Nữ ký giả Daphne và vụ án chấn động Malta

• Truy tìm kẻ sát hại nữ nhà báo Daphne Caruana Galizia: Mò kim đáy biển?
• Ai sát hại nữ nhà báo Daphne Caruana Galizia?

Vụ án mạng chấn động Malta

Chiều 16-10-2017, Daphne đã chuẩn bị một đĩa cà chua và phô mai mozzarella cho con trai lớn Matthew trước khi rời nhà. Năm nay, Matthew 31 tuổi là một nhà báo đồng thời rất giỏi về máy tính và là người từng tham gia trong nhóm tác giả được giải thưởng Pulitzer về vụ rò rỉ Hồ sơ Panama. Bên kia thung lũng, một người đàn ông đang chăm chú nhìn vào ngôi nhà của gia đình Daphne. Hắn ta nhìn Daphne leo lên xe và gọi cho anh trai mình, người đang đợi trên một chiếc thuyền ngoài khơi.

Nữ nhà báo Daphne Caruana Galizia bị sát hại ở tuổi 53. Ảnh: The New York Times.

Khi Dephne lái xe vòng xuống đồi, người đàn ông trên thuyền đã gửi một tin nhắn “REL 1 = ON”. Một nông dân địa phương nghe thấy tiếng đụng xe, tiếng hét và nhìn thấy Daphne giật phanh khẩn cấp. Sau đó bình xăng phát hoả, khiến chiếc xe nổ tung, phóng xuống ruộng.

Chân trần chạy xuống đồi, khi gần tới “quả cầu lửa”, Matthew vẫn không thể tin rằng đó là chiếc xe của mẹ anh. Nhưng sau đó Matthew nhìn thấy phần đầu của biển số xe QQZ. Daphne mới 53 tuổi khi bà bị sát hại. Ngày hôm đó, Paul, con út của Daphne đã bay từ London (Anh) về Malta còn con trai thứ Andrew - một nhà ngoại giao Malta thì nộp đơn xin nghỉ việc. Đêm đó, lần đầu tiên sau một thập kỷ, cả ba anh em đều ở lại trong phòng ngủ thời thơ ấu của họ.

Sau khi tổ chức tang lễ cho mẹ, các con trai của Daphne rời đảo và quyết định mở cuộc điều tra bởi họ nghi ngờ có bàn tay của ai đó đằng sau vụ nổ bình xăng. Thực tế, kể từ khi dấn thân vào nghề báo, gia đình Daphne vẫn luôn gặp những sự cố bất ngờ. Chẳng hạn, năm 1993, Daphne viết một bài báo kêu gọi người đứng đầu lực lượng vũ trang từ chức, sau khi có thông tin rằng ông này giúp con trai một kẻ buôn bán cocaine tránh khỏi các thủ tục khi nhập cảnh.

Khi bài báo đăng tải, một trong những nguồn tin của bà đã bị đâm sau lưng bằng một con dao và cửa trước nhà Daphne bị phóng hoả. Khi ấy dư luận đồn rằng Thủ tướng Joseph Muscat có liên quan đến cái chết của mẹ bởi ông này từng chỉ trích, bôi nhọ nữ nhà báo từ năm 2003 khi cả hai đối lập quan điểm trong cuộc trưng cầu dân ý việc Malta gia nhập Liên minh châu Âu?

 Năm 2013, ông Muscat tranh cử vị trí Thủ tướng với cam kết giảm ít nhất 25% chi phí năng lượng, thông qua việc xây dựng một nhà máy điện mới gần bến cảng phía Nam của hòn đảo. Daphne đã bày tỏ sự nghi ngờ về việc xây dựng nhà máy điện và vào đêm trước ngày bầu cử, một thám tử tên là Keith Arnaud được cử đến để trấn áp bà.

Theo luật Malta, các hãng tin tức bị cấm xuất bản nội dung liên quan đến bầu cử trong vòng 24h trước khi bỏ phiếu nhưng Daphne lại vừa chế nhạo Muscat trên blog của mình. Sáng hôm sau, đảng Lao động thắng cử với cách biệt lớn nhất trong lịch sử Malta thời hậu thuộc địa và ông Muscat trở thành Thủ tướng khi mới 39 tuổi.

Cuộc điều tra của 45 nhà báo quốc tế

Cuối tháng 11-2017, 3 con trai của Daphne quyết định thuê một ngôi nhà cũ ở vùng nông thôn nước Anh với sự hỗ trợ kinh phí từ Ủy ban Bảo vệ các nhà báo (CPJ) và chị gái của Daphne, bà Corinne.

