Thái Lan có tân thủ tướng: Khúc quanh lịch sử và những thách thức đang chờ đợi

Những vết nứt từ quá khứ

Khủng hoảng chính trị Thái Lan không phải là câu chuyện mới. Nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ sự phân hóa quyền lực giữa các phe phái và sự can thiệp thường xuyên của tòa án và quân đội vào các tiến trình dân chủ. Hai lực lượng chính cầm quyền ở Thái kể từ đầu thế kỷ 21 là phe bảo hoàng với các đảng có quan điểm bảo thủ (đứng đầu hiện nay là đảng PPRP) và phe dân chủ do gia đình cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra lãnh đạo (hiện là đảng Pheu Thái). Hai lực lượng này đối đầu gay gắt trong những cuộc bầu cử và liên tục tạo nên những biến động trên chính trường Thái những năm qua. Tính từ năm 2001, khi ông Thaksin lần đầu lên nắm quyền điều hành chính phủ tới nay, Thái Lan đã trải qua 2 cuộc đảo chính quân sự với 10 đời thủ tướng.

Những quy định đặc thù trong Hiến pháp về tội khi quân đối với Hoàng gia và vai trò đặc biệt của quân đội (nắm 250 ghế tương đương 1/3 số ghế quốc hội) khiến cho đảng nhiều ghế nhất trong bầu cử không chắc nắm quyền. Quyền thành lập chính phủ phụ thuộc vào thế cân bằng giữa quốc hội và quân đội cùng hoàng gia.

Việc cựu Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra, con gái ông Thaksin bị Tòa án Hiến pháp phế truất vào cuối tháng 8/2025 vì "vi phạm các tiêu chuẩn đạo đức" trong xử lý tranh chấp biên giới với Campuchia chỉ là giọt nước tràn ly. Trước đó, người tiền nhiệm của bà, ông Srettha Thavisin, cũng bị bãi nhiệm sau chưa đầy 1 năm tại vị vì cáo buộc vi phạm đạo đức trong bổ nhiệm nội các. Đây là vị thủ tướng thứ tư của Thái Lan trong vòng 16 năm bị bãi nhiệm bởi phán quyết của Tòa án Hiến pháp.

Các chính phủ mới được lập lên rồi lại sụp đổ nhanh chóng gây mất ổn định chính trị, làm sụp đổ niềm tin vào thể chế. Theo Tiến sĩ Harrison Cheng, bình luận viên của kênh Channel News Asia, chuyên gia phân tích chính trị Đông Nam Á thì: "Một chính quyền đang đứng bên bờ vực khó có thể đủ khả năng đưa ra những quyết sách chiến lược và dài hạn để khắc phục nền kinh tế". Sự thiếu ổn định này đã ngăn cản Thái Lan giải quyết các vấn đề cấp bách về kinh tế và xã hội làm chững lại đà tăng trưởng của nền kinh tế từng được mệnh danh là “Con hổ châu Á”.

Ngày 5/9/2025, Quốc hội Thái Lan đã chính thức bầu ông Anutin Charnvirakul, lãnh đạo đảng Bhumjaithai (Tự hào Thái Lan) theo đường lối trung dung, giữ chức vụ thủ tướng, chấm dứt bế tắc chính trị sau khi người tiền nhiệm Paetongtarn bị phế truất. Sự kiện này đánh dấu một bước ngoặt trong chính trường Thái Lan, mở ra cơ hội ổn định nhưng cũng đặt ra vô vàn thách thức cho vị tân thủ tướng.

Những thỏa thuận chính trị

Mặc dù ông Anutin Charnvirakul đã vượt qua ứng viên Chaikasem Nitisiri của đảng Pheu Thai với cách biệt đáng kể (311 phiếu so với hơn 141 phiếu) nhờ một thỏa thuận chính trị khéo léo với đảng PPRP (lực lượng nắm giữ 143 ghế trong quốc hội) nhưng không vì thế mà vị thế chính trị của ông Anutin trở nên vững chắc. Để có được sự ủng hộ này, ông Anutin đã phải đồng ý chỉ cầm quyền trong 4 tháng để tiến tới một cuộc bầu cử mới và ông sẽ phải đứng đầu một chính phủ thiểu số không có sự tham gia của PPRP. Thỏa thuận này phản ánh tính phức tạp của chính trường Thái Lan, nơi các đảng phải liên tục thương lượng để duy trì quyền lực trong bối cảnh Quốc hội bị chia nhỏ bởi nhiều phe phái.

Tại Quốc hội Thái Lan hiện nay đang tồn tại 4 lực lượng lớn. Đứng đầu là đảng Move Forward với 151 ghế nhưng không được quân đội và các lực lượng bảo hoàng ủng hộ nên không thể thành lập chính phủ. PPRP, đứng thứ hai và đảng Pheu Thai với 141 ghế vừa bị lật đổ đứng thứ ba. Liên minh trung dung của ông Anutin có 146 ghế từng đứng về phía Pheu Thai để thành lập chính phủ mà ông Anutin là một phó thủ tướng. Nhưng, “sơ suất” chính trị đã khiến Pheu Thai bị loại bỏ và mở cơ hội cho phe trung dung tạm nắm quyền.

