Greenland - tâm điểm căng thẳng mới giữa Mỹ và EU

Phát ngôn này không chỉ gây lo ngại về chủ quyền lãnh thổ mà còn đe dọa sự đoàn kết trong liên minh phương Tây - vốn đang đối mặt với nhiều thách thức an ninh địa chiến lược mới.

Phát ngôn châm ngòi căng thẳng

Trong cuộc phỏng vấn phát sóng ngày 4/5 trên chương trình “Meet the Press” của NBC, ông Donald Trump tuyên bố: “Tôi không loại trừ khả năng đó. Tôi không nói rằng tôi sẽ làm điều đó, nhưng tôi không loại trừ bất cứ điều gì. Chúng ta rất cần Greenland. Greenland có rất ít người, chúng ta sẽ chăm sóc, chúng ta sẽ trân trọng họ. Nhưng, chúng ta cần nơi đây cho an ninh quốc tế”. 

Tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh ông Trump đang tái khởi động chiến dịch tranh cử cho nhiệm kỳ tổng thống tiếp theo, đồng thời gợi nhớ đến đề xuất mua Greenland từ Đan Mạch hồi năm 2019 - ý định khi đó đã bị chính quyền Copenhagen thẳng thừng bác bỏ và gây ra bất đồng ngoại giao sâu sắc giữa hai nước. Ông tiếp tục theo đuổi ý định này trong nhiệm kỳ thứ hai, cho rằng Greenland là “một nhu cầu tuyệt đối” cho an ninh quốc gia Mỹ.

Giới phân tích nhận định rằng phát ngôn lần này không đơn thuần là một tuyên bố chính trị, mà phản ánh tham vọng địa chiến lược lâu dài của Mỹ tại Bắc Cực. Greenland - hòn đảo lớn nhất thế giới, thuộc Vương quốc Đan Mạch - đang trở thành một mắt xích quan trọng trong cấu trúc an ninh của NATO, đặc biệt với căn cứ không quân Thule do Mỹ vận hành từ thời Chiến tranh Lạnh. Bên cạnh đó, Greenland còn sở hữu trữ lượng lớn đất hiếm, uranium và dầu khí - các nguồn tài nguyên được dự báo sẽ đóng vai trò chiến lược trong cuộc cạnh tranh toàn cầu về công nghệ và năng lượng.

Từ góc độ địa chiến lược, việc kiểm soát Greenland không chỉ mang lại lợi thế quân sự trong giám sát các hoạt động quân sự Nga tại vùng Bắc Cực mà còn đảm bảo quyền tiếp cận và khai thác tài nguyên hiếm trong tương lai. Theo các chuyên gia từ Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc và Nga đều đang cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực này - khiến Bắc Cực trở thành một “điểm nóng mới” của địa chính trị toàn cầu.

Làn sóng phản đối mạnh mẽ

Phát ngôn của ông Trump ngay lập tức vấp phải phản ứng gay gắt từ chính quyền Greenland. Thủ tướng Múte B. Egede khẳng định: “Greenland không phải để bán và cũng không phải để thương lượng. Đây là đất nước của chúng tôi”. Trong khi đó, Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen tái khẳng định rằng mọi động thái liên quan đến lãnh thổ Greenland phải tôn trọng quyền tự quyết của người Greenland và phù hợp với luật pháp quốc tế.

Liên minh châu Âu (EU) cũng bày tỏ lo ngại sâu sắc. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cảnh báo rằng “mọi hành động đơn phương nhằm thay đổi hiện trạng chủ quyền lãnh thổ tại châu Âu đều sẽ bị phản đối mạnh mẽ”. Bà kêu gọi Mỹ tôn trọng trật tự quốc tế dựa trên luật lệ và thúc đẩy đối thoại thay vì đe dọa sử dụng vũ lực.

Tuyên bố từ ông Trump đã đẩy NATO vào một thế tiến thoái lưỡng nan chưa từng có, khi một thành viên trụ cột của khối công khai đặt vấn đề sử dụng vũ lực đối với lãnh thổ của một đồng minh khác. Trong khi Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương khẳng định rằng một cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên là cuộc tấn công vào toàn khối, thì hiệp ước lại không quy định rõ ràng cách xử lý các xung đột phát sinh giữa chính các thành viên.

Theo đó, Tổng thư ký NATO Mark Rutte đã kêu gọi các bên liên quan giải quyết mọi bất đồng thông qua đối thoại, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì sự thống nhất và kỷ luật chiến lược trong khối, nhất là trong bối cảnh an ninh toàn cầu đang đối mặt với các thách thức ngày càng phức tạp từ các cường quốc khác, cho đến vấn đề biến đổi khí hậu.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz tuyên bố dứt khoát rằng “biên giới không thể bị thay đổi bằng vũ lực”, trong khi Pháp để ngỏ khả năng tăng cường hiện diện của NATO tại Greenland nếu Đan Mạch đưa ra yêu cầu, như một động thái thể hiện rõ cam kết bảo vệ chủ quyền lãnh thổ trong nội bộ liên minh.

Giới chuyên gia quốc tế cảnh báo rằng phát ngôn của ông Trump có thể tạo tiền lệ nguy hiểm, làm rạn nứt lòng tin giữa các thành viên NATO và thách thức trật tự pháp lý quốc tế hiện nay. Trên Deutsche Welle, ông Wolfgang Ischinger - cựu Chủ tịch Hội nghị An ninh Munich nhận định: “Nếu một cường quốc NATO đe dọa sử dụng vũ lực đối với lãnh thổ của một đồng minh khác, thì điều đó không chỉ làm suy yếu lòng tin trong liên minh mà còn tạo ra tiền lệ nguy hiểm trong luật pháp quốc tế”. 

Nhiều học giả cũng cho rằng, việc đặt vấn đề sáp nhập Greenland không dựa trên cơ sở đồng thuận hiệp ước chẳng khác nào khơi lại tư duy bá quyền, đi ngược với nguyên tắc về quyền tự quyết của các dân tộc bản địa theo Hiến chương Liên hợp quốc.

Một cuộc khảo sát mới đây của ABC News cho thấy có tới 76% người dân Mỹ phản đối khả năng sáp nhập Greenland, bất kể hình thức hòa bình hay bằng vũ lực. Đáng chú ý, phần lớn người được hỏi cho rằng phát biểu của ông Trump là “không thực tế và không phù hợp với giá trị dân chủ” mà Mỹ theo đuổi trong quan hệ quốc tế. 

Tuyên bố của Tổng thống Donald Trump về khả năng sử dụng vũ lực nhằm kiểm soát Greenland đã làm dấy lên quan ngại không chỉ về mặt pháp lý và ngoại giao, mà còn về sự bền vững trong cấu trúc an ninh tập thể của phương Tây. Trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu ngày càng phức tạp, việc các quốc gia hành xử trên cơ sở tôn trọng chủ quyền, luật pháp quốc tế và quyền tự quyết là điều kiện tiên quyết để gìn giữ hòa bình và ổn định dài hạn.