Tương lai IS ra sao sau khi thủ lĩnh bị tiêu diệt?

Hồ sơ bất hảo cho thấy Al-Qurayshi rất giàu tham vọng, không chỉ có danh hão, trùm khủng bố còn là một chiến lược gia lão luyện của IS. Trước truyền thông, Tổng thống Mỹ Joe Biden khen ngợi cuộc đột kích dù không đạt được mục tiêu bắt sống Al-Qurayshi, ông nói chiến dịch đã thành công và sẽ giúp tạo ra một thế giới an toàn hơn.

Thủ lĩnh lão luyện của IS

Al-Qurayshi sinh ra trong cộng đồng người Turk ở Tal Afar, Iraq. Tên này gia nhập IS từ khi tổ chức vẫn có cái tên Nhà nước Hồi giáo Iraq, sau khi tách ra từ Al-Qaeda. Al-Qurayshi học luật Hồi giáo tại Đại học Mosul. Năm 2007, Nhà nước Hồi giáo Iraq tiếp cận Al-Qurayshi, thuê tên này dạy học cho các tân binh của tổ chức.

Được đánh giá là một trong những gương mặt cứng rắn nhất, diễn giải luật Hồi giáo theo cách cực đoan nhất, Al-Qurayshi phải chịu trách nhiệm cho chiến dịch diệt chủng đàn ông và nô lệ hóa hàng nghìn phụ nữ người Yazidi ở Iraq. Nhờ được giáo dục, lại có sẵn tư tưởng cực đoan, Al-Qurayshi thăng tiến rất nhanh trong IS. Gã kinh qua nhiều vị trí đầy quyền lực như hòa giải các mâu thuẫn nội bộ, tiến cử các thẩm phán hay thông qua các đạo luật dựa trên diễn giải luật Hồi giáo.

Con đường cực đoan hóa của Al-Qurayshi gián đoạn khi hắn bị bắt và bị giam tại nhà tù căn cứ Bucca ở Iraq năm 2008, dưới sự quản lý của quân đội Mỹ. Giới chức nhà tù thậm chí miêu tả Al-Qurayshi là tù nhân "kiểu mẫu". Hắn cung cấp cho quân đội Mỹ thông tin 88 thành viên có liên quan tới IS, trong đó có thủ lĩnh thứ hai của tổ chức khi đó là Abu Qaswara. Daniel Milton, Giám đốc Trung tâm Chống khủng bố Đại học West Point, người nghiên cứu báo cáo các buổi thẩm vấn Al-Qurayshi, cho biết hắn rất lẻo mép và sẵn sàng khai ra các cộng sự để tự cứu lấy bản thân.

Việc Mỹ tiết lộ hồ sơ hợp tác của Al-Qurayshi trong thời gian bị giam giữ đã khiến uy tín của trùm khủng bố bị sứt mẻ. Các chuyên gia cho biết, để phục hồi danh dự, Al-Qurayshi sẵn sàng lên kế hoạch và tham gia những phi vụ liều lĩnh nhất cho IS. "Bất kể năm 2008 hắn như thế nào, Al-Qurayshi giờ là thủ lĩnh của một tổ chức khủng bố tàn bạo", ông Milton nói một ngày trước chiến dịch đột kích của đặc nhiệm Mỹ.

Dưới sự lãnh đạo của Al-Qurayshi, các vụ tấn công do IS thực hiện tăng dần qua từng năm. Năm 2021, IS tiến hành hơn 300 vụ tấn công tại Syria. Tháng 1 vừa qua, IS tiến hành vụ tấn công táo bạo và quy mô nhất kể từ khi bị đánh bại ở quy mô nhà nước năm 2018. Mục tiêu tấn công là nhà tù Ghwayran ở thành phố Hasakeh thuộc quyền kiểm soát của lực lượng vũ trang người Kurd (YGP), phía Bắc Syria, nơi giam giữ 5.000 tù nhân đa phần là thành viên của IS. Vụ tấn công kéo dài 1 tuần khiến 500 người chết. Nhiều thành viên IS đã được giải cứu khỏi nhà tù, tuy nhiên giới chức người Kurd không tiết lộ con số vượt ngục cụ thể.

