Thay đổi vai trò của quân đội, Nhật Bản gia tăng khả năng phòng vệ tập thể

Tổng thống Mỹ Barack Obama (phải) tuyên bố ủng hộ việc Nhật Bản điều chỉnh chính sách quốc phòng, tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng ngày 28/4/2015

Ngày 11/5, liên minh cầm quyền ở Nhật Bản gồm hai đảng Dân chủ Tự do (LDP) của Thủ tướng Shinzo Abe và Công minh đã tổ chức một cuộc họp đánh giá về Luật bảo đảm an ninh, qua đó hai bên nhất trí sẽ đệ trình lên Quốc hội thông qua ngay trong khóa họp sắp tới. Cũng theo kế hoạch được hai bên xác định, Chính phủ Nhật Bản sẽ tổ chức một cuộc họp khẩn cấp của Hội đồng An ninh Quốc gia vào ngày 14/5 để đưa ra quyết định cuối cùng về dự thảo luật này. Liên minh cầm quyền Nhật sẽ trình Hạ viện thẩm định kế hoạch trên vào cuối tháng 5 này và sẽ đưa ra Quốc hội để bỏ phiếu thông qua ngay trong kỳ họp bắt đầu từ tháng 6 tới.

Tổng thống Mỹ Barack Obama (phải) tuyên bố ủng hộ việc Nhật Bản điều chỉnh chính sách quốc phòng, tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng ngày 28/4/2015.

Các dự thảo luật liên quan tới bảo đảm an ninh của Nhật Bản bao gồm 2 luật là Luật hỗ trợ hòa bình quốc tế và Luật sửa đổi an ninh, hòa bình. Nếu như Luật hỗ trợ hòa bình quốc tế với nội dung nhằm hỗ trợ hậu phương cho quân đội của các nước khác đang trong chiến tranh, thì Luật sửa đổi an ninh, hòa bình lại bao gồm 10 dự luật liên quan tới sửa đổi luật Lực lượng phòng vệ Nhật Bản, cho phép nước này tham gia phòng vệ tập thể. Theo nhận định của các nhà nghiên cứu chính trị Nhật Bản, với việc liên minh cầm quyền kiểm soát đa số ghế tại hai viện của Quốc hội, việc chính quyền Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe nhận được sự ủng hộ của các nghị sỷ Quốc hội đối với các điều luật trên là tương đối đơn giản.

Như vậy có thể nói dự thảo luật điều chỉnh chính sách quốc phòng mới của Nhật Bản chắc chắn sẽ đi vào thực tiễn trong thời gian tới. Trở ngại duy nhất cho việc này cho đến nay là dư luận Nhật Bản. Thực tế thì mặc dù có thể sẽ được Quốc hội dễ dàng thông qua nhưng rất nhiều người dân Nhật Bản vẫn còn tỏ ra hoài nghi về việc nước này cần áp dụng biện pháp phòng vệ tập thể. Theo Phó chủ tịch đảng Công minh, liên minh của đảng LDP, thì vấn đề quan trọng là cần sự thông hiểu của công chúng khi chính quyền giải trình trước Quốc hội về dự thảo luật thay đổi.

Theo các chuyên gia, có thể dự thảo điều chỉnh chính sách quốc phòng của Nhật sẽ được thông qua vào tháng tới nhưng việc quyết định thời gian áp dụng còn phụ thuộc vào khả năng thuyết phục người dân Nhật như thế nào của Chính phủ Tokyo. Tuy vậy, sớm hay muộn thì vai trò của quân đội Nhật Bản cũng sẽ thay đổi mạnh mẽ nhất kể từ sau Thế chiến II đến nay.

