Canada tham gia “trường đua” Bắc Cực
Bối cảnh an ninh, chính trị thay đổi nhanh chóng, cùng với đó là sự quan tâm ngày càng lớn hơn của Trung Quốc cũng như việc coi như “sân nhà” của Nga đối với vùng Bắc Cực, đã khiến chính quyền Canada đầu tư quyết liệt hơn cho sự hiện diện quân sự của mình ở vùng đất quanh năm băng giá này.
Thủ tướng Canada Mark Carney hôm 18/3 đã công bố một thỏa thuận trị giá 6 tỷ đô la Canada với Australia để phát triển hệ thống radar Bắc Cực. Ông Carney đưa ra thông báo tại Iqaluit, thủ phủ vùng lãnh thổ Nunavut ở Bắc Cực thuộc Canada, trong chặng cuối của chuyến công du chính thức đầu tiên của ông kể từ khi lên nắm quyền. Ông nhấn mạnh rằng thỏa thuận radar này là một phần của nỗ lực rộng lớn hơn nhằm khẳng định chủ quyền của Canada đối với Bắc Cực.
“Các thể chế và chuẩn mực quốc tế nhằm đảm bảo an toàn cho Canada hiện đang bị đặt dấu hỏi. Và, các ưu tiên của Mỹ, đồng minh của Canada, từng liên kết chặt chẽ với ưu tiên của chúng ta, đang bắt đầu thay đổi. Chúng ta không thể và không nên trông chờ vào người khác trước để bảo vệ quốc gia của mình”, ông nói.
Australia là quốc gia đi đầu trong lĩnh vực radar “vượt đường chân trời”, một hệ thống tiên tiến cho phép theo dõi liên tục các mối đe dọa trên một khu vực rộng lớn. “Khả năng giám sát tầm xa và theo dõi mối đe dọa của hệ thống sẽ phát hiện và ngăn chặn các mối đe dọa trên khắp miền Bắc”, văn phòng của ông Carney cho biết.

Mạng lưới mới sẽ thay thế hệ thống cảnh báo Bắc Cực thời Chiến tranh Lạnh đã cũ, dựa vào các trạm radar từ Alaska đến phía Bắc Quebec không có khả năng ứng phó với các mối đe dọa tên lửa hiện đại. Ottawa cũng sẽ đầu tư thêm 420 triệu đô la Canada để tăng cường sự hiện diện quân sự quanh năm của Canada ở vùng cực Bắc. Bộ trưởng Quốc phòng Canada Bill Blair đã công bố kế hoạch xây dựng 3 trung tâm quân sự mới ở Bắc Cực với các đường băng và kho thiết bị.
Việc đầu tư cho radar Bắc Cực đã được công bố dưới thời ông Trudeau. Canada coi an ninh Bắc Cực là ưu tiên hàng đầu trước khi ông Trump trở lại nắm quyền, trong bối cảnh các lo ngại về an ninh mới trên toàn cầu. Trong một động thái thể hiện sự hiện diện của mình, Canada đã tổ chức một cuộc tập trận quân sự ở Bắc Cực mang tên Chiến dịch Nanook, diễn ra từ giữa tháng 2 đến ngày 9/3. Trên máy bay và đi bộ qua vùng lãnh nguyên, gần 650 nhân sự mô phỏng việc chiếm lại cơ sở hạ tầng quan trọng, thử nghiệm thiết bị tiên tiến - và quan trọng nhất là học cách sống sót trong cái lạnh. Chiến dịch này, được tiến hành cùng các đồng minh từ Mỹ, Anh, Bỉ, Thụy Điển và Phần Lan, phản ánh mục tiêu "trình diễn sức mạnh" ở Bắc Cực, nhưng cũng duy trì sức mạnh đó trong điều kiện giá lạnh.
