Kinh đô Huế những ngày tháng Tám lịch sử

Và cũng tại quảng trường Ngọ Môn thiêng liêng, tối 22/8 sẽ diễn ra chương trình truyền hình trực tiếp “Thời cơ vàng” kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 tại 3 điểm cầu Hà Nội - Huế - TP Hồ Chí Minh, do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương tổ chức.

Nơi vua Bảo Đại tuyên bố thoái vị

Huế là Kinh đô của triều Nguyễn, là Thủ đô phong kiến, là đầu não của chính quyền bù nhìn cả nước… Ngay khi có Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” của Trung ương Đảng vào tháng 3/1945, Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) đã quyết định thời cơ phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn tỉnh. Ngày 15/8, được tin phát xít Nhật đầu hàng, Tỉnh ủy Thừa Thiên lập tức triệu tập hội nghị cán bộ toàn tỉnh quyết định phát động nhân dân nổi dậy giành chính quyền, thông qua kế hoạch lãnh đạo khởi nghĩa thắng lợi ở các huyện trong tỉnh để hỗ trợ cho TP Huế vùng dậy giành thắng lợi. Triển khai chủ trương của Hội nghị, nhân dân các huyện trong tỉnh lần lượt khởi nghĩa, lập chính quyền cách mạng.

Ngày 17/8, đồng chí Tố Hữu, một người con của quê hương Thừa Thiên Huế được phái viên của Trung ương cùng các đồng chí Nguyễn Duy Trinh, Hồ Tùng Mậu đến Huế để giúp Tỉnh ủy Thừa Thiên lãnh đạo khởi nghĩa ở Huế. Ngày 20/8, Ủy ban khởi nghĩa tỉnh được thành lập gồm 5 đồng chí, do đồng chí Tố Hữu làm Chủ tịch. Công tác vận động Bảo Đại thoái vị, vận động nội các Trần Trọng Kim từ chức, vận động Bảo an binh theo cách mạng được xúc tiến khẩn trương. Bên cạnh sự vận động của Ủy ban khởi nghĩa tỉnh, một số trí thức nổi tiếng như: Nguyễn Văn Huyên, Ngụy Như Kon Tum, Nguyễn Xiển, Hồ Hữu Tường cũng đánh điện đề nghị Bảo Đại thoái vị, giao cho Việt Minh thành lập Chính phủ để tránh nội chiến. Tin khởi nghĩa nổ ra thắng lợi ở các huyện trong tỉnh, ở các tỉnh Bắc Kỳ, Trung Kỳ, nhất là tin Hà Nội giành chính quyền thành công dồn dập truyền đến Huế làm cho không khí cách mạng ngày càng sôi sục…

Từ ngày 18 đến 22/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa các huyện trong tỉnh Thừa Thiên Huế đã nổi dậy giành chính quyền. Tại thành phố, trung tâm đầu não của chế độ phong kiến nhà Nguyễn, quần chúng nhân dân đã vùng lên biểu tình, chiếm lĩnh hầu hết các cơ quan, công sở và doanh trại lính bảo an. Tối 22/8, Ủy ban Khởi nghĩa của tỉnh đã gửi tối hậu thư cho Vua Bảo Đại phải thoái vị. Chiều 23/8, hàng vạn người dân Thừa Thiên Huế và các đội Cứu quốc quân tiến về Sân vận động Tự Do dưới rừng cờ đỏ sao vàng, hô vang khẩu hiệu “Việt Nam độc lập muôn năm!”, “Nước Việt Nam của người Việt Nam!”. Khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân như “triều dâng, thác đổ” không gì ngăn cản nổi, đã biến cuộc mít tinh của Chính phủ Trần Trọng Kim mừng việc Nhật trao trả quyền cai trị Nam Kỳ cho triều đình nhà Nguyễn ở Sân vận động Huế thành cuộc mít tinh biểu dương lực lượng, giành chính quyền của cách mạng của ta.

