Vì sao Brazil mở chiến dịch tổng tấn công “đế chế đỏ” Comando Vermelho?

Cuộc phản công mang tính lịch sử

Theo Bộ Tư pháp Brazil, chiến dịch được chuẩn bị bí mật trong gần 8 tháng, huy động hơn 12.000 nhân viên an ninh, bao gồm Cảnh sát liên bang (PF), Đội chống ma túy quốc gia (Denarc) và Lực lượng Vũ trang Quốc gia (Forca Nacional). Trong đợt tấn công đầu tiên, hơn 400 nghi phạm bị bắt giữ, trong đó có 7 thủ lĩnh cấp vùng của Red Command. Cảnh sát thu giữ 3,2 tấn cocaine, 2.100 khẩu súng, 8,5 triệu USD tiền mặt, cùng một mạng lưới rửa tiền qua hơn 60 công ty bình phong.

Trong buổi họp báo tại Brasília, Bộ trưởng Tư pháp Ricardo Lewandowski tuyên bố: “Chiến dịch này là thông điệp rõ ràng: quyền lực của tội phạm không thể song song tồn tại với nhà nước Brazil”. Cũng theo Bộ trưởng Ricardo Lewandowski, chiến dịch “Bàn tay thép” không chỉ diễn ra ở Rio de Janeiro mà còn mở rộng đến São Paulo, Manaus, Belém và Fortaleza - những trung tâm trung chuyển trong mạng lưới buôn ma túy quốc tế của Red Command.

Tờ ElPais thông tin, PF cho biết họ đã phối hợp với DEA (Mỹ), Europol và Interpol để truy vết dòng tiền và đường vận chuyển ma túy của tổ chức này tới châu Âu. Đồng thời, tờ báo này cũng trích dẫn một báo cáo nội bộ hồi tháng 10 của Interpol cho hay, Red Command đang vận hành mạng lưới ma túy trải dài từ Amazon đến Tây Phi, kiểm soát các tuyến đường vận chuyển cocaine trị giá hàng tỷ USD. “Red Command đã trở thành một tập đoàn tội phạm đa quốc gia thực thụ, có cấu trúc, hệ thống phân cấp, và bộ máy tài chính riêng”, báo cáo nhận định.

Tổ chức Fogo Cruzado thông tin, chỉ trong ba ngày đầu chiến dịch, gần 130 vụ đấu súng đã xảy ra ở Rio de Janeirovà vùng ngoại ô - con số cao nhất kể từ năm 2019. Xuất hiện trên truyền hình quốc gia, Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva khẳng định chiến dịch này là “cuộc phản công mang tính lịch sử”: “Không có hòa bình khi những kẻ buôn ma túy cai trị khu dân cư và khi người dân phải trả tiền để được an toàn. Đây là cuộc chiến để lấy lại chủ quyền quốc gia ngay trong lòng các thành phố của chúng ta”. Giới quan sát nhận định, cuộc tấn công này là bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến kéo dài suốt 40 năm giữa Brazil và Comando Vermelho, tổ chức tội phạm lớn và lâu đời nhất Nam Mỹ.

Từ nhà tù Ilha Grande đến “liên minh đỏ”

Comando Vermelho lấy tên từ liên minh được hình thành giữa tội phạm thường dân và tù nhân chính trị vào năm 1979, dưới thời chế độ độc tài Brazil. Mùa hè năm đó, trong nhà tù Ilha Grande - một hòn đảo ngoài khơi Rio de Janeiro, chính quyền đã giam chung tù nhân chính trị chống chế độ độc tài quân sự (1964-1985) với tội phạm hình sự khét tiếng.

Chính sự pha trộn này đã vô tình tạo ra một liên minh kỳ quái: những tên cướp ngân hàng học được ý thức tổ chức và kỷ luật từ các nhà cách mạng, trong khi các nhà hoạt động học cách sống sót và tổ chức từ tội phạm. Từ đó, nhóm lấy tên Comando Vermelho với mục đích ban đầu là mang tinh thần phản kháng và đoàn kết cùng khẩu hiệu “Hòa bình, Công lý và Tự do” (Paz, Justica e Liberdade).

Nhưng khi Brazil chuyển mình sang dân chủ đầu thập niên 1980, những người sáng lập Red Command được trả tự do. Họ mang theo một tổ chức đã có cấu trúc và tinh thần kỷ luật, nhưng không còn lý tưởng chính trị và biến thành một tổ chức tội phạm hiệu quả, kiểm soát các khu ổ chuột, thu thuế từ buôn ma túy và vũ khí, rồi từng bước trở thành thế lực ngầm chi phối Rio de Jainero.

