Senegal: Lời hứa của ông Faye

Trong vòng một tuần sau khi nhậm chức vào tháng 4/2024 với tư cách là tổng thống trẻ nhất của Senegal, ông Bassirou Diomaye Faye đã bổ nhiệm cố vấn chính trị của mình, ông Ousmane Sonko, làm thủ tướng và công bố bổ nhiệm 25 vị trí nội các.

Ông Faye đã giành được quyền lực nhờ chương trình nghị sự cánh tả, chống lại thể chế cũ và hứa hẹn cải cách triệt để. Ông tuyên bố trong bài phát biểu chiến thắng rằng chính quyền của ông sẽ tập trung vào hòa giải dân tộc, giảm bớt khủng hoảng chi phí sinh hoạt và chống tham nhũng. Chiến thắng vòng đầu tiên của ông vào tháng 3 trước Amadou Ba, người đại diện cho đảng cầm quyền, càng đáng chú ý hơn vì hai ông Faye và Sonko mới vừa ra tù chỉ 10 ngày trước cuộc bỏ phiếu.

Bản thân ông Faye không phải là ứng cử viên đầu tiên của đảng ông. Ông được chọn để tranh cử thay cho ông Sonko vì ông này đã bị cấm tranh cử do bị kết tội phỉ báng - những cáo buộc mà những người ủng hộ ông cho rằng có động cơ chính trị. Ông Sonko thu hút giới trẻ Senegal bằng những lời chỉ trích gay gắt đối với giới tinh hoa chính trị và được xem như “kẻ tử vì đạo” vì đã ngồi tù với vô số tội danh.

Ông Faye tích cực trên mặt trận ngoại giao kể từ khi nhậm chức, làm trung gian giữa Cộng đồng Kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) và 3 quốc gia hiện do quân đội nắm quyền gồm Burkina Faso, Mali, Niger và đã tách khỏi khối vào tháng 1/2024 để thành lập Hiệp hội Các quốc gia Sahel.

Tuy nhiên, cho đến nay, những lời hứa về sự thay đổi sâu rộng vẫn chưa thành hiện thực và người ta thấy có những việc ông thực hiện hơi khác đi so với những lời đã hứa. Chẳng hạn, trên đường vận động tranh cử, ông Faye đã thề sẽ đạt được chủ quyền, bao gồm cả việc từ bỏ đồng franc CFA Tây Phi, loại tiền tệ được 8 quốc gia ở Tây Phi sử dụng. Ông cũng hứa sẽ xem xét lại mối quan hệ của Senegal với Pháp - cựu chủ thuộc địa của mình, quốc gia thường được cho là nhận được sự đối xử ưu ái. Nhưng, chuyến thăm quốc tế đầu tiên của ông bên ngoài lục địa đen là đến Pháp thăm Tổng thống Emmanuel Macron. Sau đó, ông Jean-Luc Mélenchon, nhà lãnh đạo phe đối lập thiên tả của Pháp, cũng đã đến thăm ông Sonko ở Dakar.

Vào tháng 4, Tổng thống Faye cam kết xem xét lại các thỏa thuận với các đối tác nước ngoài trong lĩnh vực khai thác. 2 tháng sau, 1 thập kỷ sau khi phát hiện ra dầu khí ngoài khơi bờ biển Senegal, hoạt động sản xuất đã bắt đầu tại dự án dầu khí ngoài khơi đầu tiên của quốc gia này, quan hệ đối tác với một công ty của Australia. Người ta không chắc chắn về các điều khoản của thỏa thuận.

Những người chỉ trích Chính phủ Senegal cho rằng hoạt động ngoại giao của ông Faye là một sự đánh lạc hướng ra khỏi bối cảnh trong nước, với nợ công chiếm hơn 72% GDP và tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên vẫn ở mức cao.

Những lời buộc tội về chủ nghĩa bè phái, vốn đeo bám chính quyền của người tiền nhiệm Sall, vẫn tiếp diễn. Gần một nửa số nội các được ông Faye bổ nhiệm - thường được chọn dựa trên thành tích, không phải đảng phái - là thành viên đảng PASTEF hoặc những người có liên hệ với đảng này. Hy vọng về bình đẳng giới nhiều hơn cũng đã bị dập tắt: chỉ 46 trong số 300 vị trí bổ nhiệm là phụ nữ.

Vào tháng 7, nhân 100 ngày ông Faye nhậm chức, liên minh United in Hope do đảng Alliance pour la République của ông Sall dẫn đầu đã chỉ trích nhiệm kỳ của tổng thống là “thiếu định hướng”. Một tháng sau, các hãng tin tư nhân đã tổ chức một cuộc đình công trên toàn quốc trong một ngày để phản đối việc nhà nước đóng băng tài khoản ngân hàng của các công ty truyền thông và tịch thu thiết bị của họ vì cáo buộc không nộp thuế.

Hai ông Faye và Sonko cho rằng những khó khăn đều là xuất phát từ quốc hội, nơi những người ủng hộ ông Sall vẫn nắm giữ đa số. Ông Sonko đã từ chối trình bày chương trình nghị sự chính sách của mình - được gọi là tuyên bố chính sách chung (GPD) - lên quốc hội, với lý do quốc hội không công nhận vai trò của thủ tướng. Ông Sall đã bãi bỏ chức vụ này vào năm 2019 và khôi phục chức vụ này vào năm 2022, nhưng các nghị sĩ đã không áp dụng việc khôi phục này vào các quy định của quốc hội cho đến cuối tháng 8.

Bà Aminata Touré, cựu thủ tướng và là đồng minh cũ của ông Sall, đã gia nhập phe đối lập cách đây 3 năm, cho biết quốc hội không còn tính hợp pháp nữa. Bà cho biết: “Chúng ta phải liên kết tính hợp pháp của ngày 24/3, khi Tổng thống Faye giành chiến thắng với 54%, với sự đại diện của quốc hội”.

Bà Touré cho rằng, sự thay đổi trong lời nói không phải là bằng chứng cho thấy nhà lãnh đạo mới sẽ rút lại lời hứa của mình. Thật vậy, nhiều thanh niên Senegal người ủng hộ PASTEF vẫn lạc quan tin rằng đảng này vẫn có thể thay đổi vận mệnh của đất nước. “Chúng tôi muốn tất cả người Senegal trẻ tuổi có thể hưởng lợi từ các nguồn tài nguyên thiên nhiên của Senegal... bởi vì chúng tôi không muốn tiếp tục chứng kiến hàng nghìn người trẻ tuổi chết ở Đại Tây Dương hay chết ở sa mạc Sahara”, ông Sponko nói, ám chỉ đến hàng nghìn người trẻ tuổi đã rời đi châu Âu trong những năm gần đây.

Ngày 4/9, ông Sonko cho biết Tổng thống Faye sẽ giải tán quốc hội do phe đối lập chiếm đa số để mở đường cho các cuộc bầu cử. Quốc hội Senegal không thể bị giải tán bởi tổng thống cho đến khi họp được 2 năm. Theo các báo cáo của phương tiện truyền thông, thời hạn này sẽ đến vào ngày 12/9.