Văn học, nghệ thuật CAND với cơ hội mới, thách thức mới

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, sự thay đổi của thị hiếu công chúng và nhiều yêu cầu mới về nội dung và hình thức thể hiện, sự xâm nhập của các luồng tư tưởng, văn hóa ngoại lai đang đặt ra rất nhiều thách thức trong phát triển VHNT CAND hiện nay.

Những dấu ấn nổi bật

“VHNT CAND luôn giữ một vị trí quan trọng trong nền VHNT nước nhà với nhiều tác phẩm về lịch sử, về hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, phản ánh chân thực cuộc sống, công tác và chiến đấu của lực lượng CAND, phản ánh chân thực những biến đổi của đất nước và con người, đồng thời củng cố niềm tin của nhân dân vào lực lượng bảo vệ an ninh Tổ quốc. 50 năm qua, VHNT CAND đã trải qua quá trình phát triển đáng kể, đã mở rộng về nội dung và hình thức, với nhiều tác phẩm tiêu biểu lan tỏa hình ảnh đẹp về người chiến sĩ CAND”.

Đây là nhận định của PGS.TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, Chủ tịch Liên hiệp các hội VHNT Việt Nam được nhiều người làm công tác nghiên cứu, lý luận, phê bình VHNT và văn nghệ sĩ, nhà quản lý tại hội thảo khoa học “Tổng kết thành tựu và những vấn đề đặt ra trong lĩnh vực VHNT CAND trong 50 năm sau ngày thống nhất đất nước” do Bộ Công an phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Theo PGS.TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, những năm đầu sau khi đất nước thống nhất, nhìn chung các tác phẩm tập trung khắc họa hình ảnh người chiến sĩ công an trong công cuộc bảo vệ an ninh trật tự và xây dựng xã hội mới. Đến trước năm 1986, mảng đề tài về CAND đã ghi nhận sự đóng góp của nhiều tác giả và thể loại, phản ánh chân thực cuộc sống, nhiệm vụ của lực lượng CAND. Thời kỳ Đổi mới, VHNT có sự đa dạng trong cách tiếp cận, với những tác phẩm phản ánh chân thực hơn về cuộc sống và tâm tư của người chiến sĩ CAND. Sau Đổi mới đến nay, VHNT về đề tài CAND ngày càng phát triển mạnh mẽ, với đội ngũ tác giả đông đảo và nhiều thành tựu đáng chú ý về nội dung và nghệ thuật.

 Trong VHNT CAND, PGS.TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân cho rằng, về văn xuôi, không thể không nhắc đến nhà văn Lê Tri Kỷ với các tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện ký về đề tài CAND và mảng đề tài an ninh xã hội; nhà văn Hữu Mai với tiểu thuyết “Ông cố vấn - Hồ sơ một điệp viên”; Đại tá, nhà văn Nguyễn Như Phong với tiểu thuyết “Chạy án”; nhà thơ Nguyễn Quang Thiều với tiểu thuyết “Vòng nguyệt quế cô đơn”;…  Trong lĩnh vực điện ảnh, thời gian qua đã có nhiều bộ phim khắc họa hình tượng người chiến sĩ Công an, tiêu biểu như: Bộ phim “Bí mật tam giác vàng” của đạo diễn Nguyễn Dương” chuyển thể từ tiểu thuyết “Liên minh tay ba ở Tam giác vàng” của nhà văn Nguyễn Như Phong; “Mê cung” của đạo diễn Nguyễn Khải Anh và Trần Trọng Khôi; “Bão ngầm” của đạo diễn Đinh Thái Thụy; “Đấu trí” của đạo diễn Nguyễn Danh Dũng, Bùi Quốc Việt, Nguyễn Đức Hiếu; “Đội điều tra số 7” phần 1 của đạo diễn Mai Hồng Phong, “Đội điều tra số 7” phần 2 của đạo diễn Đinh Tuấn Vũ….

