout, kẻ bị kết tội bắt cóc đại gia ngành bia Alfred H. Heineken. Van Hout đồng ý mua 2 bức tranh, nhưng gã này lại bị giết chết đúng ngày dự định mua tranh.

Sau đó, Durham và đồng phạm Henk Bieslijin liên lạc được với Raffaele Imperiale. Tên này có lúc bán cần sa bên ngoài một quán cà phê ở Amsterdam (Hà Lan), đồng ý mua hai bức tranh  vào tháng 3-2003 với giá khoảng 350.000 euros. Số tiền này Durham và Henk Bieslijin chia nhau.

Bức tranh Cảnh biển tại Scheveningen.

Hai luật sư của Imperiale - Maurizio Frizzi và Giovanni Riccie (ở Genoa, Italy) - xác nhận rằng thân chủ của họ đã mua hai bức tranh, dẫu thừa biết chúng là đồ trộm cắp, bởi vì Imperiale "đam mê hội họa" và vì "giá rất hời". Imperiale gửi hai bức tranh sang Italy trong vòng 2 tuần lễ, và không bao giờ trưng chúng ra nữa. Trong khi hai tên trộm "chơi sạch túi" trong khoảng 6 tuần bằng cách mua xe máy, xe hơi Mercedes E320, quần áo, nữ trang cho bạn gái, du lịch tới New York...

Durham nhớ lại. Những thương vụ mua bán này giúp các nhà điều tra bắt được Durham thông qua việc gài bọ nghe lén. Họ có đến căn hộ của y, nhưng Durham ranh ma trốn thoát bằng cách trèo lên bờ tường chung cư - một kỹ năng khiến y có biệt danh "Con khỉ".

Durham trốn sang Tây Ban Nha, rồi bị cảnh sát nước này bắt giữ tại Marbella, một thị trấn nghỉ dưỡng ở miền nam, vào tháng 12-2003. Mùa hè sau đó, các điều tra viên pháp y Hà Lan xác nhận mẫu DNA lấy từ cái mũ đen Durham bỏ lại hiện trường vụ cướp tranh trùng khớp với DNA của y. Durham và Bieslijn bị kết án năm đó.

Durham ra tù năm 2006, nhưng vẫn còn nợ 350.000 euro tiền phạt, và nay đã trả được 60.000 euro. Ông ta bị bắt trở lại sau một vụ cướp bất thành một ngân hàng khác. Năm 2013, Durham tìm đến Viện Bảo tàng Van Gogh vừa nhất mực cho rằng mình vô tội, vừa đề nghị giúp tìm lại hai kiệt tác. Nhưng lãnh đạo viện bảo tàng bác bỏ đề nghị của ông ta.

Năm 2015, Durham gặp nhà làm phim tài liệu Vincent Verweij thông qua một người bạn. Durham trình bày với Verweij rằng, muốn giúp tìm lại hai bức tranh để không còn nợ nần gì với viện bảo tàng và hoàn lương vĩnh viễn. Đến lúc này, Durham vẫn cứ cho rằng mình vô tội.

Verweij cho biết trong một cuộc phỏng vấn: "Nói thật là tôi không tin anh ta. Một ngày nọ, anh ta gửi cho tôi một tin nhắn, xin gặp riêng ở một quán cà phê. Tại đây, anh ta thú nhận rằng anh ta đã nói dối tôi, và chính anh ta đột nhập vào viện bảo tàng!"

Verweij bắt đầu dựng phim. Trong lúc làm phim, ông tình cờ biết một bước ngoặt lớn trong vụ án: Ngày 29-8-2016, Imperiale có gửi một lá thư tới công tố viên Vincenza Marra ở Naples thông báo rằng, ông ta đang giữ hai bức tranh ấy. Lá thư này quả là cứu tinh cho viện bảo tàng Van Gogh ở Hà Lan, vì nếu chính quyền thành phố Naples không trao trả thì viện bảo tàng không biết đâu mà tìm. Willem Nijkerk, công tố viên Hà Lan, khẳng định chính cảnh sát Italy giúp phá án thành công, và lưu ý rằng Durham không có vai trò gì trong việc tìm lại hai bức tranh.

Raffaele Imperiale bỏ trốn khỏi Hà Lan sang Dubai (thuộc Các tiểu Vương quốc Ả rập Thống nhất, UAE) từ năm 2013 hay 2014. Tháng 9-2016, cảnh sát Italy đến nhà mẹ của Imperiale (gần Naples), nơi hai bức tranh được bọc vải và giấu kín trong một khoảng hở giữa hai bức tường cạnh nhà bếp.

Các nhà điều tra Italy cũng thu giữ khoảng 20 triệu euro dưới dạng nhiều tài sản khác như đất trang trại, nhiều biệt thự, căn hộ do Imperiale đứng tên và một đồng sự khác. Tháng 2-2017, hai bức tranh được trưng bày lần đầu tiên suốt 3 tuần tại viện bảo tàng quốc gia Capodimonte ở Naples, Italy. Chúng hiện đã trở lại vị trí trưng bày cũ trong viện bảo tàng Van Gogh ở Hà Lan kể từ ngày 20-3-2017.