Afghanistan đang phải đối mặt với tình trạng bạo lực tồi tệ nhất kể từ khi liên quân do Mỹ dẫn đầu lật đổ chế độ Taliban vào cuối năm 2001. Chiến sự vẫn đang diễn ra nóng bỏng ở miền Nam Afghanistan giữa lực lượng liên quân do Mỹ cầm đầu và tàn quân Taliban. Taliban tuyên bố sẽ tìm mọi cách đánh bật binh lính nước ngoài ra khỏi Afghanistan. Cuối tuần qua, nhân vật số hai của mạng lưới Al-Qaeda Ayman al-Zawahiri lại xuất hiện trên hệ thống truyền thông quốc tế và kêu gọi người Afghanistan chống lại lực lượng nước ngoài.
Các cuộc tấn công tự sát ở Afghanistan tăng mạnh kể từ đầu năm 2006 với thủ phạm là các thành viên Taliban và những người ủng hộ. Hầu hết các vụ bạo lực chống liên quân do Mỹ đứng đầu cùng lực lượng NATO diễn ra ở miền Nam. Chỉ riêng trong tháng trước, khoảng 400 người đã thiệt mạng khi Taliban tăng cường tấn công ở miền Nam trong một nỗ lực dường như là nhằm làm suy yếu quyết tâm của NATO trong khi liên quân sẽ trao quyền kiểm soát các tỉnh miền Nam cho lực lượng gìn giữ hòa bình vào tháng 7 này.
Theo kế hoạch, NATO sẽ đóng vai trò chính trong việc “hỗ trợ an ninh” ở Afghanistan. Điều đó có nghĩa là Mỹ sẽ chuyển giao gánh nặng cho NATO trong những hoạt động phải chịu nhiều tổn hao tài chính và cả xương máu của quân sĩ từ nhiều nước ở vùng đất đầy rẫy sự bất trắc này.
NATO được thành lập năm 1949 nhằm chống lại Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu. Khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, NATO không những không bị giải tán mà còn được mở rộng và vai trò của nó ngày càng gia tăng. Cuộc chiến tranh mà NATO tham chiến đầu tiên là vào năm 1995 tại Bosnia, tiếp đó là can thiệp vào cuộc xung đột ở Kosovo thuộc Serbia, đều là những khu vực thuộc Nam Tư trước đây. Binh lính NATO có mặt tại các cuộc xung đột này dưới danh nghĩa lực lượng “gìn giữ hòa bình”. Nhưng tại Afghanistan, một đất nước xa xôi ở Nam Á, NATO hiện đang trải qua một cuộc thử nghiệm được coi là lớn nhất trong vai trò “sen đầm quốc tế” mà tổ chức này tự giành lấy cho mình.
Năm 2003, NATO thành lập cái gọi “Lực lượng hỗ trợ an ninh quốc tế” (International Security Assistance Force - ISAF) do Mỹ cầm đầu tại Afghanistan. Nhiệm vụ của nó được xác định là truy quét tàn quân Taliban và mạng lưới Al-Qaeda ở đất nước Nam Á này. Lúc đầu, ISAF chỉ hoạt động ở thủ đô Kabul, nhưng sau đó, vai trò của ISAF mở rộng ra cả các tỉnh miền Tây và miền Bắc Afghanistan. Theo kế hoạch của NATO, vào tháng 7 hoặc tháng 8 tới, ISAF sẽ vươn tới kiểm soát cả các khu vực xa xôi hẻo lánh và đầy nguy hiểm ở miền Nam Afghanistan, nơi được cho là lực lượng Taliban vẫn hoạt động mạnh. Nếu kế hoạch này được thực hiện, NATO sẽ thay thế vai trò của quân đội Mỹ ở Afghanistan. Hiện Mỹ có hơn 10.000 binh lính ở nước này.
Trong khi đó, liên quân do Mỹ cầm đầu đang tiến hành một chiến dịch quân sự lớn với sự tham gia của 11.000 quân bao gồm lính Mỹ, Anh, Canada và quân đội Afghanistan. Đây là chiến dịch truy quét lớn nhất chưa từng có ở nước này kể từ khi chế độ của Taliban bị lật đổ năm 2001. Trọng tâm của chiến dịch quân sự lần này nhằm vào miền Nam Urzgan và đông bắc Helmand những nơi được cho tập trung nhiều nhất tàn quân Taliban là nhằm mục đích khống chế và tiêu diệt tàn quân Taliban ở những tỉnh hay bất ổn về an ninh. Có khoảng 2.300 binh lính Mỹ (bao gồm lính đặc nhiệm), 3.300 lính Anh, 2.200 lính Canada và khoảng 3.500 binh lính Afghanistan đóng góp cho chiến dịch này. Dự kiến chiến dịch sẽ diễn ra trong 18 tháng với tham vọng truy quét toàn bộ tàn quân Taliban.
Trong những ngày qua, liên quân khoe rằng, hơn 200 tay súng Taliban đã bị tiêu diệt kể từ khi bắt đầu chiến dịch này tới nay. Tuy nhiên, nhiều dân thường vô tội đã bị thiệt mạng.
