Tương lai ông trùm lính đánh thuê Yevgeny Prigozhin và những nguy cơ tiềm ẩn

Từ tội phạm thiếu niên...

Sinh năm 1961 tại thành phố Leningrad - nay là Saint Petersburg, Yevgeny Prigozhin có một thời thơ ấu đầy khó khăn khi mất cha từ nhỏ. Cũng vì thế mà anh ta đã phạm tội ở tuổi thiếu niên, ban đầu là trộm cắp, nhưng nhanh chóng leo thang thành những tội phạm nghiêm trọng hơn. Anh ta bị bỏ tù 12 năm ở tuổi 20 sau khi bị kết tội cướp và lừa đảo.

Samantha de Bendern từ Viện Các vấn đề quốc tế Hoàng gia cho biết: “Prigozhin trước đây là một kẻ lừa đảo - anh ta là một tên côn đồ”. Samantha de Bendern nói với Sky News: “Anh ta bị tống vào tù vào những năm 1980 vì tội hành hung một phụ nữ trên đường phố. Anh ta đã ở khá nhiều năm trong hệ thống nhà tù của Liên Xô”. Prigozhin được ân xá vào năm 1988 và được trả tự do vào năm 1990, và kể từ đó bắt đầu làm nghề bán xúc xích tại một khu chợ trời ở Leningrad cùng mẹ và cha dượng.

Prigozhin ra tù trong thời kỳ perestroika và glasnost - giai đoạn những năm 1990 khi nước Nga mở cửa với thế giới sau nhiều năm “bế quan tỏa cảng”. Sau khi Liên Xô sụp đổ, Prigozhin đã đi theo tinh thần kinh doanh của thời đại và thành lập hoặc tham gia nhiều doanh nghiệp mới.

...Đến doanh nhân có máu mặt

Từ năm 1991 đến 1997, Prigozhin tham gia kinh doanh cửa hàng tạp hóa. Ông ta đã trở thành cổ đông nắm 15% cổ phần và quản lý Contrast - chuỗi cửa hàng tạp hóa đầu tiên ở Saint Petersburg, được thành lập bởi người bạn học cũ tên là Boris Spektor.

Cũng trong khoảng thời gian đó, Prigozhin tham gia hoạt động kinh doanh cờ bạc. Spektor và Igor Gorbenko đưa Prigozhin lên làm Giám đốc điều hành của Spectrum CJSC, công ty đã thành lập các sòng bạc đầu tiên ở Saint Petersburg. Bộ ba này đã cùng nhau thành lập nhiều doanh nghiệp trong suốt những năm 1990 trong nhiều ngành công nghiệp khác nhau, bao gồm xây dựng, nghiên cứu tiếp thị và ngoại thương. Tờ Novaya Gazeta lưu ý rằng đây có thể là lần đầu tiên Prigozhin gặp ông Vladimir Putin, khi ấy là Chủ tịch Ban Giám sát các sòng bạc và cờ bạc từ năm 1991.

Năm 1995, Prigozhin bắt đầu kinh doanh nhà hàng. Khi doanh thu của các công việc kinh doanh khác của ông bắt đầu giảm, Prigozhin đã thuyết phục giám đốc của Contrast, Kiril Ziminov, mở một nhà hàng với ông. Họ mở nhà hàng đầu tiên là Old Customs House ở Saint Petersburg. Năm 1997, họ thành lập nhà hàng thứ hai, New Island, một nhà hàng nổi đã trở thành một trong những điểm ăn uống thời thượng nhất trong thành phố. Lấy cảm hứng từ các nhà hàng ven sông Seine ở Paris, Prigozhin và Ziminov đã tạo ra nhà hàng bằng cách chi 400.000 USD để tu sửa một chiếc thuyền rỉ sét trên sông Vyatka. Ông ta nói rằng những khách hàng quen “muốn nhìn thấy điều gì đó mới mẻ trong cuộc sống của họ và cảm thấy mệt mỏi với việc chỉ ăn cốt lết với rượu vodka”.

Theo một bài báo trên New York Times vào năm 2018, Prigozhin cho biết “đồng rúp đang chất đống nhanh hơn mẹ ông ta có thể đếm được”. Bà de Bendern nói với Sky News: “Ông ta rất nhanh chóng tham gia vào nhóm bất động sản tư nhân/doanh nghiệp tư nhân và cuối cùng trở thành một người bán xúc xích. Đây là lúc mọi thứ trở nên rất bí ẩn bởi vì ông ta đã biến mình từ người bán xúc xích thành chủ nhà hàng, trở thành người vĩ đại và vĩ đại của giới thượng lưu mới của Nga thời hậu Xôviết”.

