Việc hồi hương người Palestine về phía Bắc là nút thắt quan trọng

Thông điệp cứng rắn từ Washington

Chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đang thúc ép Israel cho phép một số lượng hạn chế dân thường phải di dời trong cuộc chiến kéo dài 6 tháng ở Gaza quay trở lại phần phía Bắc của vùng đất, một điểm tranh chấp quan trọng còn lại trong các cuộc đàm phán ngừng bắn và giải quyết con tin.  Nỗ lực hậu trường của Nhà Trắng nhằm giải quyết một trong những bất đồng lớn giữa Hamas và Israel nêu bật áp lực mới đối với chính quyền Tổng thống Joe Biden. Sau cuộc không kích nhầm của Israel khiến 7 nhân viên tổ chức cứu trợ World Central Kitchens thiệt mạng hôm 1/4, dư luận Mỹ và thế giới đều mạnh mẽ kêu gọi Nhà Trắng gây sức ép với Tel Aviv để sớm có được một thỏa thuận nhằm ngăn chặn cuộc chiến ở Gaza.

Trong cuộc điện đàm được mô tả là “cứng rắn nhất” từ trước đến nay đối với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vào tuần trước, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã đưa ra lời đe dọa mà ông từng từ chối đưa ra trong nhiều tháng: Israel phải thay đổi hướng đi, nếu không Mỹ sẽ làm như vậy.

Trao đổi với Báo New York Times, các quan chức Mỹ cho biết Tổng thống Biden nêu ra một số cam kết cụ thể mà ông muốn Israel thực hiện để tránh mất đi sự ủng hộ đối với cuộc chiến chống Hamas. Theo đó, ông Netanyahu nên thực hiện các bước ngay lập tức “để giải quyết tổn hại dân sự, đau khổ nhân đạo, sự an toàn của nhân viên cứu trợ” và “chính sách của Mỹ đối với Gaza sẽ được xác định dựa trên đánh giá của Mỹ về tình hình”. Người đứng đầu Nhà Trắng cũng kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức và yêu cầu ông Netanyahu trao quyền cho các nhà đàm phán của mình để đạt được thỏa thuận.

Sau cuộc điện đàm của Tổng thống Biden, Israel đã đồng ý cho phép sử dụng cảng Ashdod ở miền Nam Israel để cung cấp hỗ trợ cho Gaza và mở cửa khẩu biên giới Erez, vốn đã bị đóng kể từ vụ tấn công ngày 7/10, như một tuyến đường mới để viện trợ đến miền Bắc Gaza. Mỹ cho biết, Israel cũng sẽ cho phép tăng đáng kể lượng hàng hóa từ Jordan tới Gaza. Các quan chức Mỹ cho biết, bước đột phá trong các cuộc đàm phán sẽ cho phép viện trợ cho người dân đang bị bao vây ở Gaza được mở rộng đáng kể. Và, một thỏa thuận cho phép dân thường quay trở lại miền Bắc có thể làm giảm bớt những lo ngại của Mỹ về cuộc tấn công của Israel vào thành phố Rafah ở miền Nam Gaza, nơi có hơn một triệu dân thường đã trú ẩn cùng với các chiến binh Hamas.

“Khi Israel theo đuổi bất kỳ hoạt động quân sự nào chống lại Hamas, nước này phải ưu tiên bảo vệ dân thường. Nó phải đặt công việc đó lên hàng đầu”, Ngoại trưởng Antony Blinken cho biết. “Sự an toàn của họ phải được ưu tiên hàng đầu và các hoạt động quân sự cần được thiết kế để bảo vệ họ chứ không phải ngược lại”.

Vẫn chưa có tiếng nói chung

Trao đổi với Báo Wall Street Journal, các nhà hòa giải Arab tham gia đàm phán về một thỏa thuận ngừng bắn mới, Israel sẵn sàng cho phép người Palestine quay trở lại phía Bắc với tỷ lệ 2.000 người mỗi ngày, chủ yếu là phụ nữ và trẻ em. Tối đa 60.000 người Palestine có thể trở lại theo một đề xuất được Israel cho là chấp nhận được, nhưng họ sẽ loại trừ nam giới trong độ tuổi từ 18 đến 50.