Tại đây, đồng chí Tố Hữu, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa đọc diễn văn, tuyên bố từ nay chính quyền về tay nhân dân, đồng thời trân trọng giới thiệu ra mắt Ủy ban nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Thừa Thiên Huế do ông Tôn Quang Phiệt làm Chủ tịch. Khí thế Cách mạng tháng Tám giành chính quyền về tay nhân dân ở mảnh đất Kinh đô xưa đã được đồng chí Tố Hữu, người đứng đầu cuộc khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám ở Thừa Thiên Huế thể hiện cô đọng, xúc cảm và đầy tự hào qua những vần thơ:

“Tháng 8 vùng lên Huế của ta/ Quảng, Phong ơi! Hương Thủy, Hương Trà/ Phú Vang, Phú Lộc đò lên Huế/ Đỏ ngập dòng sông rộn tiếng ca”.

Sau cuộc mít tinh ngày 23/8 tại Sân vận động Huế, Ủy ban nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Thừa Thiên Huế điện ra Hà Nội báo cáo với Trung ương về thắng lợi khởi nghĩa và đề nghị cử phái đoàn vào tiếp nhận thoái vị của Vua Bảo Đại. Sau đó, phái đoàn Trung ương do đồng chí Trần Huy Liệu làm trưởng đoàn, cùng đồng chí Nguyễn Lương Bằng và Cù Huy Cận được cử vào Huế tiếp nhận sự thoái vị của Vua Bảo Đại. Có thể khẳng định, khởi nghĩa giành chính quyền ở Huế thắng lợi nhanh chóng và không đổ máu.

Ông Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Cách mạng TP Huế cho rằng, sự kiện Vua Bảo Đại thoái vị là cột mốc lớn, khép lại chế độ phong kiến, mở ra nền dân chủ nhân dân. Việc trao ấn kiếm cho Chính phủ cách mạng là hành động nhân văn sâu sắc, tránh xung đột không cần thiết. “Về giá trị nhân văn, việc chuyển giao chính quyền mà không xảy ra đổ máu, không xảy ra sự chống cự đã là một quyết định nhân văn. Nhà vua Bảo Đại đã tự tay mình viết trong chiếu thoái vị “Trẫm thà làm dân một nước tự do, còn hơn làm vua của nước nô lệ”…”.

Vào thời khắc thiêng liêng này của 80 năm trước, trên Kỳ đài Huế, cùng với giai điệu hùng tráng của bài hát “Tiến quân ca” cất lên, lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên tung bay giữa trời Huế tự do, độc lập. Tiếp đó là tiếng hô khẩu hiệu vang trời của biển người “Việt Nam độc lập muôn năm”, “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa muôn năm”, đánh dấu thắng lợi trọn vẹn của cuộc Cách mạng tháng Tám mùa thu lịch sử trên đất Cố đô. Năm nay dù đã bước qua 100 tuổi nhưng cụ Nguyễn Xuyến vẫn còn nhớ từng khoảnh khắc của những ngày cuối tháng Tám năm 1945 ở Huế. Chiều ngày 30/8/1945, lễ thoái vị của Bảo Đại được chính thức tổ chức ở Quảng trường Ngọ Môn trước sự có mặt của hàng vạn đồng bào Huế. Cụ Xuyến khi đó là một chàng trai 20 tuổi đã chứng kiến giây phút Vua Bảo Đại trao ấn kiếm, chính thức chấm dứt triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam.

