Người đưa xứ Mường Lò thành đất võ
Trong lần trở lại Mường lò mới đây, chúng tôi đã gặp người đã hơn 30 năm qua đưa võ Nhất Nam trở thành một "sản vật" của văn hóa Mường Lò, "sâu rễ bền gốc" trong đời sống tinh thần của người dân Nghĩa Lộ. Ông là Võ sư, nhà giáo Đào Hoàng Long – Chủ tịch Chi hội Di sản văn hóa võ Nhất Nam tỉnh Yên Bái.
33 năm, 1 hành trình
Trong tín ngưỡng của đồng bào Thái miền Tây Bắc, Mường Lò - Nghĩa Lộ còn được gọi là Mường Trời. Bởi theo truyền thuyết, đây là đất thiêng, là thánh địa thờ phụng tiên tổ của dân tộc này. Đến Mường Lò vào dịp lễ hội, hẳn không thể quên những sản phẩm văn hóa, du lịch được địa phương đem ra “đãi khách”.
Trong đó luôn có sự góp mặt của hàng trăm, hàng nghìn học sinh trên địa bàn thị xã và huyện Văn Chấn trong các cuộc biểu diễn võ thuật hoành tráng, quy mô. Được biết, đây không phải nơi phát tích của dòng võ nào, nhưng là miền đất mà võ Nhất Nam - một di sản võ thuật thuần Việt có xuất xứ từ miền Thanh - Nghệ, đã bám trụ và lan tỏa trong suốt 33 năm qua.
 |
|
Võ sư Đào Hoàng Long. |
Để có một phong trào võ thuật mạnh mẽ và sôi động như vậy, tên tuổi của thầy giáo Đào Hoàng Long đã trở nên quá quen thuộc với người dân nơi đây, vì hầu như nhà nào cũng có con em học võ của thầy ở trong trường học, hay tại các câu lạc bộ Nhất Nam khắp vùng Nghĩa Lộ, Văn Chấn, Trạm Tấu...
Người hiểu tường tận về hành trình đầy gian khó của thầy giáo Đào Hoàng Long khi đặt nền móng cho phong trào tập luyện võ thuật cổ truyền ở Nghĩa Lộ, chính là bà Hoàng Thị Hạnh – Phó chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc. Bởi 33 năm về trước, chính bà đã "lao tâm khổ tứ" khi thuyết phục lãnh đạo địa phương "dỡ" lệnh cấm hoạt động đối với "lò võ" Nhất Nam của thầy Long, rồi đồng hành cùng thầy và trò đưa môn phái ra hoạt động công khai từ cuộc công diễn ngày 22-12-1988.
Bà Hạnh kể: “Cuối những năm 80 của thế kỷ trước, xứ Mường Lò - Nghĩa Lộ nghèo lắm. Người dân "đầu tắt mặt tối" quanh năm với nương rẫy mà vẫn loay hoay trong thiếu đói. Điện chưa có, đường giao thông đi lại khó khăn, đời sống sinh hoạt văn hóa tinh thần hầu như không có gì.
Sau khi tốt nghiệp ngành Mỹ thuật trở về Nghĩa Lộ dạy học, Võ sư Long đã mở "lò võ" tại nhà để truyền bá những kỹ thuật chiến đấu cho cậu em trai và những nhóm nhỏ bạn bè. Vì hồi ấy nhận thức chưa được như bây giờ, nên một số vị lãnh đạo địa phương đã có những động thái cấm đoán, dẹp bỏ "lò võ", vì sợ sẽ gây mất trật tự trị an.
Lúc bấy giờ tôi tham gia công tác đoàn ở thị trấn Nghĩa Lộ, sau khi tìm hiểu kỹ về võ sư Long và môn võ thầy Long đang dạy, tôi đã mạnh dạn báo cáo với lãnh đạo huyện Văn Chấn đề nghị cho phép "lò võ" được hoạt động trở lại.
Để cấp trên yên tâm, tôi đã đứng ra bảo lãnh cho việc dạy võ của võ sư Long, vì tin vào mục tiêu mà cậu ấy ấp ủ. Được sự hỗ trợ tối đa từ Đoàn cơ sở, "lò võ" của võ sư Long đã được tiếp tục hoạt động và lớn mạnh dần.
Trải qua 33 năm hoạt động bền bỉ và liên tục, đến nay võ Nhất Nam đã lan tỏa rộng khắp, trở thành một "sản vật" văn hóa ở miền Tây của tỉnh Yên Bái, đóng góp rất lớn cho địa phương, thông qua các hoạt động biểu diễn tại các lễ hội văn hóa, sự kiện chính trị, tạo nên phong trào toàn dân rèn luyện sức khỏe rất sôi nổi.
Ghi nhận sự lớn mạnh của phong trào Nhất Nam tại Yên Bái, Hội Di sản văn hóa Việt Nam (thuộc Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch) đã quyết định thành lập Chi hội di sản văn hóa võ Nhất Nam tỉnh Yên Bái, do võ sư Long làm Chủ tịch. Tôi rất phấn khởi trước những việc mà cậu ấy đã làm được cho quê hương Yên Bái".