Bối cảnh của nhiệm vụ là sự công nhận rằng Nga và Trung Quốc - hiện tự coi mình là "quốc gia gần Bắc Cực" - đang ngày càng quan tâm đến một khu vực chiếm gần một nửa diện tích đất liền của Canada. Băng biển mỏng dần đã mở ra Hành lang Tây Bắc trong một khoảng thời gian dài hơn và lớp đất đóng băng vĩnh cửu tan chảy hứa hẹn sẽ mang lại nguồn nhiên liệu hóa thạch khổng lồ và nguồn khoáng sản quan trọng.
Bộ trưởng Quốc phòng Bill Blair đã cảnh báo vào hôm 6/3 rằng biến đổi khí hậu đang làm đảo lộn khu vực này và tạo ra "khả năng tiếp cận ngày càng tăng đối với các nguồn tài nguyên và tuyến đường vận chuyển ở Bắc Cực, điều này đang lôi kéo các quốc gia đối địch khác tham gia vào cuộc cạnh tranh gay gắt hơn".
Nhưng, các mối đe dọa đối với chủ quyền của Canada cũng đến từ một phía gần hơn. Trong những tuần đầu nhậm chức, Tổng thống Mỹ Trump đã đe dọa sẽ biến Canada thành tiểu bang thứ 51 của Mỹ, một ý tưởng bị tất cả các nhà lãnh đạo chính trị Canada lên án gay gắt. Trong khi các mối đe dọa đã làm căng thẳng quan hệ ngoại giao, các nhân vật quân sự cấp cao cho biết Chiến dịch Nanook phản ánh cách tiếp cận "kinh doanh như thường lệ" của lực lượng vũ trang của hai nước.
Năm ngoái, Chính phủ Liên bang Canada đã trả 8,6 triệu đô la Canada (4,7 triệu đô la Mỹ) để mua lại một nhà chứa máy bay tư nhân - được gọi là Green Hangar - bên cạnh căn cứ không quân Norad của Inuvik, sau khi nhận được sự quan tâm từ Trung Quốc và Nga.
Vào tháng 3, Bộ trưởng Quốc phòng Bill Blair đã hứa Ottawa sẽ đầu tư hơn 2,5 tỷ đô la Canada vào các "trung tâm" quân sự phía Bắc - gần gấp 10 lần số tiền đã cam kết trước đó - để xây dựng đường băng, cơ sở hậu cần và thiết bị để tăng cường cơ sở hạ tầng đã có sẵn. Đảng Tự do cầm quyền của Canada có ý định khôi phục vai trò của các đại sứ Bắc Cực, với các vị trí tại Nuuk, Greenland và Anchorage, Alaska, để tăng cường quan hệ ngoại giao.
Phần lớn sự tập trung vào Bắc Cực tập trung vào vùng nước ngày càng dễ đi lại và số lượng lớn khoáng sản quan trọng và nhiên liệu hóa thạch bên dưới lớp đất đóng băng vĩnh cửu.
Tháng 7/2024, Canada, Mỹ và Phần Lan đã ký "Hiệp ước băng giá" (Ice Pact) nhằm xây dựng một đội tàu phá băng cực sẽ thách thức quyền kiểm soát thị trường của Trung Quốc khi các quốc gia tranh giành ảnh hưởng ở Bắc Cực. Thỏa thuận được công bố trong Hội nghị thượng đỉnh NATO tại Washington có thể chứng kiến 3 nước sản xuất tới 90 tàu phá băng trong những năm tới. Là một phần của “Hiệp ước băng giá” Canada sẽ đóng 2 tàu phá băng vùng cực tại Vancouver và một hạm đội gồm 6 tàu từ các xưởng đóng tàu ở Quebec.
Trong bối cảnh khí hậu thay đổi nhanh chóng ở Bắc Cực, Nga và Trung Quốc đã bày tỏ sự quan tâm đến các tuyến đường cực mới cho cả mục đích thương mại và quân sự, khiến các nước NATO cảnh giác. Năm ngoái, hai nước đã ký một thỏa thuận hợp tác ở Bắc Cực. Nga hiện có hạm đội Bắc Cực lớn nhất, với 40 tàu, vượt xa Mỹ và Canada.