Trong suốt những năm 2000, Prigozhin ngày càng thân thiết với ông Vladimir Putin. Năm 2001, Prigozhin đích thân phục vụ đồ ăn cho Tổng thống Putin và Tổng thống Pháp Jacques Chirac khi họ dùng bữa tại New Island. Ông tiếp đón Tổng thống Mỹ George W. Bush năm 2002.

Đến năm 2003, Prigozhin rời bỏ các đối tác kinh doanh và thành lập các nhà hàng độc lập của riêng mình. Đáng chú ý, một trong những công ty của Prigozhin, Concord Catering, bắt đầu giành được nhiều hợp đồng của chính phủ. Ông ta đã nhận được hàng trăm triệu USD giá trị hợp đồng của chính phủ để cung cấp thức ăn cho học sinh và nhân viên chính phủ. Năm 2012, ông ta nhận được hợp đồng cung cấp suất ăn cho quân đội Nga trị giá 1,2 tỷ USD trong vòng 1 năm. Một số lợi nhuận từ hợp đồng này được cho là được sử dụng để thành lập và tài trợ cho Cơ quan Nghiên cứu Internet.

Ngày 11/12/2018, một công ty tuyên bố không liên kết với Concord Catering có tên là Msk LLC đã được trả 2,5 triệu rúp cho bữa tiệc “Ngày các anh hùng của tổ quốc” hằng năm được tổ chức tại Điện Kremlin. Tuy nhiên, Msk LLC có cùng số điện thoại liên lạc với Concord. Ngày 11/12/2019, công ty đã nhận thêm 4,1 triệu rúp cho một bữa tiệc khác.

Năm 2012, Prigozhin chuyển gia đình đến một khu dinh thự ở Saint Petersburg có sân bóng rổ và sân đỗ trực thăng. Đến thời điểm này, ông ta đã sở hữu nhiều máy bay riêng, bao gồm 2 chiếc Cessna 182 cũng như Embraer Legacy 600, British Aerospace 125 và máy bay phản lực Hawker 800XP.

Trở thành ông trùm Wagner

Từng là một nhà thầu quân sự tư nhân (PMC) mờ ám, người ta biết rất ít về sự hình thành của Tập đoàn Wagner. Một số tài liệu ghi nhận rằng Prigozhin là người sáng lập tự báo cáo của nhà thầu quân sự tư nhân Wagner Group. Ngày 26/9/2022, Prigozhin tuyên bố rằng ông đã thành lập Tập đoàn Wagner đặc biệt để hỗ trợ các lực lượng Nga trong cuộc chiến ở Donbas vào tháng 5/2014. Kể từ đó, các hoạt động của tập đoàn này đã mở rộng ra nhiều khu vực ở châu Phi và Trung Đông.

Đã có sự đồng thuận tương đối giữa các phương tiện truyền thông Nga và nước ngoài rằng Prigozhin hoặc là người sáng lập hoặc có liên hệ chặt chẽ với Wagner. Nhóm được lãnh đạo công khai bởi Dmitry Utkin, người từng là người đứng đầu bộ phận an ninh của Prigozhin. Dmitry Utkin cũng được ghi danh là Tổng Giám đốc Công ty Concord Management của Prigozhin. Vào tháng 11/2016, công ty đã xác nhận với truyền thông Nga rằng chính Dmitry Utkin, lãnh đạo Tập đoàn Wagner hiện đang phụ trách mảng kinh doanh thực phẩm của Prigozhin. Tháng 2/2018, Concord và Prigozhin đã phủ nhận mọi mối liên hệ với Wagner.

Tháng 2/2018, Wagner đã tấn công lực lượng người Kurd do Mỹ hậu thuẫn ở Syria nhằm chiếm lấy một mỏ dầu. Trong cuộc không kích trả đũa của lực lượng vũ trang Mỹ, hàng chục lính đánh thuê của Wagner thiệt mạng. Tháng 7/2018, 3 nhà báo Nga làm việc cho một tờ báo Nga đã bị sát hại tại Cộng hòa Trung Phi, nơi họ đang nỗ lực điều tra các hoạt động của Tập đoàn Wagner. Chính phủ Nga bắt đầu hợp tác với Tổng thống Cộng hòa Trung Phi vào tháng 10/2017.

Tương lai nào cho Prigozhin và Wagner?

Prigozhin đã xây dựng nhóm Wagner thành một lực lượng hùng mạnh qua nhiều năm can thiệp khắp châu Phi, Trung Đông và gần đây hơn là Ukraine. Đặc biệt, ảnh hưởng của ông ta đã tăng lên kể từ khi Nga triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Khi đó, lực lượng lính đánh thuê Wagner của ông đã bước ra khỏi bóng tối để được sử dụng một cách công khai trong chiến đấu. Vào cuối tháng 3/2022, tình báo Anh và Mỹ cho biết Tập đoàn Wagner có khoảng 1.000 nhân sự ở Donbas và miền Đông Ukraine.

