Lại câu chuyện quản lý phim chiếu trên không gian mạng: Cần chế tài đủ mạnh

Liên tiếp có phim vi phạm

Được biết, bộ phim Hàn Quốc “Little Woman” (có tên tiếng Việt là “Ba chị em”) mang hơi hướng trinh thám kỳ bí, mô tả cuộc sống hạnh phúc của ba chị em gái trong một gia đình nghèo khó. Theo Cục Phát thanh – Truyền hình và Thông tin điện tử (PT - TH & TTĐT), Bộ Thông tin và Truyền thông, qua hoạt động theo dõi, giám sát nội dung dịch vụ phát thanh, truyền hình trả tiền trên mạng Internet đã phát hiện nội dung bộ phim “Little Woman” có nội dung sai phạm nghiêm trọng. Cụ thể là trong tập 3 và 8, bộ phim nhắc đến yếu tố chiến tranh và xuyên tạc lịch sử Việt Nam. Nội dung này vi phạm hành vi bị nghiêm cấm quy định tại Luật Báo chí, Luật Điện ảnh như: Xuyên tạc lịch sử, phủ nhận thành tựu cách mạng, xúc phạm dân tộc, anh hùng dân tộc, vĩ nhân, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự và nhân phẩm cá nhân.

Điều đáng nói là đây không phải lần đầu tiên phim chiếu trên nền tảng này buộc phải gỡ bỏ vì những vi phạm về nội dung. Trước đó, vào tháng 7 năm 2020, Netflix cũng bị cơ quan chức năng yêu cầu gỡ bỏ bộ phim truyền hình Trung Quốc “Gửi thời thanh xuân ấm áp của chúng ta” ra khỏi kho ứng dụng tại Việt Nam. Trong quá trình xem phim, nhiều khán giả Việt đã nhận ra hình ảnh bản đồ vi phạm chủ quyền Việt Nam xuất hiện trong tập 9 của bộ phim. Sự việc đã khiến dư luận bức xúc và bày tỏ sự phẫn nộ trên mạng xã hội. Cũng trên nền tảng ấy, bộ phim “Madam Secretary” (Bà Ngoại trưởng) buộc phải gỡ bỏ vào tháng 8/2020 khi trong nội dung phim chú thích địa danh Hội An của Việt Nam thành Phù Lăng, Trung Quốc.

Vào tháng 6/2021, Netflix cũng đã phải gỡ bỏ bộ phim truyền hình “Pine Gap” có độ dài 6 tập do có những hình ảnh vi phạm chủ quyền biển đảo Việt Nam. Cụ thể, hình ảnh bản đồ có đường lưỡi bò phi pháp trên biển Đông đã xuất hiện tại phút 12 của tập 2 và phút 52 của tập 3 trong bộ phim này. Như vậy có thể nói, việc vi phạm của Netflix không phải một lần. Thậm chí trong 12 tháng xảy ra tới 3 vụ liên quan đến việc chiếu những bộ phim có nội dung xuyên tạc lịch sử, vi phạm chủ quyền biển đảo, lãnh thổ Việt Nam. Điều đáng nói là hầu hết các trường hợp đều chỉ được phát hiện nhờ khán giả. Và trong số các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ xem trực tuyến thì nền tảng xem phim Netflix của Mỹ đang dẫn đầu với hơn 200 triệu người sử dụng trên toàn thế giới, trong đó tại Việt Nam có khoảng 4 triệu người dùng.

Có thể nói, phổ biến phim trên không gian mạng là việc đưa phim ở dạng dữ liệu số, truyền tải trên mạng lưới kết nối cơ sở hạ tầng công nghệ đến người xem. Với sự thuận tiện cùng những hữu ích như phong phú đa dạng ở thể loại, nội dung phim… số lượng người sử dụng phương pháp xem phim này ngày càng tăng cao. Đặc biệt hình thức xem phim này đã phát huy hiệu quả trong thời gian dịch bệnh COVID-19 bùng phát. Chỉ cần có thiết bị, người xem hoàn toàn có thể ngồi nhà để xem bất cứ bộ phim gì mà mình yêu thích. Với sự phát triển của công nghệ, thị trường phim trên các nền tảng trực tuyến tại Việt Nam phát triển vượt bậc cả về số lượng và chất lượng. Không chỉ các phim chiếu trên Youtube hay các nền tảng nước ngoài, xu hướng xem phim trên OTT (nền tảng giải trí trực tuyến) nội địa cũng phát triển mạnh mẽ với các ứng dụng giải trí tiêu biểu như Galaxy Play, VieON, FPT Play, K+…

Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc phim được chiếu ồ ạt, thiếu kiểm soát hơn bao giờ hết. Và phim vi phạm lại liên tục xuất hiện. Ngày 15/9/2021, ở tập 13 của phim Trung Quốc “Nhất sinh nhất thế” (Một đời một kiếp) khi phát sóng trên nền tảng iQiyi Việt Nam, có một phân đoạn cho thấy hình ảnh đường lưỡi bò xuất hiện trên bản đồ của nhân vật. Sau khi phát hiện ra vấn đề, hàng loạt khán giả đã bày tỏ sự phẫn nộ và kiên quyết tẩy chay bộ phim. Ngoài một số bộ phim vi phạm về chủ quyền, lãnh thổ hoặc xuyên tạc lịch sử thì có không ít phim khai thác thế giới xã hội đen với nhiều cảnh bạo lực hoặc cảnh “nóng” phản cảm. Trong đó, hàng loạt phim Việt Nam về chủ đề giang hồ, xã hội đen nở rộ trên Youtube như “Thiếu niên ra giang hồ”, “Người trong giang hồ”, “Thợ săn giang hồ”…

