Nhớ Thầy Văn Như Cương!

• PGS Văn Như Cương và quyết định “táo bạo” đến “liều lĩnh” mở trường Lương Thế Vinh
• Vĩnh biệt PGS Văn Như Cương: Người thầy tận tâm đến phút cuối cùng2
• PGS Văn Như Cương qua đời ở tuổi 801

Ông đồ Nghệ tài hoa, kiêu hãnh

Sinh ra trong một gia đình dạy chữ Hán ở vùng quê Quỳnh Đôi (Quỳnh Lưu, Nghệ An) PGS. Văn Như Cương còn được người ta biết tới như một trí thức đậm chất “đồ Nghệ” – tài hoa và có chút kiêu hãnh, ương gàn.

Nhưng có lẽ, chính “sự khác người” đã làm nên bản lĩnh của ông. Thế nên mới có chuyện, ở thời điểm chưa có ai nghĩ đến thì ông đồ Nghệ đã dám tiến hành việc xin phép lập trường dân lập.

Năm 1989, PGS. Văn Như Cương lúc đó đang là cán bộ giảng dạy ở Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Nhiều năm gắn bó với công tác giáo dục, ông nhận ra đó là thời điểm ngành giáo dục nước nhà rơi vào tình trạng khó khăn. Giáo viên bỏ nghề hàng loạt vì đời sống quá khó khăn. Ông nung nấu ý định mở trường giáo dục tư thục. Lúc đó, giáo dục nhà nước đã ăn sâu vào não trạng của nhiều thế hệ. "Trường tư" là một khái niệm hết sức xa lạ với cả những lớp người đã gần 50 tuổi như ông.

Trong khi, nhiều quan điểm giáo dục lúc đó cho rằng “ở đâu có phi quốc lập chứ giáo dục thì không”, ý tưởng thành lập trường “tư thục” của PGS. Văn Như Cương được cho là “viển vông”.

PGS. Văn Như Cương.

Sau này, khi trường đã đạt được nhiều thành công, PGS. Văn Như Cương đã nhớ lại những ngày tháng “thai nghén” đầy vất vả với những ký ức khó quên. Ông gọi đùa rằng đó là một “ca đẻ khó” của ngành giáo dục. Nhưng điều kỳ diệu là “ca đẻ” đó lại nhanh chóng trở thành mô hình thành công của giáo dục phổ thông tư thục.

Có thể nói, PGS. Văn Như Cương là người mở đường, khai phá ra mô hình giáo dục tư thục ở Việt Nam. Nó đã mở ra một giai đoạn phát triển mạnh mẽ của giáo dục ngoài công lập như hiện nay.

Thành công ấy không đến từ may mắn mà đến từ tài năng, tâm huyết, mồ hôi và nước mắt của một ông đồ Nghệ suốt đời tận tụy với nền giáo dục nước nhà. Ngay từ những ngày đầu thành lập, PGS. Văn Như Cương đã coi chất lượng và nề nếp là những yếu tố quan trọng nhất tạo nên một ngôi trường chứ không phải cơ sở vật chất. Ông luôn kiên trì theo đuổi mức học phí trung bình để học sinh có hoàn cảnh kinh tế bình thường cũng có thể học tập.

Tiếng nói phản biện trên các diễn đàn giáo dục của PGS. Văn Như Cương luôn được đón nhận. Ông cũng là người luôn dám lên tiếng một cách thẳng thắn, không ngại đụng chạm trước những vấn đề nóng của giáo dục.

Vào năm 2011, khi được mời tham gia góp ý cho dự án “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông sau năm 2015”, ông đã lên tiếng phản đối trước khoản kinh phí ước tính 70 ngàn tỉ đồng.

Năm 2014, khi dư luận tiếp tục tranh cãi về một dự án tương tự với khoản kinh phí giảm còn một nửa là 34.000 tỉ, ông lại thẳng thắn khẳng định, nếu tính riêng tiền chi cho viết sách giáo khoa chỉ cần 34 tỷ đồng, phóng khoáng là 50 tỷ đồng, tương đương 1% của số tiền 5.000 tỷ đồng mà thôi.

