Philippines: Ẩn số trong chính sách đối ngoại

Thứ Hai, 19/09/2016, 17:25

“Bỏ” đồng minh truyền thống Mỹ để “theo” láng giềng thế lực Trung Quốc hay thực thi một chính sách độc lập? Đó là câu hỏi mà giới bình luận quốc tế đang đặt ra với chính sách đối ngoại của Rodrigo Duterte, tân Tổng thống Philippines.

Theo “láng giềng gần”?

Có nhiều chỉ dấu cho thấy chính quyền của ông Rodrigo Duterte muốn làm dịu những căng thẳng với Trung Quốc sau khi có kết quả của vụ kiện Biển Đông hồi tháng 7-2016 theo hướng có lợi cho Philippines.

Đầu tiên là những tuyên bố của tân Tổng thống Rodrigo Duterte. Vào năm 2013, Philippines nộp đơn kiện Trung Quốc xâm chiếm chủ quyền lãnh hải. Ngày 12-7-2016, Tòa Trọng tài ra phán quyết nói rằng Bắc Kinh không có chủ quyền lịch sử lẫn chủ quyền pháp lý ở Biển Đông, tức Bắc Kinh không có chủ quyền ở khu vực được gọi là đường lưỡi bò mà Trung Quốc tự vẽ ra và tự nhận có chủ quyền. Tuy nhiên, đơn kiện Trung Quốc là do Tổng thống Aquino khởi xướng.

Tháng 5-2016, ông Rodrigo Duterte chiến thắng trong cuộc bầu cử và trở thành người kế nhiệm ông Aquino. Ông Duterte là người chủ trương muốn đàm phán song phương với Trung Quốc về những tranh chấp chủ quyền biển đảo.

Ngay sau khi phán quyết thắng lợi cho Philippines được tòa công bố, Tổng thống Duterte, đắc cử trước đó hai tháng, triệu tập phiên họp Hội đồng An ninh quốc gia, có cả sự hiện diện của tất cả các vị cựu tổng thống, để cùng tìm cách giải quyết những trở ngại đang có giữa Manila và Bắc Kinh.

Tân Tổng thống Philippines luôn có những tuyên bố gây sốc.

Một tuần sau đó, Ngoại trưởng Philippines, Pefecto Yasay cho hay Trung Quốc “bắn tiếng” sẵn sàng đàm phán song phương, nhưng Bắc Kinh đặt điều kiện Manila không được công nhận phán quyết của tòa. Chiều 8-8, cựu Tổng thống Philippines Fidel Ramos đã đến Hong Kong, bắt đầu chuyến đi kéo dài 5 ngày với tư cách đặc sứ của chính phủ, để gặp gỡ những người mà ông nói là bạn cũ, không còn làm việc nhưng vẫn có ảnh hưởng với giới lãnh đạo Trung Quốc.

Trước đó, Philippines khuyến cáo ngư dân nước này tránh xa bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham để tránh bị quấy nhiễu. Tuyên bố “chịu thua” của Philippines được đưa ra một ngày sau khi Tòa án Tối cao Trung Quốc ra quyết định sẽ phạt tù những ngư dân nước ngoài đánh bắt ở vùng biển mà Bắc Kinh tự tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông.

Cùng với những hành động đấu dịu với Trung Quốc là những tuyên bố làm mất lòng đồng minh Mỹ của tân Tổng thống Duterte. Đầu tháng trước, đại diện Bộ Ngoại giao Mỹ, Elizabeth Trudeau, lên tiếng yêu cầu lời giải thích của phía Philippines trong tương quan những phát ngôn xúc phạm mà Tổng thống Duterte nêu ra nhắm vào đại sứ Mỹ tại Manila - Philip Goldberg.

Theo tin đưa của các phương tiện truyền thông, Tổng thống Duterte cáo buộc ông Goldberg can thiệp vào công việc của đất nước mình, và nhà lãnh đạo quốc gia đã dùng hàng loạt từ ngữ có tính sỉ nhục. Kế đến là vào đầu tháng 9 này, ông Duterte thậm chí còn xúc phạm nặng nề Tổng thống Mỹ Barack Obama ngay tại Trung Quốc khi tham dự Thượng đỉnh G20 ở Hàng Châu.

Một tuần sau đó, ông lên tiếng đòi đuổi lực lượng Mỹ tại miền nam Philippines rồi chỉ hai ngày sau ông này lại tuyên bố chả có “tuần tra tuần triếc” gì với quân đội Mỹ ở vùng tranh chấp ở Biển Đông. Rồi ông bật mí rằng ông đang cân nhắc việc mua thiết bị quốc phòng của Nga và Trung Quốc. Trước đây, Manila có truyền thống dựa vào Mỹ và phương Tây khi nói đến nhu cầu an ninh.

Gần đây nhất, ngày 14-9, điều trần trước Ủy ban Quốc phòng của Hạ viện về ngân sách quốc phòng cho năm 2017, Bộ trưởng Philippines Delfin Lorenzana tuyên bố Manila chủ trương “giữ nguyên trạng” trong vùng Biển Tây Philippines, tức Biển Đông, nơi có tranh chấp chủ quyền với một số quốc gia trong khu vực.

“Điều này có thể là một nhân tố thay đổi cuộc chơi trên Biển Đông nói chung và cuộc chạy đua ảnh hưởng Trung - Mỹ trong khu vực nói riêng”, ông Zhang Baohui, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu châu Á - Thái Bình Dương thuộc Đại học Lingnan ở Hong Kong, nhận xét.