Trước những diễn biến của chiến sự, ngày 22/6/2006, Tổng thống Afghanistan Hamid Karzai đã chỉ trích chiến thuật của lực lượng nước ngoài tại Afghanistan và kêu gọi cộng đồng quốc tế đánh giá lại cách thức chống lực lượng Taliban và đồng minh của lực lượng này. Ông Karzai cho rằng việc củng cố chính quyền địa phương và tăng cường lực lượng cảnh sát và quân đội mới là cách thức cần thiết để đối phó với chủ nghĩa khủng bố. Việc ông Karzai đưa ra sự chỉ trích đối với chiến thuật của lực lượng nước ngoài là một dấu hiệu về sự thất vọng ngày càng tăng của ông trong bối cảnh tình hình an ninh đang ngày càng trở nên tồi tệ tại Afghanistan.
Trong khi đó, nhiều người Afghanistan cũng đã phàn nàn về chiến lược mà Mỹ sử dụng bao gồm truy tìm các tay súng tại từng ngôi nhà khiến cửa nhà bị tàn phá và lính Mỹ khám xét cả phụ nữ Afghanistan. Họ cũng nổi giận vì nhiều vụ bom Mỹ làm dân thường thiệt mạng.
Mục đích của chiến dịch quân sự nói trên là dọn đường và tạo điều kiện cho Lực lượng hỗ trợ an ninh quốc tế (chủ yếu là quân NATO) tiếp quản nhiệm vụ thay liên quân do Mỹ đứng đầu ở Afghanistan. Dự kiến, kế hoạch NATO tiếp quản sẽ vào cuối tháng 7 hoặc đầu tháng 8. Theo kế hoạch này, NATO sẽ triển khai khoảng 6.000 quân, đóng trại thường trực ở miền Nam, con số gấp 2 lần so với số quân của liên quân do Mỹ đứng đầu có ở khu vực này trong vài năm gần đây.
Theo tướng Gerhard Back, chỉ huy lực lượng NATO tại Afghanistan, tổ chức này sẽ bắt đầu đảm nhận trách nhiệm giữ gìn an ninh tại tất cả các tỉnh ở Afghanistan từ cuối năm sau, thay thế nhiệm vụ của 17.600 lính Mỹ đang hoạt động tại đây. Động thái mới này là một phần trong kế hoạch của NATO nhằm từng bước nhận nhiệm vụ giữ gìn an ninh ra bên ngoài thủ đô Kabul, nơi lực lượng quân đội Mỹ đang đóng quân. Hiện có khoảng 8.000 lính giữ gìn hòa bình quốc tế của ISAF có mặt tại thủ đô Kabul cùng với một số đơn vị nhỏ tại phía bắc và phía tây thành phố. Riccardo Cristoni, người phát ngôn lực lượng NATO, nói rằng một số lượng nhất định lính Mỹ sẽ tiếp tục ở lại Afghanistan vào năm sau và sẽ chịu sự quản lý của NATO. Phía Mỹ vẫn muốn giữ một lực lượng quân sự riêng nhằm thực thi nhiệm vụ tìm kiếm tên trùm khủng bố Osama bin Laden và các lãnh đạo Al-Qaeda khác đang lẩn trốn tại khu vực vùng núi giữa Afghanistan và Pakistan. Trước đó phía Mỹ đã kêu gọi NATO đưa lực lượng quân đội vào những khu vực “nóng” tại miền Nam Afghanistan, một ý đồ nhằm giảm bớt gánh nặng quân sự.
Vấn đề khó khăn hiện nay mà NATO phải đối mặt là thiếu hụt một lực lượng tân binh và những thách thức an ninh tại những khu vực vẫn còn có sự xuất hiện của lực lượng Taliban. Dĩ nhiên, việc bảo vệ các vị quan chức cấp cao của chính quyền Afghanistan là một chuyện, nhưng bảo vệ những người thuộc miền Nam Afghanistan khỏi bọn Taliban và đồng bọn của chúng lại là chuyện khác. Công việc này đã lấy đi mạng sống của 3.000 binh lính Anh, 2.200 binh lính Canada và 1.500 binh lính người Hà Lan. Một số thành viên khác của ISAF đề nghị bảo vệ ở nơi an toàn hơn.
Thêm vào đó, ISAF là một tập hợp lực lượng liên quân đa quốc gia từ hơn 30 nước trên thế giới, kể cả một số nước không thuộc NATO như Australia và Macedonia. Đây là một sự khó khăn trong phối hợp hành động. Tại trung tâm chỉ huy của ISAF ở Kabul, những binh sĩ từ nhiều nước khác nhau làm việc trên những chiếc máy tính đặt bên cạnh nhau. Họ đều liên lạc với nhau bằng tiếng Anh. Chỉ có thể nhận biết họ từ nước nào bằng cách nhìn vào cầu vai trên quân phục của họ. Đây là một trong những thách thức lớn nhất của NATO ở Afghanistan. Đa số lực lượng ISAF là quân tình nguyện và phải làm quá nhiều công việc khó khăn, nguy hiểm.
Mặc dù Tư lệnh lực lượng NATO ở Afghanistan, Trung tướng David Richards đã cam kết sẽ sử dụng chiến thuật mới nhằm giành được sự ủng hộ của người Afghanistan là binh lính NATO sẽ “gần gũi với dân” khi họ tiếp quản an ninh ở miền Nam từ quân đội Mỹ vào tháng 7 tới, nhưng viên tướng này cũng phải thừa nhận lính NATO sẽ gặp phải nguy hiểm hơn tại Afghanistan. Người Afghanistan dường như không còn đủ kiên nhẫn để nhận ra “lòng tốt” của NATO mà họ ngày càng mất lòng tin vào lực lượng quân sự nước ngoài đang đồn trú trên quê hương họ