Giới chuyên gia cho rằng mục tiêu vụ tấn công nhà tù Ghwayran không đơn giản là giải phóng tù nhân để bổ sung lực lượng. Sâu xa hơn, Al-Qurayshi muốn chứng minh cho các tân binh thấy IS sẵn sàng bảo vệ chiến binh của mình. Đây là chiêu bài hữu hiệu để chiêu mộ thêm lực lượng. Trên tất cả, lợi ích lớn nhất từ vụ tấn công là thu hút sự chú ý của truyền thông, cho thấy sức mạnh của tổ chức, đồng thời khẳng định IS có thể suy yếu nhưng còn lâu mới bị tiêu diệt.

"Danh tiếng là huyết mạch của nhiều tổ chức khủng bố, giúp chúng có thêm nguồn thu, chiêu mộ thêm tân binh. Vụ tấn công giúp nâng cao danh tiếng của IS đối với các nhà tài trợ và những phần tử cực đoan sẵn sàng gia nhập hơn mọi chiến dịch khác vài năm qua", ông Milton nhận định.

Tương lai nào chờ đợi IS?

Việc tiêu diệt những kẻ cầm đầu các nhóm khủng bố là một phần quan trọng chiến dịch chống khủng bố được nhiều quốc gia sử dụng, trong đó có Mỹ. Tuy nhiên, các chuyên gia chống khủng bố chưa đồng thuận về mức độ hiệu quả của hoạt động này.

Một số người cho rằng, việc tiêu diệt một thủ lĩnh khủng bố sẽ làm hạn chế năng lực hoạt động và làm rối loạn nhóm này, khiến chúng khó thực hiện các cuộc tấn công hơn và thậm chí có thể dẫn đến sụp đổ tổ chức. Một số nghiên cứu cho thấy trong các tình huống thích hợp, việc tiêu diệt thủ lĩnh của một nhóm vũ trang khiến các thành viên ít tấn công bạo lực hơn và tăng cơ hội đánh bại nhóm nổi dậy.

Tuy nhiên, các chuyên gia chống khủng bố khác nhấn mạnh việc tiêu diệt thủ lĩnh có thể khiến những thành viên khác được phân quyền nhiều hơn và gia tăng hành vi bạo lực bừa bãi. Chiến thuật này thường được coi là kém hiệu quả hơn với các nhóm có cấu trúc lãnh đạo và thực hiện kế nhiệm tốt như IS hay al-Qaeda.

Trên thực tế, IS vẫn sống sót sau khi nhiều lãnh đạo bị tiêu diệt nhờ việc bổ nhiệm người kế nhiệm và vẫn được nhiều địa phương ủng hộ mạnh mẽ. Trong ngắn hạn, cái chết của Al-Qurayshi có thể khiến IS tạm lắng nhưng sẽ không sớm sụp đổ. Nhóm này có thể kích hoạt các cuộc tấn công trả đũa nhằm gửi một tín hiệu về sự quyết tâm giữa các thành viên và để duy trì sự phù hợp trong bối cảnh thánh chiến toàn cầu.

Tháng 10-2019, đặc nhiệm Mỹ đột kích nơi ẩn náu của thủ lĩnh IS khi đó là Abu Bakr al-Baghdadi, tên này kích nổ bom tự sát tại chỗ. Sau cái chết của Al-Baghdadi, Al-Qurayshi nhanh chóng được lựa chọn làm người kế nhiệm. Dưới sự dẫn dắt của Al-Qurayshi, IS ngày càng hoạt động mạnh hơn. Theo New York Times, IS giờ đã thay đổi, bảo đảm cái chết của một lãnh đạo không ảnh hưởng tới hoạt động của cả tổ chức.