Lĩnh vực âm nhạc cũng có những đóng góp đáng kể với nhiều bài hát đã được ghi danh là ca khúc truyền thống, tiêu biểu của CAND: “Chúng ta là chiến sĩ Công an” (nhạc và lời: Trọng Bằng); “Chúng tôi là người chiến sĩ Công an Việt Nam” (nhạc và lời: Trần Gia Cường); “Bài ca người chiến sĩ Công an” (nhạc và lời: Đỗ Hồng Quân); “Biết ơn Chị Võ Thị Sáu” (nhạc và lời: Nguyễn Đức Toàn); “Từ một ngã tư đường phố” (nhạc và lời: Phạm Tuyên); “Thiêng liêng lời bác” (nhạc và lời: Hồng Thu); “Giữ cho cuộc sống bình yên” (nhạc và lời: Mai Công Thắng); “Hành khúc chiến sĩ An ninh” (nhạc: Kar Lam, lời: phổ thơ Bác Hồ dạy); “Giữ trọn lời thề” (nhạc: Trương Hùng, thơ: Phan Gia Liên)…

Bàn thảo riêng về văn học, Thiếu tướng, nhà văn Nguyễn Hồng Thái, Ủy viên Hội đồng Lý luận phê bình VHNT Trung ương khẳng định, sau 50 năm kể từ ngày đất nước thống nhất, cùng với sự phát triển, trưởng thành, lớn mạnh của lực lượng CAND, văn học về đề tài CAND đã có nhiều điều kiện thuận lợi mới, thúc đẩy tâm lý, cá tính sáng tạo của nhà văn. Hiện nay, đội ngũ nhà văn, tác giả sáng tác về đề tài CAND khá hùng hậu. Năm 2025 đã có 46 nhà văn trưởng thành từ lực lượng CAND, sáng tác chủ yếu về đề tài CAND.

Chi hội nhà văn Công an có số lượng nhà văn lớn thứ 4 toàn quốc, sau Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh, Hội Nhà văn Hà Nội, Chi hội Nhà văn Quân đội. Việc hình thành đội ngũ đông đảo, tạo cú huých về liên kết, hỗ trợ sáng tác, tạo đa phong cách sáng tạo giữa các nhà văn Công an, tạo hứng khởi sáng tác. Tác phẩm văn học về đề tài CAND đa dạng về thể loại, phong phú về nội dung, phản ánh toàn diện, sinh động cuộc đấu tranh của lực lượng CAND với thế lực thù địch, phản động và tội phạm, bảo vệ Đảng, Nhà nước, chế độ XHCN và cuộc sống bình yên của nhân dân. Thống kê sơ bộ cho thấy, hơn 1.000 tác phẩm của hàng trăm nhà văn, tác giả trong và ngoài ngành Công an đã được in và phổ biến.

Chờ đợi thêm nhiều thành tựu mới

Với bất kỳ lý do nào cũng không thể phủ nhận những thành tựu của VHNT CAND nửa thế kỷ qua. Đồng chí Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Ngô Đông Hải cũng đã nhận định: Trong suốt 50 năm qua, VHNT CAND đã trở thành dòng chảy phản ánh chân thực cuộc chiến đấu, xây dựng và trưởng thành của lực lượng CAND, có vai trò quan trọng trong xây dựng, bảo vệ nền tảng tư tưởng, đạo đức, lối sống trong toàn xã hội, góp phần làm giàu diện mạo văn hóa, tinh thần dân tộc, không chỉ mang tính tuyên truyền giáo dục mà còn là vũ khí sắc bén để đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác, phản ánh những cống hiến, hy sinh của người chiến sĩ Công an trên mặt trận bảo vệ an ninh trật tự và bình yên cuộc sống, góp phần xây dựng lực lượng CAND ngày càng vững mạnh, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.

