Cơn sốt AI giúp thế giới tránh cú hãm tăng trưởng

AI tại Mỹ bùng nổ xoa dịu lo ngại thuế quan

Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố chính sách thuế quan đối ứng vào tháng 4, giới phân tích khi đó đồng loạt dự báo kinh tế toàn cầu sẽ chịu một cú hãm mạnh. Với vai trò là thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới, việc Mỹ cắt giảm nhập khẩu được cho là sẽ kéo theo xuất khẩu sụt giảm và gia tăng thất nghiệp tại nhiều quốc gia.

Tuy nhiên, chỉ sau vài tháng, bức tranh dự báo trở nên lạc quan hơn. Một số chuyên gia thậm chí đã nâng triển vọng tăng trưởng toàn cầu với lý do bất ngờ rằng làn sóng đầu tư khổng lồ vào trí tuệ nhân tạo (AI) tại Mỹ đang trở thành lực bù đắp đáng kể cho tác động của thuế quan.

Trong báo cáo tháng 10, WTO đã nâng dự báo tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu năm nay lên 2,4%, so với mức 0,9% hồi tháng 8. IMF cũng điều chỉnh dự báo tăng trưởng kinh tế thế giới năm 2025 từ 2,8% lên 3,2%. Cả hai tổ chức đều lý giải rằng sự điều chỉnh tích cực này chủ yếu đến từ làn sóng đầu tư khổng lồ vào AI, khi riêng 4 tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ gồm Amazon, Alphabet, Meta và Microsoft đã lên kế hoạch chi gần 400 tỷ USD trong năm nay, tạo nên một động lực tăng trưởng mới cho kinh tế toàn cầu.

Theo các chuyên gia, Mỹ hiện chiếm 25% quy mô kinh tế toàn cầu. Chỉ trong nửa đầu năm 2025, các khoản đầu tư liên quan đến AI từ thiết bị máy tính, trung tâm dữ liệu đến chi phí nghiên cứu có thể đã đóng góp gần một nửa tốc độ tăng trưởng GDP của nền kinh tế lớn nhất thế giới, mức đóng góp hiếm thấy đối với một ngành công nghệ mới nổi.

Tăng trưởng lệch pha

Dù vậy, làn sóng tăng trưởng này không lan tỏa rộng. Các trung tâm dữ liệu - biểu tượng của cơn sốt AI chủ yếu được xây dựng tại những khu vực nông thôn, tạo ít việc làm nhưng tiêu thụ lượng lớn điện và nước, khiến tác động kinh tế trực tiếp đối với địa phương khá hạn chế. Trong khi đó, nhiều vùng trên khắp nước Mỹ lại đối mặt bức tranh trái ngược: thất nghiệp tăng, tiêu dùng suy yếu, sản xuất và xây dựng nhà ở cắt giảm nhân công, ngân sách khu vực công bị thu hẹp và tâm lý thận trọng bao trùm doanh nghiệp.

Nhu cầu chip AI tăng mạnh từ Mỹ đã buộc IMA Asia nâng dự báo tăng trưởng GDP của hòn đảo lên 7% trong năm nay, so với mức 4,4% đưa ra trước đó. Chi tiêu cho hạ tầng và nhà máy dự kiến tăng tới 30%, cho dù tiêu dùng nội địa vẫn yếu và nhiều ngành công nghiệp khác gặp khó khăn. Hàn Quốc cũng được hưởng lợi nhờ vị thế thống trị trong mảng chip nhớ, trong khi Hà Lan hưởng lợi từ ASML - nhà cung cấp thiết bị sản xuất chip hàng đầu thế giới. Theo CMC Markets, châu Á chiếm gần 2/3 tăng trưởng thương mại toàn cầu liên quan AI trong nửa đầu năm, nhưng lợi ích chủ yếu tập trung vào nhóm quốc gia có năng lực sản xuất tiên tiến.