"Tôi không nghĩ chúng ta nên ảo tưởng rằng cái chết của al-Qurayshi sẽ ảnh hưởng đáng kể tới IS. Có thể có những tác động, nhưng tôi không tin chúng ta đã loại bỏ được mối đe dọa trong tương lai", ông Milton nói.

Trở lại đầu năm 2019, Mỹ và các lực lượng đồng minh đã đẩy lùi IS thành công so với thời đỉnh cao của lực lượng này vào năm 2014-2016, khi nhóm kiểm soát các khu vực rộng lớn của Iraq và Syria. IS gần đây chuyển chú ý sang các chi nhánh nổi tiếng khác ở vùng cận Sahara của châu Phi và Afghanistan. Sự thay đổi này làm nổi bật cách IS duy trì liên kết: nếu nhóm bị suy yếu ở các thành trì tại Iraq và Syria, các chi nhánh ở nơi khác như châu Phi và châu Á có thể duy trì tham vọng về một nhà nước caliphate (triều đại Hồi giáo) toàn cầu.

Các vụ tấn công gần đây ở Syria và Iraq cho thấy chiến lược hồi sinh của IS tiến xa hơn nhiều so dự đoán của nhiều nhà quan sát. Tại những nơi khác, IS tham gia các cuộc tấn công chống chính quyền địa phương và các nhóm đối thủ. Điều này bao gồm các mối đe dọa dai dẳng từ IS Tây Phi ở khu vực Hồ Chad và IS Trung Phi ở Congo và Mozambique.

Trong vụ tấn công nhà tù Ghwayran, IS mở màn bằng đánh bom xe và đánh bom liều chết, sau đó các phần tử vũ trang nã súng vào lực lượng an ninh tại nhà tù. Đây là cách đánh mà IS sử dụng khi mới trỗi dậy vào năm 2013. Liệu IS có thêm tân binh hay không thì vẫn cần quan sát thêm, nhưng một điều chắc chắn rằng vụ tấn công nhà tù Ghwayran đã thổi bùng nỗi sợ hãi của những người từng trải qua triều đại tàn bạo của IS.

"Chúng tôi biết IS vẫn lẩn trốn trong sa mạc. Dĩ nhiên không ai kiểm soát được sa mạc. Hoạt động của các phần tử IS đã gia tăng thời gian gần đây. Vụ vượt ngục ở Hasakeh khiến người dân kinh hãi. Tất cả chúng tôi đều khiếp sợ khả năng IS trỗi dậy. Những gì đã xảy ra chứng minh IS có đủ khả năng tấn công các nhà tù và giải phóng chiến binh của chúng", Samer Ali, một nhà hoạt động ở Đông Bắc Syria, nói.

Siamand Ali, phát ngôn viên lực lượng vũ trang người Kurd (YPG), cho biết IS đã thay đổi chiến thuật tấn công, cùng với việc Thổ Nhĩ Kỳ đe dọa chiến tranh từ phía Bắc, làm hạn chế khả năng ứng phó của YPG. "IS bắt đầu hoạt động thông qua các phần tử nằm vùng và các nhóm nhỏ. Đầu não của IS lẩn trốn tại các thành phố do Thổ Nhĩ Kỳ chiếm đóng, từ đây chúng lên kế hoạch các vụ tấn công và phái lực lượng tới lãnh thổ của chúng tôi", ông Ali nói.

Khó có thể thể khẳng định Al-Qurayshi có phải một chỉ huy chiến trường xuất sắc của IS hay không, nhưng có thể chắc chắn tham vọng gây bất ổn của hắn một lần nữa thổi bùng tình trạng hỗn loạn ở khu vực. Cái chết của Al-Qurayshi không có khả năng ảnh hưởng đến hoạt động của các chi nhánh IS, nhiều nhánh trong số này sử dụng chiến lược dựa vào nguồn lực địa phương và liên minh với các nhóm khác.

Với sự trỗi dậy gần đây của IS, gần như có thể khẳng định cái chết của Al-Qurayshi sẽ không ngay lập tức kết thúc các vụ tấn công của tổ chức khủng bố.