Từ Lý Quang Diệu đến Lawrence Wong: Phong cách lãnh đạo của các Thủ tướng Singapore đã thay đổi thế nào?

Chiến đấu để sống sót

Quá trình chuyển đổi lãnh đạo sắp diễn ra sẽ là lần thứ ba đối với Singapore, quốc gia giành được độc lập vào năm 1965.

Thủ tướng đầu tiên của nước này, ông Lý Quang Diệu, tuyên thệ nhậm chức vào năm 1959 và ông đã phải giải quyết một danh sách được ghi chép đầy đủ về các vấn đề tồn tại, từ chủ nghĩa thực dân đến việc tách khỏi Malaysia.

Cựu nghị sĩ Sushilan Vasoo nói: “Thời thế quyết định phong cách lãnh đạo. Cố Thủ tướng Lý Quang Diệu bị áp lực bởi sự sống còn. Ông ấy không bao giờ bị thúc đẩy bởi nỗi sợ hãi mà thay vào đó là một mục tiêu, đó là tập trung vào việc mang đến cho người dân Singapore cuộc sống tốt hơn, nhà ở và việc làm tốt hơn”.

Tiến sĩ Vasoo là thành viên đảng Nhân dân Hành động (PAP) của cố Thủ tướng Lý Quang Diệu từ năm 1991 đến năm 2001. Kể từ khi rút lui khỏi chính trường, người đàn ông 83 tuổi này đã là cố vấn cấp cơ sở ở Ang Mo Kio, giúp đỡ con trai cả của ông Lý Quang Diệu và Thủ tướng sắp mãn nhiệm Lý Hiển Long.

Phó giáo sư Bilveer Singh, nhà khoa học chính trị của Đại học Quốc gia Singapore cho biết, sự thăng tiến của ông Lý Quang Diệu bắt nguồn từ cuộc đấu tranh quyền lực trong đảng PAP. Sau đó, ông phải lãnh đạo cuộc đấu tranh giành độc lập và “vì vậy việc ông lên nắm quyền hoàn toàn khác với bối cảnh ngày nay”.

Sau khi giành được độc lập là những nhiệm vụ khổng lồ như giải quyết tình trạng thất nghiệp và cung cấp cơ sở hạ tầng cơ bản - tất cả đều diễn ra trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh, Chiến tranh Việt Nam cũng như cuộc xung đột vũ trang Indonesia - Malaysia.

Phó giáo sư Singh cho biết: “Trong môi trường đó, phong cách lãnh đạo là nắm quyền kiểm soát hoàn toàn ở trong nước để có thể điều hành hiệu quả về cả chính trị và kinh tế”.

Đồng quan điểm, bà Nydia Ngiow - Giám đốc điều hành Công ty tư vấn chiến lược BowerGroupAsia - chỉ ra rằng cách tiếp cận của cố Thủ tướng Lý Quang Diệu là cần thiết trong thời điểm ông phải thiết lập bản sắc dân tộc và sự đoàn kết trong một xã hội trẻ, đa văn hóa. “Giải pháp của ông ấy là nhấn mạnh chế độ nhân tài, chủ nghĩa thực dụng và phát triển kinh tế trong những năm đầu hình thành nền độc lập của Singapore”, bà Ngiow nói với Chanel News Asia.

Trong khi các chính sách của ông Lý Quang Diệu đã biến Singapore thành một cường quốc kinh tế toàn cầu, một số nhà phê bình đã lập luận rằng chúng cũng gây tổn hại đến các quyền tự do chính trị. Giáo sư Terence Lee từ Viện Giáo dục Đại học Sheridan ở Perth cho biết những người chỉ trích có thể sẽ mô tả ông Lý Quang Diệu là “người đứng về phía mạnh mẽ hơn của chế độ độc tài”, nhưng không thể phủ nhận rằng ông đã thành công trong việc đảm bảo không chỉ sự tồn tại mà còn cả sự tăng trưởng của Singapore.

Một chính phủ nhẹ nhàng hơn

Hầu hết các nhà bình luận chính trị tại Singapore đều cho rằng việc ông Goh Chok Tong lên nắm quyền thủ tướng vào năm 1990 báo trước một thời kỳ đảo quốc này phát triển mạnh về kinh tế và người dân được hưởng sự giàu có, an toàn, an ninh.

