Ước mơ nhỏ bé ở vùng đất giang hồ

• Chìm tàu tại biển Nam Phi: 4 thuyền viên Việt Nam được cứu sống
• Tổng thống Nam Phi Jacob Zuma sẽ từ chức sớm vì bê bối?
• “Obama của Nam Phi” xuất hiện khi niềm tin của người dân lung lay

Nhưng cách trung tâm thành phố chỉ 12 dặm, trong thị cảng Manenberg, cuộc chiến của những băng đảng, nạn thất nghiệp và nghiện ngập ma túy tạo ra môi trường hoàn toàn khác biệt.

Di sản của phân biệt chủng tộc vẫn còn ám ảnh Manenberg. Thị cảng này được hình thành vào năm 1966 dưới chế độ apartheid như một khu xóm giềng của "mọi đỏ", một phương ngữ Nam Phi ám chỉ những công dân tạp chủng. Những băng nhóm như Hard Livings, Clever Kids và Americans hùng cứ phần lớn lãnh địa phía bắc, phía đông và phía nam của thị cảng, trong khi các băng nhỏ hơn như Soldier Boys, Chesters và Dixie Boys chiếm lĩnh bất cứ lãnh địa nào còn lại.

Trong 2 năm 2015-2016, trong một thị cảng chỉ có 60.000 dân, đã xảy ra 60 vụ giết người (gấp 3 lần bình quân cả nước), 130 vụ mưu sát và 2.508 vụ phạm pháp có liên quan đến ma túy, biến nơi này thành một trong 10 khu dân cư tồi tệ nhất Nam Phi về tội phạm ma túy, theo các số liệu của cảnh sát Nam Phi.

Scheepers phải vừa học vừa chăm con gái của mình.

Một ngày tháng 8-2013, phóng viên Elles Van Gelder của báo Newsweek đang ngồi trong xe hơi tại Johannesburg, nơi anh sống và làm việc như một nhà báo nước ngoài, thì nghe trên radio thông báo những trường học tại Manenberg vừa đóng cửa để bảo vệ học sinh khỏi bị trúng đạn lạc. Ít nhất 50 người đã bị thương hoặc thiệt mạng sau khi bị bắn ở vùng ngoại ô Manenberg thuộc Cape Town.

Thống đốc thị cảng Helen Zille đã yêu cầu chính phủ quốc gia điều quân đội tới trợ giúp cảnh sát. Một người giám hộ tại một trong các ngôi trường đã chết sau khi bị bắn hồi thượng tuần tháng 8. Một viên đạn lạc từ băng đảng bạo lực cũng đã bay vào một trường tiểu học vào khoảng thời gian đó. Quyết định đóng cửa các trường học đã được đưa ra sau khi các giáo viên cho biết, họ lo sợ cho sự an toàn của mình.

Đồng hành với Gelder còn có nhiếp ảnh gia Ilvy Njiokiktjien, họ đến Manenberg ngay sau đó. Trong 3 năm kế tiếp, họ nhiều lần đến đây để phỏng vấn các giáo viên, học sinh và nhiều gia đình về chuyện học hành ở ngôi trường trung học tại nơi quá đỗi nguy hiểm như thế. Hai nhà báo được biết, hoàn thành cấp phổ thông trung học tại đây là một kỳ tích hiếm hoi. Chỉ có 22,2% cư dân thị cảng trên 20 tuổi có bằng tú tài. Đối với một số người, đời họ gắn liền với băng nhóm, hay trở thành bạn gái của một tên giang hồ nào đó, dường như khiến họ mãn nguyện hơn - hay nói đúng ra là khả thi hơn - đi tìm việc làm!

Các thành viên trong Biệt đội Chống Băng đảng đang lục soát tìm vũ khí và ma túy tại Manenberg.

Nhưng có chứng cứ cho thấy lấy được bằng tú tài cũng đáng để cố gắng. Tỷ lệ thất nghiệp của giới trẻ ở thị cảng này là 48,6% người ở độ tuổi 15-34 khiến người ta xót xa, nhưng có trong tay bằng tú tài "ma trận", như cách gọi ở Nam Phi, mở ra tương lai có việc làm tốt.

Theo thống kê cấp quốc gia gần đây, tỷ lệ thất nghiệp ở Nam Phi trong độ tuổi 25-35 là 47%, so với 33% ở những người có tú tài, và 20% đối với người có học vấn cao hơn. Năm 2013, Njiokiktjien chụp ảnh một nhóm nhỏ học sinh ăn mừng ngày lễ tốt nghiệp trường PTTH Phoenix tại Manenberg, trước khi họ dự tiệc tốt nghiệp trung học. Gia đình của các em chỉ có thể trả tiền thức ăn, còn trường học phải góp chi phí may áo dạ hội (nữ) và tuxedo (nam), đôi lúc dư dả thì thuê chiếc xe hơi limousine.  Đối với một số gia đình, đây là lần đầu tiên họ có con cháu học xong trung học.

Njiokiktjien hướng ống kính của mình đến 2 học sinh đặc biệt: Lauren - Lee Scheepers, lúc đó 18 tuổi, gọi thân mật là Lolla, và Riyaad Grever cùng 18 tuổi. Lolla mất cha, cựu thành viên băng nhóm Clever Kids, trong một vụ thanh toán lúc cô còn bé, và có một con gái Nerushar lúc cô mới 16 tuổi. Grever hầu như không biết cha, kẻ từng ngồi tù vì tội mưu sát và cướp trước khi chết trong tù. Cậu thiếu niên này cũng theo một băng nhóm cho tới khi bà nội em đưa em tới thánh đường để sám hối.

Sau đó, Grever được cho đi học tiếp đến tốt nghiệp trung học. Hai nhà báo đã quay phim 2 học sinh đặc biệt này tại buổi khiêu vũ và suốt 2 tuần kế tiếp. Đó là một phần của dự án về một cộng đồng mở giai đoạn 2013-2015. Phim tài liệu "Một đêm thảnh thơi" đó được đăng trên trang mạng báo Newsweek vào mùa lễ hội năm 2016, và mới công chiếu trực tuyến lần đầu tiên trên Newsweek.com ngày 31-5 vừa qua.

Chuyện về hai em Scheepers và Grever từ đêm dạ tiệc đó đã đem lại cho cư dân Nam Phi những buồn vui lẫn lộn. Grever không tìm được việc làm từ khi tốt nghiệp, mỗi tuần kiếm được chỉ khoảng 160 rand (khoảng 250.000 đồng VN) nhờ bán ve chai em nhặt được hàng ngày.

Em mơ ước trở thành y tá hay hướng dẫn viên du lịch, nhưng không ai trong gia đình em đủ tiền để em theo đuổi việc học nghề như thế. Lolla phải trả nợ các môn thi dang dở, nhưng em đã vượt qua các kỳ thi và giờ đây làm thu ngân tại một cửa hàng bách hóa hiện đại. Em còn mơ ước sau này sẽ được làm việc trong chính phủ.