Cái giá của trung tâm dữ liệu

Lợi ích không dành cho dân địa phương

Microsoft hiện đang vận hành một trung tâm dữ liệu tại làng La Esperanza, xã Colón, bang Querétaro, Mexico. Họ cũng sắp hoàn thành việc xây dựng trung tâm thứ hai đặt tại đây. Microsoft để lấy lòng dân làng đã cho mở một “lớp học đi động” đặt trong thùng container tái chế. Trung tâm dữ liệu đi vào vận hành từ năm 2024 trong khi lớp học chỉ mới hoạt động cầm chừng, tổng cộng chưa đầy 1 tháng.

Bà Hortensia là chủ quán bánh taco ở bên cạnh trung tâm dữ liệu Microsoft. Là hàng xóm của nhau nhưng bà Hortensia không hề biết điều gì đang diễn ra ở trong trung tâm. Ngoài lớp hàng rào dây thép gai cao gần 3m và hệ thống camera an ninh dày đặc, cơ sở này còn có bảo vệ có vũ trang canh gác 24/24 giờ. Điều mà bà chủ quán và những người dân Esperanza biết là trung tâm dữ liệu không đem lại cho họ nhiều điều tốt đẹp.

Sau khi trung tâm dữ liệu Microsoft đi vào vận hành, thiếu nước trở thành chuyện thường ngày với dân làng. Suối La Esperanza, nguồn nước sinh hoạt chính của dân làng, đã cạn kho đến mức lớp phù sa dưới đáy còn không in nổi dấu chân người.

Microsoft, Amazon và Google - 3 tập đoàn dẫn đầu cuộc đua AI - đang khẩn trương xây dựng vô số trung tâm dữ liệu tại các nước nói tiếng Tây Ban Nha. Riêng ở Querétaro, Mexico thì các trung tâm dữ liệu tập trung tại một số khu công nghiệp nằm ở phía đông bắc tiểu bang. Không phải ngẫu nhiên mà khu vực đông bắc Querétaro cũng đang hứng chịu tình trạng thiếu nước và thiếu điện nghiêm trọng. Vấn đề nằm ở chỗ kể cả khi người dân địa phương biết bên nào chịu trách nhiệm, họ không biết tìm ai để khiếu nại.

Trước đây các trung tâm dữ liệu chủ yếu phục vụ những hoạt động đơn giản như tìm kiếm website, vận hành mạng lưới hòm thư điện tử... không cần nhiều diện tích hay điện năng. Mọi chuyện thay đổi sau khi OpenAI đem ChatGPT đi “trình làng” tháng 11/2022. Để các AI như ChatGPT hoạt động được thì buộc phải có những trung tâm dữ liệu có quy mô cực kỳ lớn với hàng trăm máy chủ hoạt động cùng lúc. Những trung tâm như vậy không những tiêu thụ lượng điện năng khổng lồ mà còn tiêu thụ rất nhiều nước để làm mát hệ thống máy tính. Vậy là ở những nơi khô nóng như Mexico có nhiều trung tâm dữ liệu đã khoan giếng để trực tiếp hút nước làm mát. Việc này gây ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động sản xuất và sinh hoạt của người dân xung quanh.

Microsoft đang vận hành hai trung tâm dữ liệu tại khu công nghiệp Vesta, Querétaro. Vào tháng 10/2023, giữa lúc trung tâm còn đang thi công, chính quyền địa phương cấp cho công ty vận hành cơ sở này giấy phép khai thác 25 triệu lít nước mỗi năm. Theo các nguồn tin địa phương thì hai trung tâm dữ liệu thực tế đã khai thác gấp nhiều lần con số trên. Chưa hết, họ khai thác từ tầng chứa nước trong lòng thung lũng San Juan del Río. Nguồn nước này hiện được ước tính thiếu hụt khoảng 56,9 triệu lít nước so với ngưỡng an toàn.

Ai trả giá?

Khu tự trị Aragón của Tây Ban Nha là một “điểm nóng” trung tâm dữ liệu khác. Chỉ riêng Amazon Web Service (công ty con chuyên cung cấp dịch vụ máy chủ của Tập đoàn Amazon) đã xây dựng 3 trung tâm dữ liệu ở El Burgo de Ebro, Villanueva de Gállego và khu công nghiệp PHLUS. Họ cũng đang trong quá trình xây dựng hai trung tâm nữa tại La Cartuja và khu công nghiệp Walqa.

Chính quyền khu tự trị Aragón đã coi kinh tế công nghệ cao nói chung và trung tâm dữ liệu nói riêng là mũi nhọn phát triển. Chủ tịch khu tự trị Jorge Azcón mới phát biểu rằng ông muốn biến Aragón thành “Virginia của Tây Ban Nha”. Bang Virginia của Mỹ hiện là tiểu bang có nhiều trung tâm dữ liệu nhất quốc gia này. Chính quyền và báo chí thường nhắc nhiều tới tiềm năng về công ăn việc làm do các trung tâm dữ liệu đem lại. Nhưng các trung tâm dữ liệu thực chất đã tạo ra bao nhiêu việc làm mới?

Álvaro Sanz, thành viên đảng cánh tả Izquierda Unida và thành viên hội đồng nhân dân Aragón, nhận xét với tờ El Pais: “Chính quyền nhiều nơi đang đi theo một xu hướng đáng lo ngại. Họ mù quáng chạy theo các mô hình phát triển và những đại dự án kinh tế mà không hề tính đến ảnh hưởng đối với môi trường hay mạng lưới điện nước. Mặt khác các dự án trên vẫn chưa chứng tỏ rằng chúng sẽ đem lại được những lợi ích như đã hứa, mà chính quyền cũng không có khả năng giám sát đem lại lợi ích của dự án.”

Đảng Izquierda Unida đang kiến nghị đề xuất một loạt chính sách mới trước hội đồng nhân dân Aragón với mục tiêu tăng khả năng giám sát của chính quyền đối với các trung tâm dữ liệu. Điểm chung của những chính sách này là chuẩn bị cho nhà chức trách trước khả năng các trung tâm dữ liệu mở rộng quy mô.

Người dân quận La Pincoya, thủ đô Santiago của Chile có cách phản ứng còn quyết liệt hơn. Tập đoàn Amazon cách đây gần ba năm tuyên bố mở dự án xây dựng ba trung tâm dữ liệu tại Santiago, trong đó một cơ sở đặt tại La Pincoya. Công trình này cùng với các dự án phụ trợ trực tiếp ảnh hưởng đến đất ở của hàng nghìn hộ dân tại khu vực, chủ yếu là dân lao động. Mặt khác việc xây dựng trung tâm sẽ buộc chính quyền địa phương phải đóng cửa và quy hoạch lại công viên đặt tại đồi Punta Mocha, không gian xanh duy nhất ở trong quận.

Cách La Pincoya khoảng hai tiếng lái xe là huyện Cerillos, nơi dự án xây dựng trung tâm dữ liệu của Google đang bị đình chỉ thi công. Tòa án tỉnh Santiago đã ra phán quyết vào năm 2024 là Google chưa đủ thành khẩn trong việc báo cáo về tác động môi trường đến từ dự án trung tâm dữ liệu, nhất là trong bối cảnh Santiago đang trải qua cuộc khủng hoảng thiếu nước trầm trọng. Đây là kết quả của sự đấu tranh của các nhà hoạt động xã hội sau nhiều tháng ròng rã.