“Chúng tôi đã có sự bùng nổ lớn về mọi thứ. Giá trị tài sản và tiền lương có thể tăng gấp đôi trong khoảng thời gian đó”, Giáo sư Terence Lee từ Viện Giáo dục Đại học Sheridan ở Perth, cho biết. “Ông Goh thực sự đã đưa Singapore trở thành thành phố mà ngày nay chúng ta gọi là thành phố toàn cầu”.

Ngay cả trước khi trở thành thủ tướng, ông Goh đã cố gắng tạo ra một không khí Singapore “tử tế và dịu dàng hơn”. Ông Goh nhấn mạnh việc xây dựng sự đồng thuận và sự cần thiết phải cân bằng tăng trưởng kinh tế với gắn kết xã hội. Dù vậy, Giáo sư Lee lưu ý ông Goh Chok Tong cũng không thiếu sự cứng rắn và điều này có thể sáng tỏ với câu chuyện về Catherine Lim.

Năm 1994, tác giả địa phương Catherine Lim đã viết 2 bài phê bình đảng PAP cầm quyền và phong cách điều hành của đảng này. Các bài viết đã nhận được phản hồi từ ông Goh, người nói rằng nếu Catherine Lim muốn bình luận về chính trị, cô nên tham gia một đảng chính trị; và rằng những gì cô ấy viết là không thể chấp nhận được và “vượt quá giới hạn” trong diễn ngôn chính trị.

Tuy nhiên, cũng chính ông Goh là người đã lèo lái Singapore vượt qua những thách thức toàn cầu quan trọng bao gồm cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, sự nổi lên của chủ nghĩa khủng bố như một mối đe dọa nổi bật - do vụ tấn công khủng bố tại Mỹ ngày 11/9/2001 và âm mưu tấn công Singapore của tổ chức khủng bố Hồi giáo Jemaah Islamiyah cùng năm - và đợt bùng phát hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) năm 2003.

Phó giáo sư Singh cho biết, xuất thân quan liêu của ông Goh đồng nghĩa với việc ông không phải là một nhà lãnh đạo có sức lôi cuốn như người tiền nhiệm. Nhưng, “cuối cùng, sự kết nối với người dân mới là điều quan trọng” và người Singapore tin tưởng những gì ông Goh nói.

Tập trung vào xã hội

Phó giáo sư Singh cho biết, là con trai của thủ tướng đầu tiên, ông Lý Hiển Long có thể đã tiếp xúc với các vấn đề nhà nước từ khi còn trẻ và đã có “một con đường siêu dài trong chính trị”.

Với ý thức chính trị cao độ này, Thủ tướng Lý Hiển Long đã thể hiện rõ ràng trong việc truyền đạt chính sách của mình tới người dân, cả về các vấn đề đối nội và đối ngoại. Ví dụ, kể từ khi nhiệm kỳ của ông bắt đầu vào năm 2004, Thủ tướng Lý Hiển Long đã phải giải quyết thách thức đáng kể và liên tục do căng thẳng Mỹ-Trung leo thang kể từ khoảng năm 2012.

Phó giáo sư Singh nói: “Điều mà Thủ tướng Lý Hiển Long đã làm khác với những người tiền nhiệm là ông ấy ý thức hơn nhiều rằng mình cần phải truyền đạt thông điệp một cách công khai hơn”.

Các chuyên gia cũng chỉ ra việc Thủ tướng Lý Hiển Long sử dụng mạng xã hội một cách khôn ngoan để tương tác cởi mở hơn với người dân. Ông đang có 1,7 triệu người theo dõi trên Facebook và khoảng 730.000 người theo dõi trên Instagram. “Ông ấy biết mình đang đối mặt với một xã hội rất khác và những người thuộc Thế hệ Z hoặc thế hệ Millennials đang nói về những điều rất khác nhau. Vì vậy, ông ấy có đánh giá thực tế hơn nhiều về lý do tại sao mọi người chỉ trích đảng PAP hoặc tại sao mọi người muốn PAP thành lập chính phủ”, Phó giáo sư Singh nhận định.

Tiến sĩ Vasoo, cựu nghị sĩ đến từ đảng PAP, cho biết Thủ tướng Lý Hiển Long đã được bồi dưỡng để trở nên gần gũi và tích cực hơn trong việc thấu hiểu người dân. “Trước đây, người dân phải tham dự các phiên gặp gỡ nhân dân để nói chuyện với các thành viên Quốc hội”, Tiến sĩ Vasoo cho biết. “Ngày nay họ gửi cho bạn đủ thứ và bạn phải trả lời. Bối cảnh chính trị xã hội cho các tương tác đã thay đổi”.