Đến lúc này, Matthew mới tiết lộ với bạn bè trong giới báo chí là khi vụ rò rỉ 11 triệu tài liệu của hệ thống tài chính nước ngoài toàn cầu, được gọi là Hồ sơ Panama diễn ra, anh đã gọi cho mẹ vì phát hiện trong dữ liệu có thông tin về việc Bộ trưởng Năng lượng Konrad Mizzi trong chính quyền Thủ tướng Muscat có công ty vỏ bọc. Ông này phụ trách dự án nhà máy điện vốn là trọng tâm trong chiến dịch của đảng Lao động. Matthew yêu cầu mẹ giữ im lặng cho đến tháng 4-2016 khi Liên đoàn nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) công bố Hồ sơ Panama trên toàn cầu.

Các cuộc biểu tình khắp đất nước đòi công lý cho nữ nhà báo Daphne khiến Thủ tướng Muscat phải từ chức. Ảnh: Getty.

Một năm sau, Daphne đã đăng tải nhiều thông tin về công ty tên là Egrant với nghi ngờ thuộc về ông Muscat. Trong những tháng trước khi Daphne bị giết, “một người thổi còi” từ Electrogas - tập đoàn đứng sau dự án nhà máy điện của Muscat, đã chuyển tiếp các email và các tài liệu khác từ công ty cho bà. Matthew đã giúp mẹ nhận và sắp xếp các hồ sơ nhưng lại không biết ai là người thổi còi.

Các phóng viên của tờ The Guardian và hãng Reuters đã đến nơi ẩn náu của 3 anh em Matthew và cùng họ phân loại tài liệu điều tra. Dẫn đầu nhóm này là phóng viên người Pháp tên là Laurent Richard, người đã thành lập một tổ chức phi lợi nhuận có tên Forbidden Stories, để hoàn thành các cuộc điều tra về các nhà báo bị bỏ tù hoặc bị sát hại khi làm việc. Forbidden Stories đã khởi động kế hoạch điều tra về cái chết của Daphne với sự tham gia của 45 phóng viên từ 18 cơ quan truyền thông ở 15 quốc gia khác nhau.

Tháng 3-2018, Matthew quay trở lại Malta và in ba câu hỏi trên một biểu ngữ lớn: “Tại sao Keith Schembri và Konrad Mizzi không ở trong tù? Tại sao vợ ông không bị cảnh sát điều tra, Joseph Muscat? Ai đã trả tiền để Daphne Caruana Galizia bị nổ tung sau khi bà hỏi những câu hỏi này?” Anh đã treo nó bên ngoài một căn hộ tầng hai mà gia đình sở hữu trên phố Old Bakery, ở trung tâm khu du lịch của Valletta.

Chính quyền địa phương ra lệnh xé bỏ thì Matthew lại in và treo một biểu ngữ khác, với một dòng bổ sung: "Đây là biểu ngữ thứ hai của chúng tôi - biểu ngữ đầu tiên của chúng tôi đã bị đánh cắp". Trên quảng trường đối diện với tòa án, các nhà hoạt động xã hội đã làm lễ tưởng niệm Daphne với nến, hoa và những bức ảnh…

Các nhà báo làm việc với hồ sơ của Daphne nhận thấy rằng các hợp đồng bên dưới nhà máy điện của Muscat chẳng có ý nghĩa gì, ngoại trừ cách lấy tiền công và phân phối cho các cổ đông. Juliette Garside, một phóng viên điều tra của The Guardian phát hiện ra rằng Công ty dầu khí của Azerbaijan đang rửa tiền cho các quan chức Malta. Các bên liên quan khác, như Fenech, đã tính "phí thành công" hàng triệu USD cho các cột mốc quan trọng như việc chuyển hợp đồng từ thực thể này sang thực thể khác.

Daphne đã đến gần hơn với sự thật khi phát hiện một công ty tên là 17 Black, được thành lập tại Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất với mục đích chính là chuyển khoảng 2 triệu Euro cho các công ty vỏ bọc của Mizzi. Phóng viên Stephen Grey của hãng Reuters tiếp nối điều tra đã phát hiện ra chủ sở hữu của 17 Black là Yorgen Fenech. Trong khi đó, Matthew phát hiện ra các công ty có vỏ bọc và tội phạm tài chính đang vận động cho việc giải thể Electrogas. Đầu năm 2017, Electrogas đã “đốt” một khoản vay trị giá 600 triệu Euro từ Malta.