Tuy nhiên, để có những bước phát triển mới, mạnh mẽ hơn trong thời gian tới thì VHNT CAND cần có “đáp án” cho nhiều câu hỏi như: Làm thế để xây dựng hình tượng, sứ mệnh của người chiến sĩ CAND phù hợp với yêu cầu của thời đại để các tác phẩm phản ánh chân thực cả mặt tích cực lẫn những thách thức, khó khăn của lực lượng CAND mà không rơi vào lối mòn tuyên truyền khô cứng, góp phần xây dựng nền VHNT hiện đại? Làm thế nào để nâng cao chất lượng tác phẩm, phát huy được bản sắc, giữ vững tinh thần nhân văn, đổi mới nội dung và hình thức thể hiện phù hợp trong thời đại số, đưa VHNT CAND vào đời sống một cách tự nhiên, hấp dẫn hơn?

Làm thế nào để có thêm nhiều tác phẩm xuất sắc, vừa phù hợp với thị hiếu thời đại, bắt kịp xu hướng hội nhập quốc tế, tiếp cận công chúng, nhất là giới trẻ, vừa giữ vững được bản sắc và giá trị truyền thống, dung hòa giữa yếu tố nghệ thuật, tư tưởng tác phẩm, phát huy sức mạnh tuyên truyền giáo dục, kết nối với nhân dân? Chúng ta cần làm gì để vừa phát huy được các tác giả gạo cội, vừa phát hiện, đào tạo tài năng mới, thu hút, phát triển sáng tác mới, xây dựng đội ngũ sáng tác có bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ chuyên môn cao, phát huy cao độ năng lực sáng tạo về VHNT CAND, vừa hoàn thành tốt vai trò, nhiệm vụ, thực hiện sứ mệnh chính trị, bảo vệ nền tảng tư tưởng trong giai đoạn mới?

Đồng nhận định về việc cần thiết nhận diện và khắc phục những hạn chế của VHNT CAND hiện nay, PGS.TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân cũng chỉ ra rằng, để giải quyết vấn đề, trước hết, cần tiếp tục nghiên cứu, tham mưu thể chế hóa, hướng dẫn triển khai các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trong lĩnh vực VHNT, nhất là trong hoạt động sáng tác, biểu diễn, triển lãm nghệ thuật của lực lượng CAND theo hướng bám sát, phù hợp với thực tiễn, gắn với công tác xây dựng môi trường văn hóa, đời sống văn hóa tinh thần của cán bộ, chiến sĩ và phục vụ tốt nhiệm vụ chính trị của lực lượng CAND, nhất là xu hướng phát triển “văn hóa số”, “truyền thông số”.

Lực lượng CAND tiếp tục khuyến khích sáng tạo, khai thác đề tài CAND, tạo điều kiện để đội ngũ văn nghệ sĩ ở trong và ngoài lực lượng CAND được tôi luyện tài năng, thâm nhập thực tế tại các đơn vị nghiệp vụ, giúp họ có cái nhìn chân thực và sâu sắc hơn về công việc của người chiến sĩ Công an, từ đó sáng tác những tác phẩm chất lượng. Bên cạnh đó, cần có sự đầu tư đúng mức, chính sách hỗ trợ hợp lý đối với đội ngũ văn nghệ sĩ, đội ngũ lý luận, phê bình VHNT; tạo môi trường thông thoáng, cởi mở để nghệ sĩ tự do thể hiện quan điểm và phong cách nghệ thuật riêng; phát hiện, hỗ trợ và bồi dưỡng các nghệ sĩ trẻ, tạo điều kiện cho họ phát triển và đóng góp cho VHNT CAND.

Lực lượng CAND cần đẩy mạnh hoạt động văn hóa đối ngoại, giao lưu văn hóa với các nước trên thế giới nhằm học hỏi kinh nghiệm từ các nền văn hóa khác, đồng thời giới thiệu VHNT CAND ra thế giới. Trong đó cần chú trọng đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, nghệ sĩ có trình độ chuyên môn cao, am hiểu văn hóa quốc tế và ngoại ngữ, đáp ứng yêu cầu hội nhập.