Quản lý chặt đơn vị cung cấp phim

Không phải ngẫu nhiên mà vấn đề “tiền kiểm” hay “hậu kiểm” phim chiếu trên không gian mạng đã trở thành một vấn đề “nóng” trên bàn nghị sự khi bàn về Dự thảo Luật Điện ảnh (sửa đổi) vào tháng 6 vừa qua. Thực tế, khi phim chiếu rạp chịu sự kiểm duyệt chặt chẽ của Hội đồng duyệt phim thuộc Cục Điện ảnh, phim truyền hình chịu sự kiểm duyệt của các đài truyền hình thì phim chiếu mạng gần như không chịu sự kiểm soát nghiêm túc nào. Vì thế, khi xây dựng bộ Luật Điện ảnh tại Việt Nam, một trong những nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội chỉ ra là phổ biến phim trên không gian mạng vẫn đang có một khoảng trống pháp lý.

Đáng mừng là tại Luật Điện ảnh (sửa đổi) mới đây đã quy định khâu “tiền kiểm” được áp dụng cho các hình thức phổ biến phim, cả ngoài rạp và trên không gian mạng, tức là trước khi phát hành phải có trách nhiệm phân loại phim theo độ tuổi, hiển thị cảnh báo và tuân thủ các quy định của Luật Điện ảnh. Hậu kiểm là áp dụng công nghệ, trí tuệ nhân tạo, các giải pháp để phát hiện, ngăn chặn và gỡ bỏ phim vi phạm.

Cụ thể, về phổ biến trên không gian mạng được quy định trong Điều 21, Luật đã quy định rõ đối tượng chủ thể được phép phổ biến phim trên không gian mạng, đồng thời quy định thêm về các yêu cầu, điều kiện cần đảm bảo khi phổ biến phim trên không gian mạng như đáp ứng điều kiện thực hiện phân loại phim theo quy định của Chính phủ, thông báo danh sách phim sẽ phổ biến và kết quả phân loại phim cho Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch trước khi thực hiện phổ biến phim trên mạng… Đây được xem là cách tiếp cận mới và linh hoạt trong bối cảnh phát triển không ngừng của dịch vụ phát hành, phổ biến phim trực tuyến, giúp giảm thiểu gánh nặng về chi phí và nhân sự cho các nhà quản lý điện ảnh, tăng cường hội nhập quốc tế, tăng cường thương mại điện tử xuyên biên giới.

Mặc dù từng có cảnh báo là nếu hành vi vi phạm kể trên tiếp tục lặp lại, cơ quan quản lý nhà nước sẽ xem xét các biện pháp phù hợp khác và xử lý theo đúng quy định của pháp luật Việt Nam, tuy nhiên, có lẽ vì lâu nay việc xử lý các vi phạm của phim trên không gian mạng mới chỉ dừng ở việc gỡ bỏ phim nên tình trạng này vẫn tái diễn. Ngoài thao tác quét tự động hoặc yêu cầu gỡ các nội dung vi phạm, cơ quan chức năng chưa mạnh tay trong việc xử lý các trường hợp liên tục hoặc cố tình vi phạm. Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra là có quá nhiều phim được chiếu trên nền tảng số vì vậy rất khó để có thể làm công tác “tiền kiểm” như phim chiếu rạp hay phim chiếu trên truyền hình.

Nhiều ý kiến cho rằng, cần phải có các chế tài để quản lý các doanh nghiệp nước ngoài cung cấp phim vào Việt Nam phát sinh doanh thu như phải tuân thủ các điều kiện biên tập nội dung, đăng ký hoạt động tại Việt Nam. Các trường hợp không đăng ký hoạt động đều coi là không hợp pháp. Có như vậy mới xử lý chặn dịch vụ được khi vi phạm. Ngoài ra, Luật Điện ảnh cần quy định phân loại phim thì đơn vị cung cấp phim vào Việt Nam phải làm việc đó. Chủ thể biên tập là phải từ phía Việt Nam, tuân thủ theo quy định của Việt Nam.

Theo PGS. TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa Giáo dục của Quốc hội thì đi kèm với việc “hậu kiểm” chúng ta phải có chế tài đủ mạnh để kiểm soát kho phim lớn trên môi trường mạng. Cần đưa ra các chế tài, quy định cụ thể về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân phát hành phim và đơn vị cung ấp dịch vụ để phổ biến phim. Chế tài phải đủ sức nặng để các đơn vị cung cấp phim tự kiểm soát trước khi đưa sản phẩm ra người xem. Hy vọng rằng, với những quy định rõ ràng, cụ thể trong các bộ luật cũng như xử lý nghiêm minh với với trường hợp vi phạm nhiều lần, việc quản lý nội dung phim trên không gian mạng sẽ hiệu quả hơn.