Brazil: Ông Bolsonaro bắt đầu thụ án

Đội ngũ luật sư bào chữa của cựu Tổng thống Bolsonaro đã quyết định không nộp đơn kháng cáo cuối cùng sau khi ông bị kết án âm mưu đảo chính năm 2022 nhằm lật đổ người kế nhiệm là Tổng thống Luiz Inacio Lula da Silva. Do đó, Thẩm phán Moraes yêu cầu bản án được coi là cuối cùng, bác bỏ mọi khả năng kháng cáo tiếp theo và kích hoạt bản án 27 năm tù của ông Bolsonaro.

Ông Bolsonaro đã bị giam giữ tại trụ sở Cảnh sát Liên bang Brazil kể từ hôm 22/11, sau khi cảnh sát bắt giữ ông vì tội phá hoại thiết bị theo dõi gắn ở mắt cá chân do tòa án chỉ định. Sau đó, Tòa án Tối cao đã công bố một đoạn video, trong đó cho biết ông Bolsonaro thừa nhận đã dùng mỏ hàn để phá hỏng máy theo dõi mắt cá chân. Ông bào chữa rằng, mình làm vậy không phải để trốn tránh quản thúc tại gia, mà là do các loại thuốc mới đã khiến ông bị ảo giác. Paulo Cunha Bueno, luật sư của ông Bolsonaro, cho biết trong một bài đăng trên X rằng cựu Tổng thống sẽ theo đuổi việc kháng cáo để chống lại bản án, bất chấp phán quyết của tòa án.

Vụ án khiến ông Bolsonaro phải vào tù bắt đầu ngay sau khi ông thất bại trước ông Lula da Silva trong cuộc tái tranh cử năm 2022. Chính quyền liên bang cho biết cựu tổng thống và những đồng phạm gần như ngay lập tức vạch ra một con đường bất hợp pháp để giữ chức tổng thống, với một kết quả là cuộc tấn công dữ dội vào các tòa nhà chính phủ ở Brasilia vào ngày 8/1/2023 bởi những người ủng hộ ông Bolsonaro.

Sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump - một đồng minh của ông Bolsonaro - tái đắc cử vào năm 2024, Mỹ đã sớm bắt đầu bình luận về vụ việc như một vấn đề chính sách đối ngoại. Vào tháng 7, ông Trump thậm chí còn áp đặt thuế quan cao đối với một số mặt hàng xuất khẩu của Brazil, thúc giục Brazil từ bỏ cái mà ông gọi là "cuộc săn phù thủy" chống lại ông Bolsonaro.

Tuy nhiên, vào thời điểm ông Bolsonaro bị bắt giữ ngày 22/11, Nhà Trắng đã đưa ra các ngoại lệ thuế quan cho các mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Brazil. Khi được hỏi về vụ bắt giữ ông Bolsonaro, ông Trump nói với các phóng viên rằng ông chưa nghe nói về vụ việc nhưng cho rằng điều đó "thật tệ".

Vụ việc cơ quan cảnh sát bắt giam và Tòa án Tối cao ra lệnh ông Bolsonaro phải thụ án tù ngay lập tức được giới quan sát đánh giá là điều “bất thường” trong cách ứng xử đối với một cựu nguyên thủ quốc gia Brazil. Tuy nhiên, họ cũng nhìn nhận rằng điều đó có thể giải thích được bởi những thách thức mà ông Bolsonaro đã đặt ra cho đất nước Brazil suốt thời gian qua.

Thời đương nhiệm, ông Bolsonaro đã biến môi trường kỹ thuật số của đất nước thành một vũ khí chính trị; các nhà điều tra phát hiện ra rằng, những người thân cận của ông ta đã giám sát một cỗ máy thông tin sai lệch trực tuyến được phối hợp rộng khắp. Các thẩm phán, nhà báo, quan chức y tế và các nhà lập pháp đều trở thành mục tiêu. Các mối đe dọa leo thang từ lạm dụng trực tuyến đến các mối đe dọa giết người đáng tin cậy, được ghi chép lại nhằm vào các thẩm phán Tòa án Tối cao.

Sự thù địch đó đã tạo ra một trong những bước ngoặt quan trọng nhất trong nhiệm kỳ tổng thống của ông Bolsonaro: "Cuộc điều tra tin giả". Sau khi các công tố viên từ chối điều tra các mạng lưới điều phối các cuộc tấn công đó, Tòa án Tối cao đã viện dẫn một quy tắc mơ hồ để tự mình mở vụ án và cho phép một thẩm phán truy tìm toàn bộ hệ sinh thái của các lực lượng dân quân kỹ thuật số có liên quan đến quỹ đạo của ông Bolsonaro. Động thái này chưa từng có tiền lệ và bị chỉ trích dữ dội, nhưng nó đã trở thành cấu trúc pháp lý cho phép tòa án đối phó với các mối đe dọa ngày càng leo thang sau đó.

Và rồi đại dịch ập đến. Đối với người Mỹ, COVID-19 phần lớn đã rút lui khỏi các cuộc tranh luận chính trị. Nhưng, ở Brazil, điều đó chưa bao giờ xảy ra. Quy mô to lớn của thảm kịch - bệnh viện quá tải, thiếu oxy, những ngôi mộ tập thể - vẫn còn ám ảnh bối cảnh chính trị của đất nước. Và, phản ứng của ông Bolsonaro đã trở thành trọng tâm của cuộc đối đầu thể chế sau đó. Khi Brazil trở thành một trong những điểm nóng toàn cầu, ông đã coi virus corona là "cúm nhẹ", sa thải các bộ trưởng y tế, làm suy yếu các nỗ lực tiêm chủng và quảng bá các loại thuốc chưa được chứng minh. Hơn 700.000 người Brazil đã tử vong, con số tử vong cao thứ hai thế giới, sau Mỹ. Ở một quốc gia có hệ thống y tế công cộng mạnh mẽ, những cái chết này không chỉ là thảm họa mà còn có thể tránh được.

Một lần nữa, Tòa án Tối cao đã can thiệp, ra lệnh công bố dữ liệu y tế, đảm bảo quyền tiếp cận vaccine và khẳng định thẩm quyền của các thống đốc và thị trưởng trong việc thực thi các biện pháp bảo vệ. Trong khoảng trống mà nhánh hành pháp để lại, ngành tư pháp thực chất đã trở thành rào chắn bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Vào thời điểm ông Bolsonaro thất bại trong cuộc tái tranh cử, tháng 10/2022, cuộc đối đầu giữa phong trào của ông và hệ thống chính trị Brazil không còn là vấn đề trừu tượng nữa. Trong khoảng thời gian sau vụ tấn công ngày 8/1, các nhà điều tra liên bang đã tìm thấy một dự thảo nghị định đề xuất tình trạng ngoại lệ để đảo ngược kết quả bầu cử, chặn đứng các cuộc thảo luận về việc triển khai lực lượng vũ trang và phát hiện ra các âm mưu ám sát ông Lula Da Silva, Phó Tổng thống của ông và một thẩm phán Tòa án Tối cao. Các nhà điều tra phát hiện ra rằng âm mưu này đã bắt đầu ngay sau cuộc bầu cử.