Câu hỏi đặt ra hiện nay là một khi quân đội Nhật không còn chỉ mang tính phòng vệ như trước thì phản ứng của các nước có liên quan như thế nào và liệu tình hình tại biển Hoa Đông và biển Đông có được cải thiện? Trong khi Nhật Bản coi sự thay đổi này là một bước đi quan trọng giúp Nhật gia tăng khả năng phòng vệ tập thể, đối phó với những mối đe dọa từ sự lớn mạnh của Trung Quốc, những nước trong khu vực nhìn nhận vấn đề này khác nhau. Ngay từ trước khi nội các Nhật Bản ra nghị quyết mới, Tổng thống Philippines, Benigno Aquino, trong chuyến thăm Nhật đã lên tiếng ủng hộ những thay đổi này.

Trong thông báo sau cuộc gặp với Thủ tướng Shinzo Abe tại Tokyo, ông Aquino nói: Philippines tin là các nước có thiện chí sẽ có lợi chỉ khi nào Chính phủ Nhật được tăng cường khả năng để giúp các nước khác và được phép trợ giúp những nước cần sự giúp đỡ, đặc biệt là trong lĩnh vực phòng vệ tập thể.

Thay đổi từ phía Nhật cũng được Mỹ ủng hộ giữa lúc chính quyền Washington đang phải thực hiện những cắt giảm đáng kể trong ngân sách và dư luận trong nước không mấy mặn mà với sự can thiệp sâu về quân sự của Mỹ ở nước ngoài. Phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Mỹ, Jeff Pool nói rằng, Bộ Quốc phòng Mỹ hoan nghênh việc tái xem xét diễn dịch Hiến pháp của Nhật liên quan đến phòng vệ tập thể. Mỹ tin là điều này sẽ giúp Nhật Bản và Mỹ có thể hợp tác với nhau, làm được nhiều điều hơn nữa “vì sự thịnh vượng và an ninh trong khu vực”.

Từ nay, quân đội Nhật sẽ được quyền trợ giúp nước đồng minh hoặc nước bạn khi bị tấn công.

Một số chuyên gia về biển Đông nhận định: Sự thay đổi này chỉ có tác dụng răn đe Trung Quốc. Sau khi nội các Nhật thông qua nghị quyết mới, Trung Quốc đã lên tiếng phản đối ngay lập tức. Phát biểu với báo giới tại cuộc họp báo ở Bắc Kinh, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi tuyên bố: Trung Quốc phản đối sự bịa đặt của Nhật Bản về những đe dọa từ Trung Quốc vì mục đích chính trị nội bộ của Nhật. Trung Quốc yêu cầu “Nhật Bản phải tôn trọng những quan ngại về an ninh hợp lý của các nước láng giềng châu Á và nên xử lý các vấn đề có liên quan một cách cẩn trọng”.

Nghị quyết mới của nội các Nhật Bản nói rõ: Nhật Bản có thể sử dụng quân đội ở mức độ tối thiểu cần thiết trong trường hợp khi một nước có mối quan hệ chặt chẽ với Nhật bị tấn công và phải đáp ứng 3 điều kiện cần và đủ bao gồm: có mối đe dọa thực sự với sự tồn tại của Nhà nước Nhật Bản, có mối nguy hiểm rõ ràng tới quyền sống, tự do, theo đuổi hạnh phúc của người dân Nhật, và khi không còn một giải pháp thay thế nào khác.

Chuyên gia cao cấp về Nhật Bản thuộc Trung tâm Stimson, Mỹ, bà Yuki Tatsumi, tỏ ra nghi ngờ về khả năng can thiệp sâu hơn của Nhật vào khu vực Đông Nam Á bởi chính những điều kiện ràng buộc này. “Tôi hiểu là có 3 điều kiện kèm theo khi việc diễn dịch lại hiến pháp được thực hiện. Nó sẽ không cho phép Nhật Bản thực hiện một vai trò lớn hơn nhiều trong thời bình. Việc diễn dịch lại chủ yếu nhắm vào việc Nhật Bản có thể làm gì trong điều kiện khẩn cấp trong các vùng gần Nhật. Cho nên tôi không chắc lắm về việc Nhật Bản sẽ tham gia tích cực vào gìn giữ hòa bình trong thời kỳ hòa bình. Tôi thực sự không rõ là Chính phủ Nhật sẽ làm gì với vấn đề này”.