Được biết, từ năm 2008 đến nay, nhân phong trào "Xây dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực" do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động, bộ môn võ Nhất Nam đã được đưa vào giảng dạy chính thức tại hệ thống các trường tiểu học, trung học cơ sở ở các huyện, thị phía tây của tỉnh Yên Bái, gồm thị xã Nghĩa Lộ, các huyện Trạm Tấu, Văn Chấn… trong các giờ ngoại khóa, thể dục giữa giờ. Tại thời điểm này, môn sinh Nhất Nam đã có hơn 30 nghìn em ở các cấp học.
Ngoài việc truyền bá di sản, võ sư Long còn rất tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội tại địa phương. Mấy năm qua, Ban vận động thành lập Liên đoàn võ thuật Nhất Nam Việt Nam (mà võ sư Long là ủy viên thường trực), đã huy động được số tiền gần 500 triệu đồng để ủng hộ, giúp đỡ các cháu học sinh có hoàn cảnh đặc biệt.
“Ươm võ" trên núi
Những đường quyền ngọn cước của học sinh biểu diễn tại sân trường Nguyễn Quang Bích, đã thôi thúc chúng tôi tìm gặp thầy Long cùng những người đã đồng hành cùng ông suốt mấy mươi năm qua, trong sự nghiệp “gieo mầm di sản” ở miền sơn cước này.
 |
Huấn luyện viên Hoàng Nam (Phó Chủ tịch Hội di sản văn hóa võ Nhất Nam tỉnh Yên Bái) xúc động nhớ lại những tháng ngày đầu tiên theo học võ của thầy Long. Anh kể:
"Tôi là bạn học của em trai thầy, nên đã xuống nhà cùng tập luyện từ khi còn "bí mật". Khi đó, đúng vào thời điểm căng thẳng ở biên giới phía Bắc lắng dịu dần, bộ đội xuất ngũ về địa phương ngày một nhiều. Họ đều trải qua tập luyện nhiều môn phái võ khác nhau, như võ Biên phòng, võ Đặc công, Thiếu Lâm Tự, Hồng Gia Quyền, Thất Sơn quyền thề… nên rất tò mò khi thấy một "anh giáo làng" thư sinh, nom hiền khô lại mở lò dạy một môn võ lạ. Nhiều anh đã tìm đến nhà thầy, đòi tỷ thí phân cao thấp, mà mục đích chính là để "gỡ biển, dẹp lò".
Để vượt qua những trở lực không đáng có vào buổi "trứng nước", thầy Long đã ứng xử nhã nhặn, khiêm nhường.
Thay vì chấp nhận tỉ thí, thầy kết bạn với họ. Rồi khi đã thành bạn, việc trao đổi, giao lưu quyền cước mới diễn ra, và lần nào thầy Long cũng hạ đối thủ chỉ trong chớp mắt, bằng những đòn tỳ ép triệt tấn, phạt trụ, lồng bộ hạ, cầm nã… hiểm độc. Sau khoảng một năm, những lời thách đấu thưa thớt dần, vì trong lớp võ của thầy, học trò lại chính là những người đã "so găng" với thầy khi trước.
Sau khi được chính quyền cho phép hoạt động công khai, những lớp võ liên tục được mở ra tại mảnh vườn sau nhà thầy Long.
Bố mẹ thầy chiều con nên đã chặt hết cây cối san vườn làm sân tập võ, trồng rặng chuối để chúng tôi có cái đấm đá tập va chấn chân tay. Hàng ngày, các cụ đun hàng chục ấm nước cho bọn tôi có cái uống sau giờ luyện tập. Thầy Long dạy võ miễn phí cho hàng trăm học trò, quần quật từ tối đến đêm, ngày này qua tháng khác, không hề gián đoạn, ngưng nghỉ”.
Được biết, đến với sự nghiệp truyền bá di sản, thầy Long chẳng một chút bổng lộc, chế độ đãi ngộ gì, lại thường xuyên bê trễ việc nhà, bởi phải dành mọi tâm sức cho phong trào.
Nhiều người bảo thầy là "vác tù và hàng tổng", nhưng với thầy điều đó không quan trọng. Suốt 33 năm qua, thầy vẫn cần mẫn, không quản mưa nắng để truyền bá những kỹ thuật chiến đấu đặc dị của dòng võ cổ xưa nhất phát tích trên quê hương Bác Hồ, đến với hàng vạn học trò tại xứ Mường Lò - Nghĩa Lộ. Di sản ngàn đời của tổ tiên đã và đang chảy mạnh mẽ trong đời sống tinh thần ở miền Tây Bắc bởi thầy và cộng sự.
Kể về hành trình truyền bá di sản võ thuật này, ông Lê Hồng Hướng, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa võ Nhất Nam tỉnh Yên Bái cho biết: “Ngày 22-12-1988, đánh dấu mốc quan trọng của môn phái Nhất Nam tại Nghĩa Lộ, bằng cuộc biểu diễn đầu tiên của chúng tôi trước đông đảo bà con các dân tộc.