Trong khi AI giúp cải thiện triển vọng tăng trưởng, tác động của thuế quan từ Mỹ đối với phần còn lại của thế giới lại được dự báo sẽ gia tăng theo thời gian. Mansoor Mohi-uddin, kinh tế trưởng của Bank of Singapore, cảnh báo rằng “còn quá sớm để nói thuế quan gây ít ảnh hưởng hơn dự kiến; thực tế là tác động của chúng chỉ đang bị trì hoãn”.

Trước thời điểm thuế quan có hiệu lực, doanh nghiệp toàn cầu đã tranh thủ đẩy mạnh xuất hàng sang Mỹ để né thuế, giúp giảm bớt cú sốc ngắn hạn. Nhưng khi hàng tồn kho cạn dần và thuế quan bắt đầu ngấm vào giá thành, doanh nghiệp được dự báo sẽ chuyển chi phí sang người tiêu dùng và giảm khối lượng xuất khẩu. WTO cũng phản ánh rủi ro này khi hạ dự báo tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu năm 2026 xuống còn 0,5%, từ mức 1,8% trước đó.

Những điểm sáng nâng đỡ triển vọng 2026

Trong bối cảnh các lực kéo trái chiều đan xen, triển vọng kinh tế toàn cầu năm 2026 được cho là phụ thuộc đáng kể vào chính sách của các nền kinh tế lớn. Giới phân tích kỳ vọng Đạo luật To lớn và Đẹp đẽ của ông Trump với nội dung gia hạn cắt giảm thuế  có thể thúc đẩy nhập khẩu của Mỹ trong ngắn hạn. Đức đang phá vỡ truyền thống thắt chặt tài khóa để tăng chi tiêu, còn Nhật Bản đã thông qua gói kích thích 135 tỷ USD. Sự suy yếu của đồng USD và khả năng Cục Dự trữ liên bang Mỹ cắt giảm lãi suất cũng được xem là những yếu tố hỗ trợ quan trọng với điều kiện cơn sốt AI không nguội lạnh.

Tuy nhiên, OECD cho rằng kinh tế thế giới vẫn dễ tổn thương nếu căng thẳng thương mại tiếp tục leo thang hoặc nếu kỳ vọng quá lớn vào AI không trở thành hiện thực. Tổ chức này dự báo tăng trưởng toàn cầu sẽ giảm nhẹ từ 3,2% năm 2025 xuống 2,9% năm 2026 trước khi phục hồi lên 3,1% vào năm 2027.

Mỹ được nâng dự báo tăng trưởng lên 2,0% trong năm 2025 nhờ đầu tư AI, hỗ trợ tài khóa và kỳ vọng cắt giảm lãi suất, song tăng trưởng có thể giảm còn 1,7% vào năm 2026. Trung Quốc được dự báo giữ mức tăng 5,0% năm 2025 nhưng giảm xuống 4,4% năm 2026 khi tác động của thuế quan từ Mỹ rõ hơn và các biện pháp hỗ trợ dần thu hẹp. Khu vực đồng euro được nâng dự báo tăng trưởng lên 1,3% năm 2025, tương tự Nhật Bản, nhờ lợi nhuận doanh nghiệp cải thiện và đầu tư tích cực.

Câu hỏi then chốt hiện nay là liệu AI có thực sự trở thành công nghệ tạo ra bước nhảy năng suất toàn diện cho nền kinh tế hay không? Nếu AI chỉ dừng lại ở mức công cụ hữu ích mà không mang đến cải thiện năng suất rộng khắp, hàng trăm tỷ USD đầu tư cho hạ tầng hiện nay có thể bị coi là thiếu cơ sở, kéo theo làn sóng điều chỉnh mạnh trên thị trường và gây sức ép lên nền kinh tế Mỹ. Tuy vậy, theo Paulo Ruiz - Giám đốc điều hành Eaton, nền kinh tế AI hiện chỉ ở giai đoạn xây dựng nền tảng ban đầu, cho thấy chu kỳ đầu tư này vẫn còn dư địa đáng kể, miễn là kỳ vọng về một cuộc cách mạng năng suất thực sự không bị đổ vỡ.