Ông Anutin cũng biết vị thế “tạm thời” của mình nên chấp nhận toàn bộ điều kiện của phe bảo thủ và tuyên bố: "Tôi muốn mọi việc đều tốt đẹp, để chúng ta có thể cùng nỗ lực vì người dân và đất nước. Nếu đoàn kết, chúng ta có thể đạt được nhiều mục tiêu và giành lại những cơ hội đã mất". Phát biểu này thể hiện phong cách chính trị thực dụng và hòa giải của ông, một phẩm chất được đánh giá cao trong bối cảnh chính trị phân cực hiện nay ở Thái Lan.

Thuận lợi và khó khăn

Ông Anutin với đường lối trung dung mang đến hy vọng về một nền chính trị ổn định nhờ phong cách thực dụng và khả năng xây dựng liên minh khéo léo. Xuất thân là một doanh nhân thành đạt, từng giữ các chức vụ Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Nội vụ và Bộ trưởng Y tế, ông có nhiều kinh nghiệm trong cả khu vực tư nhân và nhà nước. Trong đợt bùng phát COVID-19, ông được mệnh danh là "tư lệnh chống dịch" của Thái Lan và là người ủng hộ hàng đầu cho chính sách sử dụng cần sa trong y tế. Trong buổi họp báo hôm 6/9/2025, tân thủ tướng đã hứa “sẵn sàng làm việc ngay” đồng thời giới thiệu 3 nhân vật “bên ngoài” liên minh của mình vào các vị trí quan trọng trong chính phủ mới.

Cùng với cam kết “không trả thù chính trị” trước đó, ông Anutin đã phát đi những tín hiệu tích cực đang hy vọng về một chính phủ rộng mở, đoàn kết vì công việc đất nước. Thị trường chứng khoán Thái Lan hôm 5/9 đã có phiên tăng điểm trở lại đầu tiên sau hơn một tuần giảm điểm liên tiếp cho thấy tâm lý tích cực từ giới tài chính. Nhiều người đã nói đến khả năng ông Anutin sẽ tận dụng lợi thế cầm quyền để dẫn dắt liên minh trung dung chiến thắng trong cuộc bầu cử vào đầu năm 2026 và duy trì được một chính phủ ổn định.

Tuy nhiên, chính phủ của ông Anutin sẽ phải đối mặt với những thách thức chồng chất. Thứ nhất, ông sẽ lãnh đạo một chính phủ thiểu số mà không có sự tham gia trực tiếp của PPRP. Điều này làm suy yếu khả năng thông qua các chính sách quan trọng của ông. Thứ hai, áp lực thời gian khi ông phải giải tán Hạ viện và tổ chức bầu cử trong vòng 4 tháng. Điều này cho ông rất ít thời gian để thực hiện các cải cách có ý nghĩa. Thứ ba, kinh tế Thái Lan đang trong tình trạng báo động. Ngân hàng Thế giới đã hạ mức dự báo tăng trưởng GDP từ 2,9% xuống 1,8% trong năm 2025. Du lịch vốn là "phao cứu sinh" của nền kinh tế đang sụt giảm nghiêm trọng với lượng khách quốc tế giảm liên tiếp trong 3 tháng đầu năm 2025. Thứ tư, nợ hộ gia đình của Thái Lan đang ở mức rất cao, chạm ngưỡng 87,4% GDP, mức cao nhất ở Đông Nam Á. Điều này làm suy yếu sức mua nội địa và là gánh nặng cho các tổ chức tài chính.

Cuối cùng, áp lực từ bên ngoài cũng không nhỏ. Chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump áp dụng từ tháng 7/2025 có thể làm giảm xuất khẩu của Thái Lan sang Mỹ từ 5-10%. Căng thẳng biên giới với Campuchia và sự giảm tốc của nền kinh tế Trung Quốc cũng tác động tiêu cực đến Thái Lan. Tiến sĩ kinh tế Chartchai Parasuk cảnh báo rằng nền kinh tế Thái Lan có thể đối mặt với "tình trạng tồi tệ nhất trong 40 năm qua". Mức giảm tăng trưởng GDP 1% tương đương với thiệt hại khoảng 186 tỷ baht (hơn 5,65 tỷ USD) sẽ kéo theo doanh thu thuế của chính phủ giảm mạnh.

Trước tình trạng bất ổn “có hệ thống” của nền chính trị Thái Lan. Giới chuyên gia nhận định rằng Thái Lan cần giải quyết vấn đề chính trị trước khi giải quyết các vấn đề chính sách khác. Tân thủ tướng Anutin hay bất cứ ai tiếp theo ngồi vào ghế lãnh đạo chính phủ sẽ phải cân bằng giữa các yêu cầu cải cách chính trị với những cấp bách về kinh tế. Tuy nhiên, việc ông Anutin Charnvirakul trở thành tân Thủ tướng Thái Lan cũng khép lại một chương hỗn loạn chính trị khi 3 thủ tướng bị thay thế chỉ trong hơn 1 năm. Sự xuất hiện của một thủ tướng “trung dung” đem đến hy vọng về một giải pháp cho nền chính trị đối đầu gay gắt tại Thái Lan hơn 2 thập kỷ qua nhưng chắc chắn thử thách trong thời gian tới dành cho tân thủ tướng sẽ không hề đơn giản.