Tính đến nay, sau hơn 30 năm, thầy trò chúng tôi đã để lại phía sau cả nghìn cuộc biểu diễn lớn nhỏ, phục vụ các kỳ cuộc, sự kiện chính trị, lễ hội văn hóa của địa phương.
Điển hình như vào Đại lễ "Nghìn năm Thăng Long - Hà Nội" tổ chức ngày 01-10-2010, phong trào Nhất Nam Nghĩa Lộ đã “góp” hơn 200 võ sinh về biểu diễn chào mừng Đại lễ và mang về 3 huy chương vàng. Chúng tôi, vì trân trọng di sản tổ tiên để lại, vì yêu quý thầy Long, hiểu được mục tiêu cao cả mà thầy theo đuổi, nên 33 năm qua đã dốc sức hỗ trợ thầy trong sự nghiệp chung”.
Nặng lòng báo hiếu
Trong phòng khách nhà thầy Long, bức ảnh khổ lớn chân dung GS.VS. Ngô Xuân Bính được treo trang trọng. Thầy cho biết đó là người có ảnh hưởng vô cùng sâu sắc trong cuộc đời và sự nghiệp của mình.
 |
| Hoạt động của phong trào võ thuật Nhất Nam tại tỉnh Yên Bái. |
Thầy Long kể: “Tôi vốn đam mê võ thuật từ nhỏ, cũng đã tập qua nhiều môn, nhưng vẫn cảm thấy chưa đúng với kỳ vọng của mình. Những năm học tại Đại học Sư phạm nghệ thuật trung ương, "phúc" của tôi là được làm học trò của thầy Ngô Xuân Bính - Giảng viên môn Lý luận hội họa. Không chỉ là một thầy giáo tài hoa, ông còn là võ sư Chưởng môn phái Nhất Nam - một môn võ thuần Việt, có nguồn gốc xa xưa nhất ở nước ta.
Theo thầy học võ, tôi bị choáng ngợp trước lượng kiến thức đồ sộ, những tuyệt kỹ mà tổ tiên ta đã sáng tạo ra trong quá trình đánh giặc giữ nước. Những năm bao cấp với bao thiếu thốn, nhất là với một sinh viên xa nhà thì nỗi lo "đứt bữa" luôn thường trực.
Thế nhưng tình yêu với môn phái quá lớn, đã giúp tôi vượt qua mọi cực nhọc để cần mẫn theo thầy học đạo. Chuyên tâm luyện tập qua ngày, qua tháng, tôi được thầy tín nhiệm giao cho làm trợ giáo tại nhiều lớp võ. Ngày ra trường, tôi đứng trước sự lựa chọn là trở về quê nghèo dạy học hay sang Cu Ba dạy võ, theo lời mời của nước này.
Buổi chia tay ra trường, thầy Bính đã gọi tôi lại căn dặn: "Con hãy mang theo di sản này để truyền bá ở quê hương mình". Khi đó, tôi nghẹn ngào, chỉ thưa được một từ "vâng", nhưng đó là lời thề gan ruột. Để báo hiếu thầy, suốt 33 năm qua, chưa khi nào tôi quên trọng trách sư phụ đã ủy thác, vì đó là "mệnh lệnh trái tim", nó luôn thúc giục, động viên tôi vượt lên trên mọi khó khăn, vất vả… để làm tròn "đạo trò".
Nhưng còn một điều khác, khiến chúng tôi có thể bền bỉ, duy trì tâm huyết qua mấy thập kỷ, đó là vì đã hiểu được rằng võ Nhất Nam là báu vật của tiên tổ để lại, nếu không biết giữ sẽ mất.
Nghệ thuật chiến đấu ấy, nếu không có sự truyền bá và kế tục, sẽ bị chôn vùi theo thời gian. Bản thân môn phái này sau bao biến cố thăng trầm cùng lịch sử dân tộc, cũng đã bị thất truyền khoảng 30-40%. Nhiệm vụ của chúng tôi là làm tất cả những gì có thể, thành cây cầu nối để tinh thần "thượng võ" hào hùng của dân tộc Việt ngày hôm qua, được chảy mãi đến muôn đời sau cho các thế hệ cháu con".
Mới đây trong một lần nói chuyện, bà Hoàng Thị Hạnh bảo với tôi rằng: Từ những điều trông thấy qua phong trào võ thuật Nhất Nam tại tỉnh Yên Bái suốt 33 năm qua, bà có ý tưởng đưa môn võ thuần Việt này phát triển ra khắp các tỉnh phên giậu phía Bắc, vừa để rèn luyện sức khỏe cho thanh thiếu niên, giáo dục truyền thống, lòng tự tôn dân tộc, vừa để bảo tồn di sản văn hóa này.
Đồng thời, tạo ra chất “đề kháng” chống lại những hoạt động lôi kéo, kích động người dân ở các địa bàn trọng yếu này vào các hoạt động phá rối an ninh trật tự.