Thủ tướng Lý Hiển Long cũng chú trọng hơn đến các chính sách xã hội và tính toàn diện, với các biện pháp như Baby Bonus (tặng tiền mặt cho các cặp vợ chồng sinh con) và chuyển sang chế độ làm việc 5 ngày một tuần. Ông nói rằng điều cần thiết là chính phủ của ông phải "nghiêng cán cân có lợi cho người Singapore có thu nhập thấp hơn".

Để đạt được điều này, Thủ tướng Lý Hiển Long đã tránh cung cấp phúc lợi trực tiếp theo kiểu “người châu Âu với gánh nặng chi tiêu xã hội nặng nề” mà thay vào đó ủng hộ và xây dựng một cách tiếp cận độc đáo của Singapore nhấn mạnh đến sự tự lực cánh sinh .

Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiến bộ công nghệ nhanh chóng và nhân khẩu học thay đổi, chính phủ của Thủ tướng Lý Hiển Long cũng phải vật lộn với các vấn đề như chi phí sinh hoạt, khả năng chi trả nhà ở và chính sách nhập cư.

Bà Nydia Ngiow, Giám đốc điều hành BowerGroupAsia nhận định: “Dù bản thân ông Lý Hiển Long rất được yêu mến - đã dễ dàng giành được GRC (Khu vực bầu cử đại diện nhóm) với 71% phiếu bầu trong cuộc tổng tuyển cử gần nhất - nhưng cũng chính trong nhiệm kỳ của ông, đảng PAP cầm quyền đã mất hai GRC”. Các nhà quan sát cho rằng điều này là do cử tri ngày càng mong muốn có nhiều sự kiểm tra và cân bằng hơn đối với chính phủ.

Thế hệ thứ tư

Ông Lawrence Wong sẽ nắm quyền trong bối cảnh này - và những dấu hiệu ban đầu cho thấy ý định tập trung vào “điểm chung” và “nghe nhiều quan điểm, quan điểm đa dạng cũng như luôn cởi mở với những ý tưởng khác nhau”, theo cách nói của ông.

Cuộc vận động Forward SG của ông Wong, được triển khai vào tháng 6/2022 - ngay sau khi ông được thăng chức phó thủ tướng, có thể được coi là một nỗ lực nhằm làm mới khế ước xã hội của Singapore, trái ngược với các sáng kiến tham vấn cộng đồng trước đây nhằm thu thập phản hồi để thông báo chính sách.

Đây sẽ là yếu tố then chốt khi ông Wong chuẩn bị giải quyết một loạt thách thức như tình trạng bất bình đẳng thu nhập và đấu tranh giai cấp kéo dài; tính di động và hòa nhập xã hội; bền vững môi trường và biến đổi khí hậu; dân số già và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng; cũng như căng thẳng địa chính trị toàn cầu và khu vực.

Bà Ngiow cho biết, tân thủ tướng cần tiếp tục thúc đẩy sự đổi mới và tinh thần kinh doanh trong khi duy trì danh tiếng của Singapore như một trung tâm kinh doanh toàn cầu. Các nhà quan sát lưu ý, với bối cảnh phe đối lập ngày càng gia tăng, ông Wong sẽ phải sử dụng Quốc hội làm nền tảng để thể hiện khả năng lãnh đạo của mình. Bà Ngiow nói: “Với tư cách là thủ tướng, ông ấy không né tránh việc tranh cãi với các thành viên phe đối lập, chủ yếu là lãnh đạo phe đối lập Pritam Singh, trong Quốc hội”.

Ví dụ, trong bài phát biểu tổng kết về ngân sách 2024 vào tháng 2, ông Wong đã thách thức các đảng đối lập biến việc rút tiền dự trữ thành một vấn đề bầu cử. Ông nói: “Hãy đến với người dân. Cuối cùng, người Singapore có thể quyết định đâu là cách tiếp cận tài chính tốt nhất để đưa Singapore tiến lên”.

Đối với cựu chính trị gia kỳ cựu, Tiến sĩ Vasoo, đây là tín hiệu tốt. “Singapore giống như một chiếc thuyền buồm giữa đại dương rộng lớn. Chúng tôi luôn phải đối mặt với gió và dòng chảy hỗn loạn”, ông Vasoo nói. “Bạn cần một nhóm người có khả năng lèo lái con thuyền... để hướng về phía trước và giữ cho nó đi tiếp”.