Hồ sơ của PF ghi nhận, người được xem là “kiến trúc sư” đầu tiên của tổ chức tội phạm này là Luiz Fernando da Costa (biệt danh Fernandinho Beira-Mar), một trong những ông trùm ma túy khét tiếng nhất lịch sử Brazil. Từ nhà tù, Beira-Mar vẫn chỉ đạo giao dịch qua điện thoại, xây dựng mạng lưới phân phối ma túy khắp các bang, liên kết với các băng nhóm ở Paraguay, Bolivia và Colombia.

Đến cuối thập niên 1990, Comando Vermelho đã trở thành tổ chức tội phạm hùng mạnh nhất Nam Mỹ, với cấu trúc phân cấp gồm: tướng lĩnh phụ trách vùng lãnh thổ; binh sĩ chiến đấu và bảo vệ khu vực; quản lý phụ trách kinh doanh, tài chính và tầng lớp chịu trách nhiệm kỷ luật, trừng phạt phản bội.

Red Command kiểm soát các khu ổ chuột như Rocinha, Maré, Jacarezinho, áp đặt luật riêng, thu thuế, xử án nội bộ và cấm cảnh sát vào khu vực nếu không có “lệnh ngầm”. Báo cáo về tội phạm có tổ chức hồi năm 2024 nhận định, hiện có khoảng 30.000 thành viên tích cực và 45.000 người hợp tác gián tiếp với Comando Vermelho, trong đó 70% là thanh niên từ 15-29 tuổi.

Đáng chú ý là từ giữa những năm 2000, tổ chức này mở rộng tới Amazonas, Pará, Ceará - những bang nằm trên tuyến đường ma túy từ Colombia và Peru…, biến chúng thành các hành lang vận chuyển cocaine chủ chốt.

Cũng từ đó, Comando Vermelho bắt đầu hoạt động như một tập đoàn ngầm, có hệ thống kế toán, mạng lưới ngân hàng rửa tiền và quan hệ đối tác với các băng nhóm nước ngoài. Cảnh sát Brazil từng phát hiện các sổ kế toán ghi chép cẩn thận từng giao dịch ma túy, chi phí đạn dược và cả “phúc lợi” cho gia đình thành viên bị bắt - minh chứng cho một “doanh nghiệp ngầm” có quy củ và tính toán.

Đế chế kinh tế ngầm trị giá hàng tỷ USD

Theo báo cáo của Văn phòng Liên hợp quốc về chống ma túy và tội phạm (UNODC) năm 2025, Comando Vermelho kiểm soát khoảng 60% thị phần ma túy nội địa Brazil và gần 40% lượng cocaine xuất khẩu ra nước ngoài. Những lô hàng cocaine khổng lồ rời khỏi cảng Santos ở São Paulo và Itajaí ở Santa Catarina thường được ẩn giấu trong container chở thịt đông lạnh, nông sản hoặc gỗ.

Từ đó, hàng hóa được chuyển qua Tây Phi, chủ yếu là Guinea-Bissau, Cape Verde, Bờ Biển Ngà rồi sang Lisbon, Antwerp và Rotterdam, nơi các mạng lưới châu Âu như ’Ndrangheta (Italia) hay Mocro mafia (Hà Lan - Marocco) tiếp nhận và phân phối. Một báo cáo phối hợp giữa Europol và Interpol đưa ra hồi tháng 7/2025 đã mô tả Comando Vermelho là “đối tác thương mại đáng tin cậy của mafia châu Âu”, nhờ khả năng vận chuyển nhanh, bảo mật và sẵn sàng dùng bạo lực khi cần.

Doanh thu của tổ chức này ước tính từ 1,5 đến 2 tỷ USD mỗi năm, một phần được hợp pháp hóa thông qua các chuỗi công ty bình phong trong lĩnh vực xây dựng, logistics, sòng bạc và tiền điện tử. Thậm chí, từ năm 2022, Red Command bắt đầu sử dụng tiền điện tử Monero (XMR) để thanh toán quốc tế, vì đây là đồng tiền “không thể truy vết”. Red Command đã thiết lập các điểm trung chuyển tại ít nhất 12 quốc gia, trong đó có Paraguay, Colombia, Suriname, Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha.

Một số ông trùm của Comando Vermelho hiện sống tại châu Âu, điều hành từ xa các mạng lưới ở Brazil thông qua ứng dụng mã hóa và tài khoản ngân hàng ở nước ngoài. PF đã phát hiện hơn 70 tài khoản tiền điện tử ẩn danh, trị giá tổng cộng 250 triệu USD, có liên hệ với các thành viên cấp cao của Comando Vermelho. Tiền thường được rửa qua “mạng lưới ảo đa tầng” trước khi quay lại dưới dạng đầu tư hợp pháp.