Matthew nói: “Nếu Daphne có thể hoàn thành công việc của mình, họ sẽ không thể có được một sự đảm bảo mới. Liên minh châu Âu sẽ đặt ra tất cả những câu hỏi này về tính hợp pháp của nó. Họ rất cần một thỏa thuận mới vào cuối năm để tái cấp vốn cho khoản vay. Vậy họ đã làm gì? Sát hại mẹ tôi và sau đó, theo đúng nghĩa đen, vài tuần sau đó, họ đã ký một thỏa thuận mới”.

Mắt xích Theuma

Trong khi đó, hai thanh tra Keith Arnaud và Kurt Zahra – những người được giao nhiệm vụ điều tra vụ án mạng của Daphne đã phát hiện về sự liên quan của một tài xế tên Melvin Theuma (38 tuổi) sống tại Marsa - một khu ổ chuột của xưởng đóng tàu ở phía Tây Nam Valletta. Theuma từng làm việc với Yorgen Fenech, một trong những người đàn ông giàu nhất Malta và rất thân với Thủ tướng Muscat.

Mùa xuân năm 2017, Fenech gọi Theuma đến một nhà hàng ở Portomaso và nhờ tên này thuê Degiorgio và Alfred sát hại Daphne Caruana Galizia với giá 150.000 Euro. Tháng 5-2017, Fenech bảo Theuma đến Văn phòng Thủ tướng để làm việc giả mạo khoản thanh toán 150.000 Euro cho vai trò trung gian của mình. Tháng 6-2017, Muscat thắng cử nhiệm kỳ 2 và đêm đó, Fenech gọi điện cho Theuma, lệnh hành động ngay lập tức.

Người dân tổ chức tưởng niệm nữ nhà báo Daphne trước Tượng đài Niềm tin, Sự kiên cường và Nền văn minh. Ảnh: The New York Times.

5 tuần sau vụ giết người, Fenech gọi điện cho Theuma nói về việc FBI đã tìm thấy tin nhắn có dòng chữ “REL 1 = ON” và bảo tên này thông báo cho Degiorgios rằng hắn sẽ bị bắt cùng với đồng bọn. Một tuần sau, vào ngày 4-12-2017, cảnh sát Malta ập vào nơi ẩn náu của anh em Degiorgios. Thủ tướng Muscat vội vã tuyên bố vụ bắt giữ là một bước đột phá lớn trong việc theo đuổi công lý.

Đến đầu năm 2018, có nhiều người đến thăm nom anh em nhà Degiorgio đang bị giam giữ tại trại tạm giam và cho chúng nhiều tiền mặt. Không lâu sau, anh em Degiorgios đã thuê một trong những luật sư đắt giá nhất đất nước. Arnaud và Zahra ghi âm các cuộc điện thoại của hai anh em Degiorgios và lần ra Theuma cũng như Fenech. Vài tuần sau, họ đề xuất và Thủ tướng Muscat đã ký lệnh cho phép nghe lén Theuma và Fenech. Fenech phát hiện ra gần như ngay lập tức và thông báo cho Theuma.

Lo sợ bị “thí tốt”, Theuma soạn thảo một văn bản ghi lại các cuộc gặp của mình với Fenech và cất giấu ở nơi an toàn. Tháng 11-2019, tức 25 tháng sau khi Daphne bị sát hại, Theuma bị bắt với cáo buộc rửa tiền và sau đó bị thẩm vấn về vụ giết người.

Đêm trước khi việc bắt giữ Theuma được công khai, Muscat báo cho Fenech và tên này đã lấy 21 thẻ sim cùng 7.000 Euro tiền mặt, rồi lên một trong những chiếc du thuyền của mình. Fenech định đến Sicily nhưng bị lực lượng vũ trang của Malta chặn lại và bị quản thúc tại gia. Khi bị thẩm vấn, Fenech đã đề nghị được ân xá nhưng Muscat từ chối. Chính điều đó khiến Fenech quyết tâm khai ra vai trò của Thủ tướng Muscat. Đương nhiên, Muscat phủ nhận toàn bộ nhưng lại vấp phải cuộc biểu tình trước Nghị viện của hàng ngàn người đòi điều tra đến cùng vụ sát hại nữ nhà báo.

3 người con của Daphne cũng tham gia đoàn biểu tình. Khi các cuộc biểu tình lan rộng, Thủ tướng Muscat đã phải triệu họp khẩn cấp nội các vào buổi đêm với thanh tra Arnaud. Sau đó Bộ trưởng Mizzi từ chức và cuối cùng, Muscat cũng vậy. Các nội dung thu được trong điện thoại của Fenech cũng dẫn đến một số cuộc điều tra mới.