Cũng cần phải nói thêm là trong khi việc nới lỏng hạn chế, cho phép quân đội Nhật tham gia tích cực hơn vào các hoạt động về gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc, thì Chính phủ Nhật lại không muốn quân đội Nhật thực sự tham chiến trong những cuộc chiến có sự tham gia của nhiều bên ở nước ngoài. Phát biểu trong cuộc họp báo sau khi nội các thông qua nghị quyết mới, Thủ tướng Nhật Shinzo Abe cho biết, quân đội Nhật sẽ không tham gia vào các cuộc chiến có nhiều bên như cuộc chiến vùng Vịnh 1990 – 1991 hoặc cuộc chiến Iraq 2003 do Mỹ dẫn đầu.

Trong khi khả năng tham chiến của quân đội Nhật ở nước ngoài vẫn đòi hỏi nhiều điều kiện, việc Nhật Bản hợp tác với các nước thuộc khu vực châu Á-Thái Bình Dương đã và sẽ được thực hiện dưới nhiều hình thức, từ việc cung cấp vũ khí đến đào tạo nhân sự và diễn tập quân sự chung.

Nói về khả năng Nhật Bản sẽ gia tăng các hỗ trợ cho những nước như Philippines trong thời gian tới, bà Yuki Tatsumi cho biết: “Nhật Bản chắc chắn có thể sẽ mở rộng hợp tác an ninh với Philippines hoặc các nước ASEAN khác không nhất thiết là phải thông qua hợp tác quân sự mà có thể qua vốn ODA để cho những nước này mượn hoặc mua một số các vũ khí đã qua sử dụng. Các lực lượng hải quân và tuần duyên của các nước này có thể sử dụng những trang thiết bị này. Trong thời bình, Bộ Quốc phòng Nhật có thể đào tạo nhân sự cho các nước bạn ở ASEAN để sử dụng và bảo hành các trang thiết bị này. Những hoạt động này không bao gồm việc phải bắn bất cứ phát súng nào. Những hợp tác này có thể được thực hiện và mở rộng và hy vọng là với hợp tác an ninh ở mức thấp, và hậu cần, Nhật Bản có thể giúp các nước khu vực Đông Nam Á, những nước đang phải chật vật đối phó với một Trung Quốc hung hăng, xây dựng khả năng của mình để có thể đối phó với Trung Quốc”.

Theo bà YukiTatsumi, có thể Chính phủ Nhật sẽ nới lỏng những hạn chế trong nguyên tắc về cung cấp vốn ODA cho nước ngoài để có thể cung cấp vũ khí cho các nước. Hiện tại ODA của Nhật không bao gồm các trợ giúp về lĩnh vực quân sự. Nhật Bản và Philippines cũng đang trong quá trình đàm phán để Nhật Bản có thể cung cấp các tàu tuần tra cho Philippines. Theo bà Yuki Tatsmumi, có hai khuôn khổ mà hai nước có thể áp dụng trong hợp tác này, hoặc theo dạng ODA hoặc theo hợp tác giữa lực lượng tuần duyên hai nước.

Chuyên gia Tatsumi nhận định rằng, bất kể việc diễn giải lại Hiến pháp của Nhật ra sao, thì điều này cũng không ngăn cản khả năng mở rộng hợp tác quốc phòng an ninh của Nhật với các nước trong khu vực vì nó chỉ có lợi cho Nhật trong việc đối phó với những thách thức từ Trung Quốc. Như vậy, chưa hết bực tức trước việc Mỹ khẳng định vai trò cường quốc châu Á-Thái Bình Dương để ngáng chân ở biển Đông, nơi Bắc Kinh vẫn coi như ao nhà của mình, nay nếu lực lượng Hải quân Nhật không còn giới hạn ở biển Hoa Đông, “giấc mơ Trung Hoa” có vẻ còn gặp nhiều trắc trở trong thời gian tới.