Sau đó, vào tháng 8/2022, các áp phích kêu gọi tân binh gia nhập Wagner bắt đầu xuất hiện ở các thành phố của Nga. Một tháng sau, đoạn video xuất hiện cho thấy Prigozhin đang cố gắng tuyển mộ tù nhân. Đến tháng 12, lực lượng của Wagner đã tăng lên 50.000 người, theo John Kirby, điều phối viên về truyền thông chiến lược tại Hội đồng An ninh quốc gia Mỹ. Ông này nói thêm, khoảng 40.000 người được cho là tù nhân và những người còn lại là lính hợp đồng.

Bất chấp tỷ lệ thương vong lớn, Wagner đã chứng tỏ hiệu quả trong việc mang lại thành công trên chiến trường. Lực lượng của Prigozhin đã tham gia rất nhiều vào việc đánh chiếm Bakhmut, một trong những mặt trận đẫm máu nhất của cuộc chiến.

Nhưng, Prigozhin cũng ngày càng tỏ ra nhiều mâu thuẫn hơn với các chỉ huy quân sự và Bộ Quốc phòng Nga trong nhiều vấn đề, từ kế hoạch triển khai chiến dịch cho đến việc cung cấp khí tài và nguồn lực tài chính phục vụ cho cuộc chiến. Những cuộc “đấu khẩu” ồn ào giữa Prigozhin với Bộ Quốc phòng Nga sau vài tháng đã lên đến đỉnh điểm là cuộc nổi loạn kéo dài trong 24 giờ từ ngày 23/6 sang ngày 24/6, với việc lực lượng Wagner của Prigozhin chiếm đóng các cơ sở quân sự tại thành phố Rostov-on-Don thuộc tỉnh Rostov, miền Nam Nga và chuẩn bị tiến quân về Moscow để làm “binh biến”.

Progozhin bị Chính phủ Nga buộc tội kích động nổi loạn có vũ trang, còn Tổng thống Putin thì tức giận gọi hành động nổi loạn của ông ta là tội phản quốc.

Một cuộc tham khảo ý kiến giữa Tổng thống Alexander Lukashenko của Belarus với các bên và cuối cùng đã đi đến thỏa thuận nhằm tránh đổ máu: Progozhin sẽ rời Nga sang Belarus, binh sĩ Wagner không bị truy tố và được trở về đơn vị cũ. Ngày 24/6/2023, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov đã bóng gió đến việc giải thể Wagner, nói rằng “những chiến binh không tham gia cuộc tuần hành sẽ ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng”. Trước đó, Tổng thống Putin đã nói rằng tất cả “các đơn vị tình nguyện” nên ký hợp đồng trước ngày 1/7, đặt họ dưới sự kiểm soát của Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu.

Prigozhin rất nổi tiếng trong đội quân Wagner của ông ta và nhiều chiến binh được cho là trung thành với ông ta. Một cựu chỉ huy của Wagner nói với báo chí phương Tây rằng “không chắc” nhiều binh sĩ Wagner sẽ gia nhập quân đội chính quy của Nga.

Tương lai của Prigozhin cũng sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với châu Phi, lục địa mà Wagner đã liên tục mở rộng ảnh hưởng chính trị, quân sự và kinh tế của mình. Wagner có khoảng 5.000 quân đồn trú trên khắp châu Phi và các công ty liên kết với Prigozhin đã ký hợp đồng hỗ trợ quân sự và an ninh với chính phủ Cộng hòa Trung Phi và Mali.

Điện Kremlin cũng được cho là đã sử dụng nhóm Wagner ở cả hai quốc gia này để kéo họ vào quỹ đạo của Nga. Giới bình luận cho rằng sự “giải thể” có thể xảy ra của Wagner có thể tạo ra những bất ổn mới cho các chính phủ ở châu Phi vốn dựa vào nhóm này để đảm bảo an ninh và có thể làm phức tạp thêm ảnh hưởng địa chính trị của Moscow trên lục địa đen.

Mặt khác, Prigozhin được biết đến là một kẻ có tâm địa tàn nhẫn và đầy tham vọng. Một số nhà quan sát đã đặt câu hỏi liệu ông ta có chấp nhận nghỉ hưu sớm ở Belarus hay không. Từ đó, giới chức an ninh Nga lo ngại việc để cho Prigozhin sang Belarus có thể tiềm ẩn những nguy cơ cần phải tính toán trước. Đặc biệt, Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Liên bang Nga đã cảnh báo các lực lượng hạt nhân phải cảnh giác cao độ với kho vũ khí hạt nhân mà Nga vừa triển khai tại Belarus. Nếu không may rơi vào tay “kẻ phản bội” Prigozhin thì không biết chuyện gì sẽ xảy ra.