Kiên trì với quan điểm đổi mới chương trình, sách giáo khoa, PGS. Văn Như Cương cho rằng, làm sách theo cách nào, mô hình ra sao, cũng nên nhanh chóng và không để xảy ra tốn kém. Với các chương trình giáo dục hiện nay, ông cũng có những phát ngôn mạnh mẽ cho rằng, chúng đang quá nặng nề, thậm chí nhiều phần kiến thức được cho là thừa.

Mới đây, ý tưởng cho rằng đã đến lúc không cần tổ chức kỳ thi THPT Quốc gia của PGS. Văn Như Cương đã làm “nóng” các mặt báo. Ông cũng không ngần ngại đưa ra những bình luận thẳng thắn, gay gắt về “bệnh thành tích” của ngành giáo dục. Ông cho rằng, bệnh thành tích ngành nào cũng có nhưng riêng giáo dục thì nặng quá.

PGS. Văn Như Cương đánh trống khai trường.

Với cánh báo chí, PGS. Văn Như Cương để lại những ấn tượng đáng kính, sâu sắc. Ông nổi tiếng là người tâm huyết, đến mức nhiều phóng viên vẫn rỉ tai nhau rằng: “Chỉ cần gọi thầy Cương là có bài”. Bất kể khi đó là ngày hay đêm, ngày thường hay ngày nghỉ, thậm chí là khi khỏe hay lúc đang nằm viện, thì ông luôn trả lời phỏng vấn. Đơn giản vì ông luôn luôn muốn góp tiếng nói cho các vấn đề về giáo dục.

Là dân Toán nhưng PGS. Văn Như Cương còn nổi tiếng là người hay chữ, hay bình thơ và có phong cách của một văn nghệ sĩ. Câu tự họa của ông: “Toán Như Cương, Văn cũng Như Cương” đã trở nên nổi tiếng với nhiều người. PGS. Văn Như Cương từng viết những câu thơ đẹp về môn Toán, được rất nhiều đồng nghiệp thuộc nằm lòng: “Em cắm hoa tươi đặt cạnh bàn/ Mong rằng toán học bớt khô khan/ Em ơi! Trong toán nhiều công thức /Cũng đẹp như hoa lại chẳng tàn".

Giai thoại về ông đồ gàn xứ Nghệ

Không chỉ là một nhà giáo mẫu mực, cuộc đời của ông gắn liền với nhiều giai thoại thể hiện tính cách “gàn” của một ông đồ xứ Nghệ.

Thời điểm mở trường, ông bổ nhiệm vợ làm kế toán nơi mình làm hiệu trưởng. Cấp trên không cho. Ông lý sự: “Cái đáng lo ngại nhất là giám đốc cặp bồ với kế toán chứ chồng hiệu trưởng, vợ làm kế toán thì có gì các anh phải lo? Nếu các anh không thuận thì tôi về ly dị với bà ấy. Xong, bổ nhiệm bà ấy làm kế toán là được chứ!?”.

Giai thoại nổi tiếng nhất về Văn Như Cương có lẽ là câu chuyện nuôi lợn. Sau khi đi học ở Liên Xô về (năm 1971), đã là phó tiến sĩ nhưng lương chẳng đủ ăn, ông liền quây sân nhà... nuôi lợn!

Một con lợn, trừ tiền cám, mỗi tháng ông cũng kiếm được 70.000 đồng, bằng đúng lương ông, một phó tiến sĩ. Ông vẫn nói đùa với khách đến chơi, nhà có hai phó tiến sĩ vì cả hai cùng kiếm được 70.000 đồng. Ông nói đùa với khách: “Mình hết đề tài, tức hết tiền mua rau cám, nên phải cho nó "bảo vệ" sớm”.

PGS. Văn Như Cương trong lễ khai giảng năm học mới.

Chuyện ông nuôi lợn trong căn hộ tập thể bị phản ánh lên phường. Cán bộ phường đến lập biên bản, viết: "Ông Văn Như Cương nuôi lợn ở tầng 4". Ông phản đối, đòi phải ghi là: "Lợn nuôi ông Văn Như Cương ở tầng 4” thì mới chịu ký vào biên bản.

Về bộ râu nổi tiếng của mình, ông kể, vì để râu mà nhiều lần không xin được việc, suýt bị từ chối biên chế giáo dục...