Các quan chức Arab cho biết, sự trở lại của những người dân Gaza phải di dời có thể bắt đầu từ 10 ngày đến 2 tuần sau khi lệnh ngừng bắn kéo dài 6 tuần được thực hiện. Các quan chức Israel và Ai Cập cho biết, họ sẽ phải đi qua các trạm kiểm soát quân sự của Israel để ngăn chặn các chiến binh Hamas có vũ trang tái xâm nhập vào miền Bắc, nơi chúng có thể tiếp tục các cuộc tấn công vào quân đội Israel.  Nhưng, những điều khoản đó chưa được Hamas chấp nhận. Họ muốn dỡ bỏ các trạm kiểm soát và yêu cầu các gia đình trở về phía Bắc vẫn còn nguyên vẹn, một yêu cầu được hiểu như nỗ lực ngăn chặn việc Israel từ chối nam giới trưởng thành hồi hương. Một quan chức Israel cũng xác nhận điều này với báo giới. “Hamas nhất quyết đòi quay trở lại phía Bắc hoàn toàn. Họ muốn đi lại tự do - mọi người đều có thể đi đến phía Bắc Gaza”, quan chức này nói với Báo Wall Street Journal.

 Để hóa giải nút thắt này, Giám đốc Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ (CIA), ông William Burns dự kiến sẽ đến Cairo và tham gia vòng đàm phán ngừng bắn vào cuối tuần này. Đây có thể xem như việc Tổng thống Joe Biden đưa một người đối thoại được ông tin cậy vào vị trí đưa ra các giải pháp bắc cầu và có khả năng thuyết phục hai bên đi đến đích.

Một quan chức cấp cao của chính quyền Mỹ cho biết, Tổng thống Joe Biden cũng đã gửi thư tới các nhà lãnh đạo Ai Cập và Qatar, những nước đang làm trung gian cho các cuộc đàm phán với Mỹ, kêu gọi họ đảm bảo cam kết từ Hamas về việc đồng ý và tôn trọng một thỏa thuận.

Tuy nhiên, các cuộc đàm phán về lệnh ngừng bắn và thả con tin đặt ra một loạt vấn đề gai góc, trong đó có việc làm thế nào để đảm bảo rằng miền Bắc Gaza an toàn cho dân thường trở về và không có bom mìn chưa nổ.  Liên hợp quốc và các chuyên gia quốc tế khác ước tính, 60% công trình ở Gaza đã bị phá hủy hoặc hư hại đến mức không thể ở được. Họ nói rằng, tình hình ở phía Bắc dải đất này có thể còn tồi tệ hơn và thách thức còn phức tạp hơn do thiếu các tiện ích cơ bản cũng như nước sạch. Theo các chuyên gia quốc tế, việc cung cấp nơi ở đầy đủ cho sự trở lại dần dần của 60.000 cư dân có thể được quản lý với đủ thời gian chuẩn bị và thiết lập một môi trường an toàn, điều này chỉ có thể thực hiện nếu lệnh ngừng bắn được duy trì.

 Biến điểm tối thành cơ hội

Việc tập trung vào các cuộc đàm phán ngừng bắn là một phần trong nỗ lực của Nhà Trắng nhằm biến một trong những điểm tối trong mối quan hệ Mỹ - Israel, cuộc tấn công của quân đội Israel vào đoàn xe cứu trợ, thành một cơ hội để giảm bớt tiếng súng trong cuộc chiến ở Gaza. 

Theo các cơ quan y tế Palestine, phản ứng quân sự của Israel đã giết chết hơn 32.000 người ở Gaza, chủ yếu là phụ nữ và trẻ em, đồng thời khiến dải đất này rơi vào cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ. Vì thế, việc thúc đẩy thành hiện thực một thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza có ý nghĩa rất lớn với Tổng thống Biden trong bối cảnh ông cũng cần một thắng lợi ngoại giao khi cuộc bầu cử năm nay đang đến gần.