Nhưng điều khiến giới chức lo ngại hơn cả là mức độ xâm nhập của tổ chức này vào hệ thống kinh tế chính thức. Tại bang Pará (bang có diện tích lớn thứ 2 Bazil), một công ty vận tải được Red Command hậu thuẫn đã thắng thầu vận chuyển nông sản ra cảng, trong khi tại Ceará, nhóm này bị cáo buộc “bảo kê” cho các doanh nghiệp tư nhân bằng vũ lực. Các điều tra viên gọi đó là “mô hình kinh tế song song”, nơi tội phạm dùng tiền phi pháp để chi phối hoạt động hợp pháp.

Bên cạnh ma túy, Comando Vermelho còn tham gia buôn lậu vũ khí, gỗ và vàng bất hợp pháp từ rừng Amazon. Tờ Folha de São Paulo dẫn nguồn từ cảnh sát môi trường cho biết, nhóm này kiểm soát ít nhất 12 mỏ vàng trái phép, đồng thời thu “thuế bảo vệ” từ các nhóm khai thác nhỏ. Đây là một nguồn tài chính mới, ít rủi ro hơn ma túy nhưng lợi nhuận không kém. Sự đa dạng hóa này cho thấy Red Command đã thoát khỏi mô hình băng đảng cổ điển, trở thành một tập đoàn tội phạm có cấu trúc tài chính phức tạp.

Đặc biệt, quyền lực của Comando Vermelho không chỉ nằm ở tiền hay súng mà còn ở khả năng cai trị (bằng cả bạo lực lẫn sự ban phát) trong những khu ổ chuột tại Brazil. Rio de Janeiro có hơn 1.000 khu ổ chuột là nơi sinh sống của khoảng 1,6 triệu người (tương đương gần 25% dân số thành phố). Trong những khu vực này, cảnh sát, tòa án hay dịch vụ công gần như vắng bóng. Thay vào đó, Comando Vermelho trở thành chính quyền thực tế, kiểm soát an ninh, phân xử tranh chấp, thu thuế và “bảo vệ” dân cư.

Những người dân sống ở Complexo do Alemão kể với phóng viên hãng O Globo rằng, mọi cửa hàng nhỏ phải nộp 5% lợi nhuận mỗi tháng để “được yên ổn”. Người vi phạm luật của tổ chức như ăn trộm, hiếp dâm hay hợp tác với cảnh sát sẽ bị xử ngay, không qua tòa án. “Ở đây, không ai gọi cảnh sát. Họ chỉ gọi Red Command”, - một người bán hàng nói, giấu tên vì sợ bị trả thù.

Song song với “thiết quân luật”, Comando Vermelho cũng tổ chức tiệc âm nhạc, phát nhu yếu phẩm và học bổng nhỏ cho trẻ em… những hành động khiến nhiều người dân cảm thấy mang ơn. Các nhà xã hội học gọi đó là “chính sách phúc lợi đen” - một hình thức xây dựng lòng trung thành bằng cả sợ hãi và ban ơn. Hệ thống “tòa án nội bộ” của tổ chức này thường xử nhanh và tàn nhẫn. Một bài báo điều tra của tờ The Guardian đã mô tả, trong một khu ổ chuột ở phía Bắc Rio de Jainero, một thanh niên bị cáo buộc phản bội bị đưa ra “xử” ngay trong sân bóng, trước mặt cả khu phố với bản án tử hình mà không ai dám phản đối.

Thống kê của hãng O Globo cho thấy, 5 năm qua, số vụ đụng độ giữa cảnh sát và các băng đảng tội phạm ở Rio de Jainero tăng 27%, khiến trung bình 1.100 người thiệt mạng mỗi năm - nhiều hơn số thương vong của binh sĩ Brazil trong cả thập niên tham chiến gìn giữ hòa bình tại Haiti. Trớ trêu thay, mỗi chiến dịch “lấy lại trật tự” của cảnh sát lại thường chỉ củng cố vị thế cho Red Command. Bởi khi lực lượng an ninh rút đi, nhóm này quay lại, trừng phạt những người “cộng tác với chính quyền”, rồi nhanh chóng khôi phục quyền kiểm soát. Và đó là điều khiến Comando Vermelho nguy hiểm hơn bất kỳ tổ chức tội phạm nào khác ở Nam Mỹ.