Thầy từng kể với phóng viên báo chí rằng: “3 năm làm nghiên cứu sinh ở Nga tôi đã để râu. Lúc tôi về nước thì bộ râu này cực kỳ có hại. Vợ tôi không đồng ý. Mẹ tôi không đồng ý. Nhiều lần tôi đang lim dim ngủ, mẹ tôi bàn với vợ tôi là "mẹ lên mẹ cắt cái bộ râu của nó, để nó phải cạo đi. Ai lại để râu như thế, trông không hợp tí nào".

Không chỉ giỏi thơ, cái chất “hay chữ” của ông còn thể hiện ở việc chơi câu đối. Ông Võ Đăng Thiên, Tổng Biên tập Báo Bưu điện, kể  rằng PGS. Văn Như Cương từng có một vế đối nổi tiếng mà cho tới nay chưa ai đối được về tình cảnh khốn khó, thiếu thốn đủ bề của các giáo viên thời bao cấp: “Thầy giáo tháo giày, tháo cả ủng, thủng cả áo, lấy giáo án dán áo”.

Cũng vì hay chữ, ông có nhiều bạn bè là văn nghệ sĩ. Họ đều là những người con xứ Nghệ, nổi tiếng “gàn”. Có lẽ, dòng máu xứ Nghệ ấy đã đưa họ xích lại gần nhau hơn. Trong những cuộc đàm đạo về văn chương, âm nhạc, PGS. Văn Như Cương luôn tỏ ra là người dí dỏm, hài hước, phóng khoáng, khác hẳn với vẻ nghiêm nghị, khó tính của một ông giáo.

Trong trái tim học trò

Kiêu và gàn với người ngoài là thế, nhưng với những học sinh của mình, ông luôn là một người thầy tận tâm, tận lực, một hiệu trưởng dễ gần, giản dị và yêu thương trẻ.

Đối với học sinh nhiều thế hệ tại Khoa Toán, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cũng như ngôi trường mình xây dựng lên, ông luôn là một người thầy truyền cảm hứng và có sức ảnh hưởng lớn, dù không phải là nhà khoa học có những công trình lớn.

PGS. Văn Như Cương trong lễ khai giảng năm học mới.

Ngày nghe tin ông mất, những người học trò của ông ở Khoa Toán, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cùng nhau nhắc lại câu nói của thầy về nghề giáo:

"Dạy học là một khoa học nên cần phải chuẩn bị kỹ càng, nhưng dạy học cũng là một nghệ thuật nên cần có những lúc ngẫu hứng, chẳng hạn có thể những câu hỏi của học sinh sẽ dẫn bài giảng đi về những hướng đặc sắc và cuốn hút hơn nếu người thầy nổi hứng đúng lúc”, hay “Đầu óc của học sinh phải được xem như là những ngọn đuốc cần phải được thắp sáng lên, những phút giây ngẫu hứng là cần thiết để truyền đi ngọn lửa đó”.

Kể từ năm 2014, sau nhiều chục năm gắn bó với ngôi trường riêng, PGS. Văn Như Cương phát hiện mình bị ung thư gan. Cho tới những ngày cuối cùng, dù nằm trên giường bệnh, ông vẫn mạnh mẽ, vẫn dành sự quan tâm tới học trò và thế sự giáo dục.

Mỗi dịp khai giảng, ông vẫn cố gắng tới để gặp mặt, động viên học sinh và gửi những bài phát biểu lay động. Không có điều kiện nói trực tiếp thì ông viết facebook, dù đã ở tuổi 80.

Sự tận tâm của ông đối với lũ học trò là lý do khiến những đứa trẻ cũng yêu thương và dành cho ông sự kính trọng. Những ngày ông nằm viện, học trò đã cùng nhau hát đồng ca, gấp hạc giấy mong người thầy đáng kính sớm khỏe lại.

Thầy qua đời sau ba năm chống chọi với bệnh ung thư gan. Thầy Cương là tiến sĩ toán học, phó giáo sư, chủ biên của hơn 60 đầu sách liên quan đến Toán. Không chỉ là nhà giáo, nhà quản lý, thầy còn được biết đến với tài văn thơ, khả năng truyền lửa cho các thế hệ học trò và những phản biện sắc sảo trước các vấn đề nóng của giáo dục.