“Lễ thoái vị của Vua Bảo Đại diễn ra vào buổi chiều 30/8. Hàng vạn người dân Thừa Thiên Huế, từ nông thôn đến thành thị, tập trung trước cổng Ngọ Môn để chứng kiến giây phút lịch sử của dân tộc. Lúc ấy, vua mặc hoàng bào, tuyên bố thoái vị và trao ấn kiếm cho phái đoàn Chính phủ lâm thời của ta do các đồng chí Trần Huy Liệu, Nguyễn Lương Bằng, Cù Huy Cận thay mặt Chính phủ chấp nhận sự thoái vị. Khi Bảo Đại trao ấn kiếm xong, ông Cù Huy Cận trong phái đoàn của Chính phủ ta trao huy hiệu cờ đỏ sao vàng, và ngày hôm sau Bảo Đại được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời ra làm cố vấn cho Chính phủ ta”, cụ Xuyến xúc động nhớ lại.

Đồng chí cố Tổng Bí thư Trường Chinh nhận xét: “Những thắng lợi ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, nhất là ở Hà Nội và Huế, ảnh hưởng vang dội rất mạnh, nhân dân cách mạng buộc Bảo Đại thoái vị, chính quyền bù nhìn buộc phải đầu hàng ở Bắc Bộ và Trung Bộ, làm cho địch ở Nam Bộ và miền Nam Trung Bộ càng thêm hoang mang, phân hóa sâu sắc và tan rã”.

Sau cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi, cùng với việc đập tan các cơ quan đàn áp của địch và thiết lập chính quyền cách mạng non trẻ, theo chỉ đạo của Đảng, tháng 12/1945, Sở Trinh sát Trung bộ quyết định thành lập Ty Trinh sát Thừa Thiên (nay là Công an TP Huế). Trải qua 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, lực lượng Công an TP Huế đã cùng với Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố kiên cường đấu tranh, vừa bảo vệ an ninh vùng căn cứ, vừa phối hợp truy quét gián điệp, phản động, bảo vệ các mục tiêu trọng yếu, bảo vệ tài sản, ổn định trật tự, giữ bình yên cuộc sống cho nhân dân.

Trải qua 80 năm chiến đấu, xây dựng và trưởng thành, Công an TP Huế đã có hơn 600 cán bộ chiến sĩ hy sinh để bảo vệ an ninh Tổ quốc và cuộc sống bình yên của nhân dân. Tiếp nối những trang sử hào hùng của các thế hệ cha anh, Công an TP Huế quyết tâm hoàn thành thắng lợi các nhiệm vụ chính trị được Đảng và nhân dân giao phó trong tình hình mới. Phát huy truyền thống anh hùng, Công an TP Huế tập trung xây dựng lực lượng Công an vững mạnh toàn diện theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và hiện đại…

Thiêng liêng những chứng tích

Những ngày tháng Tám lịch sử này, những lão thành cách mạng tham gia khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám - những chứng nhân lịch sử ở tuổi gần đất xa trời lại được tề tựu bên nhau để ôn những ký ức hào hùng của 80 năm trước. Một trong số ít những lão thành cách mạng từng tham gia khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám giành chính quyền là cụ Nguyễn Tửu (99 tuổi, hiện trú tại phường Phú Xuân, TP Huế). Ở cái tuổi xưa nay hiếm, cụ Tửu vẫn nhớ rõ khí thế cách mạng sục sôi trong những ngày Mùa thu tháng 8 năm xưa. Ngược dòng lịch sử, cụ rưng rưng nhớ lại, lúc đó, tôi 17 tuổi hăng hái đi theo cách mạng. Dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế, các tầng lớp nhân dân sẵn sàng tham gia các cuộc biểu tình, biểu dương lực lượng ở khắp nơi.

“Cách mạng Tháng Tám năm 1945, tôi  tham gia phong trào của quần chúng, cả làng cả nước  theo đà chung để đi giành chính quyền. Chúng tôi giành chính quyền tại huyện Quảng Điền cũ, một khí thế chưa từng có. Bác Hồ có câu, nhà nông là chiến sĩ, cuốc cày là vũ khí. Vì vậy, lúc đó, khí thế cứ hừng hực” - cụ Tửu kể.