“Chính sách đối ngoại của Duterte có thể làm thay đổi mạnh mẽ bức tranh địa chính trị trong khu vực, đặt Trung Quốc vào một vị thế có lợi so với Mỹ”. Một trong những lợi ích lớn nhất cho Trung Quốc là khả năng nước này đạt được một thỏa thuận song phương với Philippines về Biển Đông.

Khai thác lá bài cạnh tranh Mỹ - Trung

Một số nhà phân tích chính trị và các bình luận gia tại Philippines nói Tổng thống Rodrigo Duterte đang chuyển hướng chính sách ngoại giao về phía lập trường dân tộc nhiều hơn, đánh dấu một sự chuyển hướng so với các nhà lãnh đạo gần đây của Philippines. Họ đưa ra chứng cứ về khuynh hướng này là tuyên bố yêu cầu Mỹ rút các cố vấn quân sự Mỹ ra khỏi miền nam đảo Mindanao nơi quân đội Philippines đang chiến đấu chống lại các phần tử nổi dậy Hồi giáo.

Trước đó, tại Hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo châu Á ở Lào, ông Duterte chuyển hướng bài diễn văn soạn sẵn của ông chú trọng đến Biển Đông để đề cập đến các vụ giết hại trong thời kỳ thuộc địa. Một cuộc họp được dự trù giữa Tổng thống Barack Obama và ông Duterte tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN đã bị hủy bỏ sau khi ông Duterte có lời xúc phạm đến ông Obama”.

Giáo sư Carl Thayer, một nhà phân tích quốc phòng thuộc Trường Đại học New South Wales nói: Lực lượng Đặc biệt Mỹ tại miền nam Philippines đã cung cấp tin tức tình báo và huấn luyện chiến thuật cho quân đội Philippines nhưng chỉ đóng một vai trò thứ yếu. “Mỹ có thể lo ngại là khủng bố có thể sống lại, nhưng bạn ít có thể làm gì được, và khi tổng thống yêu cầu bạn ra đi, bạn phải ra đi vì Mỹ không có sự lựa chọn nào khác. Việc này có thể đe dọa toàn thể vị thế tại Philippines”.

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tại hội nghị Thượng đỉnh ASEAN mở rộng, Lào, ngày 7-9.

Cho đến nay không có dấu hiệu nào cho thấy ông Duterte quan tâm đến việc hủy bỏ thỏa thuận quốc phòng Mỹ - Philippines. Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Perfecto Yasay và các nhà lãnh đạo quân đội cao cấp Philippines nói nhận xét của ông Duterte không phải là một dấu hiệu cho thấy những thỏa thuận giữa Mỹ và Philippines sẽ bị hủy bỏ.

Trong khi đó giới chức Mỹ nói Washington vẫn cam kết với liên minh đã có từ lâu với Philippines, trong đó có cuộc chiến đấu chống lại các tổ chức khủng bố. Tuy nhiên theo như báo The Manila Times, một số nhà bình luận tại Philippines hoan nghênh “việc tách khỏi sự phụ thuộc và quỵ lụy vào Mỹ”.

Bài bình luận của báo The Manila Times viết thêm: “Nếu Philippines đứng về phía Mỹ thì sẽ có nguy cơ bị lôi kéo vào sự đối đầu ngày càng tăng giữa các cường quốc, với hậu quả là gây nguy hiểm trầm trọng cho những quyền lợi quốc gia và người dân Philippines.

Giáo sư chính trị học Dennis Quilala thuộc Trường Đại học Philippines nhận định: Lập trường của ông Duterte đánh dấu một sự chuyển hướng đối với những chính quyền trước. Phát ngôn viên của Tổng thống Philippines, ông Ernesto Abella phát biểu với truyền thông địa phương là nhận xét mới nhất của ông Duterte phản ánh khuynh hướng mới của chính phủ về phía một chính sách ngoại giao độc lập hơn.

Mark Thompson, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á (SEARC) tại Trường Đại học Hong Kong nói ông Duterte đang theo đuổi “một lập trường dân tộc” chưa từng có trong các chính quyền Philippines trước đây. Ông Thompson dẫn ra rằng, nhiều người từ lâu đã viết trên các tờ báo Manila thúc đẩy một lập trường dân tộc và chống Mỹ.

Lại có ý kiến cho rằng, những tuyên bố trái ngược của Tổng thống Philippines về Biển Đông, rạn nứt trong quan hệ giữa Manila với đồng minh truyền thống là Mỹ, gần đây nhất là thông báo về khả năng Philippines mua vũ khí của Nga hay Trung Quốc khiến giới phân tích nêu lên câu hỏi: liệu đấy chỉ là những lời tuyên bố rỗng tuếch hay thực sự là chiến lược của tân Tổng thống Duterte khai thác lá bài cạnh tranh Mỹ - Trung có lợi cho Philippines.

Nhà nghiên cứu Oh Ei Sun, thuộc Trường Quan hệ Quốc tế Rajaratnam, tại Singapore, nhận định rất có thể trong thời gian tới ông Duterte tiếp tục tỏ thái độ thân Bắc Kinh hoặc sẽ còn có những phát biểu quá trớn và mang tính khiêu khích hơn nữa với Mỹ, bởi vì lãnh đạo Philippines thừa biết Manila là một trong những cột trụ chính trong chính sách xoay trục sang châu Á của Mỹ.

Tổng thống Duterte do vậy đánh cuộc là trong mọi trường hợp Washington cũng sẽ nhẹ tay với Philippines, trong khi đó Bắc Kinh sẽ không dễ bỏ qua cho Manila, nếu Philippines cứ duy trì chính sách đối đầu trên hồ sơ Biển Đông.

Mộc Thạch (tổng hợp)