Áp lực hiện đang dồn tới Tổng thống Biden từ cả hai phía. Một số nhà phê bình ở đảng Cộng hòa, như diễn giả Mike Johnson cho rằng “tối hậu thư của tổng thống nên nhắm đến Hamas chứ không phải Israel”. “Hamas chống lại lệnh ngừng bắn, gây ra đổ máu không cần thiết, từ chối thả con tin Israel và Mỹ. Tổng thống không nên hạ thấp đồng minh của chúng ta trong bối cảnh mối đe dọa hiện hữu bằng cách điều kiện hóa sự ủng hộ của chúng ta”, ông Johnson viết trên mạng xã hội X,

Ở phía bên kia lối đi, ít nhất một số đảng viên đảng Dân chủ không tin rằng Tổng thống Biden đã đi đủ xa. Thượng nghị sĩ Tim Kaine của bang Virginia ca ngợi tổng thống vì đã thuyết phục được người Israel tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động cứu trợ nhân đạo. “Nhưng, đây là một giải pháp rõ ràng lẽ ra phải xảy ra từ nhiều tháng trước”, ông Kaine nói trong một tuyên bố. Thượng nghị sĩ này nói thêm: “Phương pháp hiện tại không hiệu quả. Chính quyền Tổng thống Biden chỉ nên chuyển giao vũ khí phòng thủ cho Israel đồng thời từ chối cung cấp bom và các vũ khí tấn công khác, những thứ có thể giết chết và làm bị thương dân thường cũng như nhân viên cứu trợ nhân đạo”.

Giữa bối cảnh như vậy, việc Tổng thống Biden thay đổi cách tiếp cận với Israel về vấn đề ngừng bắn và mở rộng viện trợ cho Gaza được xem như bước đi dù muộn màng nhưng vẫn đáng chú ý. Khaled Elgindy, cựu cố vấn cho các nhà lãnh đạo Palestine trong các cuộc đàm phán hòa bình trước đây với người Israel, cho biết: “Giọng điệu trong tuyên bố của tổng thống chắc chắn ngắn gọn và nghiêm khắc hơn những gì chúng tôi đã nghe trước đây”.

Các quan chức Israel cho rằng Qatar có thể gây áp lực buộc Hamas phải thỏa hiệp nhiều hơn bằng cách đóng tài khoản ngân hàng của tổ chức này và trục xuất các quan chức Hamas. Nhưng, Mỹ đang mong đợi Israel cho phép tăng cường cứu trợ nhân đạo vào Gaza bằng cách sử dụng các tuyến đường viện trợ mới mà nước này đã hứa sẽ mở hoặc mở rộng. Jamie McGoldrick, điều phối viên nhân đạo của Liên hợp quốc tại vùng lãnh thổ Palestine bị chiếm đóng cho biết, Israel đã hứa mở rộng việc cung cấp viện trợ qua cửa khẩu Erez ở phía Bắc Gaza cùng 2 cửa khẩu biên giới khác và phối hợp chặt chẽ hơn với các nhóm viện trợ.

Ngoài ra, sẽ có thêm 100 xe tải mỗi ngày chở hàng tiếp tế được phép di chuyển qua cửa khẩu Kerem Shalom và cửa khẩu Nitzana giữa Ai Cập và Israel, nơi sẽ có thời gian hoạt động hằng ngày dài hơn và nhiều máy quét hơn để kiểm tra. Tel Aviv cũng đồng ý phê duyệt việc mở 20 tiệm bánh ở phía Bắc Gaza và tiếp tục cung cấp nước qua đường ống từ Israel.

Những cam kết như vậy được cộng đồng quốc tế hoan nghênh. Nhưng, các quan chức Mỹ và Liên hợp quốc cho rằng nguy cơ xảy ra nạn đói ở Gaza hiện vẫn rất nghiêm trọng nếu không sớm có một lệnh ngừng bắn mới để tạo điều kiện cho những hoạt động cứu trợ toàn diện và mạnh mẽ hơn. Vì thế, dư luận quốc tế đang rất mong chờ kết quả của cuộc đàm phán tại Cairo, nơi cả Hamas lẫn Israel còn loay hoay tìm sự đồng thuận về một vấn đề gai góc: hồi hương người Palestine về phía Bắc như thế nào để hài lòng cả đôi bên?