Hay cụ Nguyễn Trung Chính năm nay bước sang tuổi 95, nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế, cũng là một trong số ít những lão thành cách mạng còn lại của tỉnh Thừa Thiên Huế từng tham gia khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám giành chính quyền. Cuộc Cách mạng tháng Tám diễn ra ở Thừa Thiên Huế cho thấy, muốn cách mạng thành công phải có bạo lực cách mạng nhưng trên cơ sở đoàn kết toàn dân, phát huy yếu tố chính trị, yếu tố chính nghĩa và lòng yêu nước để làm cơ sở giác ngộ mọi tầng lớp nhân dân.

“Tư tưởng xuyên suốt của mình là không dùng bạo lực, dù là khởi nghĩa giành chính quyền, phải dùng sức mạnh quần chúng, tập hợp đông đảo quần chúng. Mặt khác, bằng nhiều cách để tác động triều Nguyễn, thành một chính sách.Trên cơ sở làm thế nào giác ngộ cho mọi người, kể cả đối phương, hiểu được vấn đề này để hạn chế dùng bạo lực. Do đó, khởi nghĩa ở Huế diễn ra êm đẹp, cái yếu tố chính nghĩa, khơi dậy lòng yêu nước tạo nên một sức mạnh”, cụ Nguyễn Trung Chính xúc động kể lại.

Những ngày này, nhiều đoàn cựu chiến binh đang sinh sống tại nhiều tỉnh, thành đã có những chuyến về nguồn ở mảnh đất TP Huế anh hùng. Tại đây, các cựu chiến binh không khỏi xúc động, rơi nước mắt khi đến thăm di tích Quảng trường Ngọ Môn, tuyến đường lịch sử 23 tháng 8… đây là những chứng tích luôn lưu giữ ký ức thiêng liêng, nhắc nhở các thế hệ hôm nay và mai sau về một thời khắc lịch sử đầy tự hào của dân tộc của cuộc khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám.

Trong đó, Ngọ Môn, biểu tượng của Kinh đô Huế xưa, nơi chứng kiến biết bao biến động của thời cuộc. Cách đây 80 năm, chiều 30/8/1945, trên lầu Ngọ Môn của Quảng trường Ngọ Môn, hàng ngàn người dân Thừa Thiên Huế đã chứng kiến giây phút lịch sử của dân tộc: Vua Bảo Đại, vị vua cuối cùng của triều đình nhà Nguyễn, đọc chiếu thoái vị và trao lại cho đại diện Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Ấn bằng vàng và một thanh gươm bằng vàng nạm ngọc, tượng trưng cho quyền lực của chế độ phong kiến. Thời khắc đó đã mở ra một trang sử mới của dân tộc, bắt đầu chế độ dân chủ cho Việt Nam…

Phía trước Ngọ Môn là con đường mang tên 23 tháng 8, không có số nhà, quanh năm rợp bóng cây xanh, cũng là điểm đến của nhiều du khách trong và ngoài nước. Cũng không ít du khách ngạc nhiên, vì sao con đường được đặt tên ngày tháng…. Đây là con đường chiếm vị trí cực kỳ quan trọng của Hoàng thành Huế. Từ 1945 trở về trước là đường Ngọ Môn, trước 1976 là đường Độc Lập. Tháng 1/1977, UBND tỉnh Bình Trị Thiên ra quyết định đặt lại tên là đường 23 tháng 8 - là tên ghi ngày tháng của năm 1945 (23/8/1945), ngày Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám nổi lên giành chính quyền thắng lợi ở Kinh đô Huế, đánh dấu sự cáo chung vĩnh viễn của chế độ quân chủ Việt Nam tồn tại suốt ngàn năm. Ngày 23/8/1945 đã đi vào lịch sử hào hùng của dân tộc. Chính quyền địa phương đã lấy ngày này đặt tên cho một đường phố Huế chạy ngang qua đúng nơi đã diễn ra lễ thoái vị của Vua Bảo Đại…