EU tăng cường phòng thủ vệ tinh trước gián đoạn GPS

Tín hiệu báo động

Cuối tháng 8, chuyến bay chở Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen khi hạ cánh xuống Plovdiv (Bulgaria) đã mất tín hiệu GPS trong vòng nhiều phút, buộc phi hành đoàn phải dựa vào bản đồ giấy và hệ thống dẫn đường mặt đất để hạ cánh an toàn. Mặc dù không có tai nạn xảy ra, nhưng sự cố được cho là một “tín hiệu báo động đỏ” đối với an ninh hàng không khu vực.

Đáng chú ý, từ đầu năm, nhiều nước châu Âu liên tục ghi nhận tình trạng nhiễu và giả mạo tín hiệu vệ tinh với quy mô lớn. Estonia báo cáo có tới hơn 80% chuyến bay trong tháng 4 chịu ảnh hưởng, Lithuania cho biết số vụ gián đoạn tăng gấp hàng chục lần so với cùng kỳ năm trước. Thậm chí, hãng Finnair từng phải tạm ngừng khai thác một số đường bay tới Estonia vì lo ngại an toàn.

Giới chuyên gia nhận định các cuộc tấn công điện tử vào hệ thống định vị không chỉ nhắm tới những chuyến bay VIP mà còn có nguy cơ gây rối loạn toàn bộ mạng lưới hàng không dân dụng châu Âu. Trong bối cảnh căng thẳng an ninh khu vực chưa hạ nhiệt, mỗi sự cố như vậy đều được coi là một “bài kiểm tra sức chịu đựng” đối với năng lực bảo vệ bầu trời của Liên minh châu Âu.

Hệ quả trực tiếp của các vụ gián đoạn GPS là phi công buộc phải chuyển sang sử dụng bản đồ giấy hoặc hệ thống dẫn đường mặt đất, vốn không thể đảm bảo mức độ chính xác tương tự trong điều kiện khí tượng phức tạp. Giới quản lý hàng không cảnh báo, nếu tình huống này xảy ra trong bối cảnh thời tiết xấu hoặc tại các sân bay có hạ tầng kỹ thuật hạn chế, nguy cơ xảy ra sự cố nghiêm trọng sẽ tăng cao. Với đặc thù mạng lưới hàng không châu Âu có mật độ dày đặc, bất kỳ sự cố nào cũng có khả năng gây hiệu ứng dây chuyền, làm gián đoạn hoạt động và ảnh hưởng đến hàng chục nghìn hành khách.

Điều trùng hợp là vụ việc trên chuyến bay chở Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen diễn ra chỉ vài tuần sau khi một chuyến bay chở Bộ trưởng Quốc phòng Anh gặp trục trặc tương tự gần khu vực Kaliningrad. 2 sự cố liên tiếp làm dấy lên lo ngại hàng không dân dụng châu Âu đang trở thành “mặt trận mềm” trong cạnh tranh an ninh toàn cầu, khi các biện pháp điện tử có thể được sử dụng như công cụ gây sức ép chiến lược.

Bảo vệ bầu trời

Trước tình hình này, Liên minh châu Âu đã khẩn trương triển khai nhiều biện pháp nhằm ứng phó với nguy cơ gián đoạn tín hiệu vệ tinh. Trọng tâm đầu tiên được đặt vào việc củng cố năng lực công nghệ. Các cơ quan hàng không châu Âu đang thử nghiệm các giải pháp thay thế như hệ thống dẫn đường quán tính (INS), cho phép máy bay tự xác định vị trí mà không cần phụ thuộc vào tín hiệu vệ tinh. Bên cạnh đó, mạng lưới thiết bị định vị vô tuyến mặt đất (VOR/DME) cũng được tăng cường tại các sân bay trọng điểm, nhằm bảo đảm an toàn trong trường hợp hệ thống GPS bị vô hiệu hóa.

Một trong những ưu tiên chiến lược của EU là thúc đẩy chương trình vệ tinh Galileo - dự án định vị toàn cầu do châu Âu phát triển. Với khả năng chống nhiễu và cung cấp tín hiệu xác thực cao hơn, Galileo được kỳ vọng sẽ giúp khu vực giảm dần sự phụ thuộc vào hệ thống GPS do Mỹ vận hành, đồng thời bổ sung một lớp bảo vệ quan trọng cho hoạt động hàng không trong khối.

Song song với đầu tư công nghệ, châu Âu cũng chú trọng đến hợp tác quốc tế và chia sẻ thông tin. Cơ quan An toàn hàng không châu Âu (EASA) đã tăng cường phối hợp với NATO và các cơ quan quốc phòng để giám sát, cảnh báo sớm những khu vực có nguy cơ nhiễu tín hiệu cao. Đồng thời, mạng lưới dữ liệu thời gian thực giữa các quốc gia thành viên được củng cố, giúp nhà chức trách có thể kịp thời điều chỉnh hành trình bay, phát cảnh báo cho phi công và triển khai biện pháp ứng phó nhanh chóng.

Không chỉ vậy, EU cũng đang xem xét bổ sung quy định yêu cầu các hãng hàng không xây dựng kế hoạch dự phòng trong trường hợp mất tín hiệu GPS. Các chương trình huấn luyện phi công cũng sẽ được cập nhật, bao gồm khả năng vận hành máy bay dựa trên hệ thống dẫn đường truyền thống. Một số đề xuất còn khuyến nghị áp dụng biện pháp giữ kín lịch trình đối với các chuyến bay cấp cao, nhằm giảm thiểu nguy cơ bị nhắm mục tiêu.

Đặc biệt, thông qua các sáng kiến như ReArm Europe, EU dự kiến phân bổ hàng tỷ euro cho việc phát triển các năng lực phòng thủ điện tử, bao gồm tín hiệu an toàn, mạng truyền dẫn bảo mật và giải pháp bảo vệ hạ tầng hàng không. Giới lãnh đạo châu Âu nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, an ninh hàng không cần được đặt ở vị trí ưu tiên hàng đầu. Bằng việc siết chặt quy định, tăng cường hợp tác và đầu tư công nghệ, EU kỳ vọng có thể giảm thiểu tối đa nguy cơ những sự cố tương tự tái diễn và đe dọa trực tiếp đến an toàn của hàng triệu hành khách mỗi ngày.

Phản ứng nhanh của EU, từ củng cố năng lực kỹ thuật, điều chỉnh khung chính sách cho đến mở rộng hợp tác quốc tế cho thấy quyết tâm không để khoảng trống an ninh hàng không trở thành điểm yếu chí mạng. Tuy vậy, thách thức vẫn hiện hữu khi các hình thức tấn công điện tử ngày càng tinh vi và khó dự đoán. Trong bối cảnh đó, bảo đảm an toàn bay không thể chỉ đặt trên vai ngành hàng không, mà phải trở thành một cấu phần trong năng lực phòng thủ tổng thể của châu Âu. Bài toán đối với EU vì thế không chỉ dừng ở việc khắc phục một rủi ro kỹ thuật, mà còn là định hình một chiến lược an ninh phù hợp với kỷ nguyên cạnh tranh toàn cầu.