Phong trào ly khai lại xô đẩy con thuyền châu Âu

Thứ Năm, 01/10/2015, 15:40

Con thuyền châu Âu vốn đang chòng chành vì các thành viên mải xô đẩy nhau về vấn đề di dân nay lại bị đục thêm một lỗ thủng lớn. Chiến thắng của phe ly khai ở Tây Ban Nha trong cuộc bầu cử nghị viện địa phương hôm 27/9 đang làm trầm trọng thêm cuộc tranh cãi đòi ly khai tại lục địa này.

Ngày 27/9, những người chủ trương ly khai ở vùng Catalan thuộc miền Đông Bắc Tây Ban Nha đã tuyên bố chiến thắng trong cuộc bầu cử nghị viện địa phương.

Theo Hãng tin Reuters, đảng ly khai chính Junts pel Si (Together for Yes - Cùng nhau chọn Có) giành được 62 ghế, trong khi đảng cánh tả nhỏ hơn CUP giành được 10 ghế trong 135 ghế tại Quốc hội Catalan. Sau cuộc bỏ phiếu, cả hai đảng tuyên bố: kết quả như vậy cho phép họ đơn phương tuyên bố độc lập tách ra khỏi Tây Ban Nha trong vòng 18 tháng.

Trước bầu cử, các thủ lĩnh đòi ly khai thề rằng nếu đảng của họ giành thắng lợi, họ sẽ đưa Catalan và thành phố chính của khu vực này là Barcelona vào con đường ly khai với Tây Ban Nha và trở thành một quốc gia độc lập mới trước năm 2017. Theo kế hoạch đó, nhà chức trách Catalan sẽ phê chuẩn hiến pháp riêng của họ, và dần dần sẽ thành lập ngân hàng trung ương và ngành tư pháp.

Chính phủ Tây Ban Nha ngay lập tức đã bác bỏ kết quả này, đồng thời khẳng định sẽ tiếp tục chống lại xu hướng ly khai của xứ Catalan. Phát biểu tại thủ đô Madrid, người phát ngôn chính phủ Pablo Casado tuyên bố: Chính phủ trung ương và đảng Nhân dân cầm quyền sẽ tiếp tục các biện pháp bảo đảm sự thống nhất của Tây Ban Nha.

Người ủng hộ độc lập vùng Catalan ăn mừng ở Barcelona, Tây Ban Nha, đêm 27/9.

Trước đó, họ đã ngăn chặn một loạt những kế hoạch đòi độc lập của Catalan, bao gồm một tuyên bố độc lập hồi năm 2006 mà Tòa án Tối cao Tây Ban Nha phán quyết là vi hiến. Chính quyền trung ương của Thủ tướng Mariano Rajoy cho biết họ sẽ sử dụng tất cả các cơ sở pháp lý để ngăn chặn sự ly khai - một hành động mà Liên minh châu Âu (EU) đã cảnh báo có thể dẫn tới việc Tây Ban Nha bị buộc phải rời khỏi liên minh này.

Raul Romeva, người đứng đầu danh sách ứng cử của liên minh “Junts pel Si” khẳng định: “Thông điệp của cử tri đã rõ ràng, chúng tôi có được đa số để có thể khởi đầu tiến trình một cách hợp pháp”. Ông Romeva cho biết sẵn sàng đối thoại, nhưng chỉ về phương thức đạt được độc lập. Ngược lại, Thủ tướng Mariano Rajoy tuyên bố sẵn lòng thương thảo với chính quyền mới sẽ được phe ly khai thành lập tại Catalan, nhưng “chỉ trong khuôn khổ luật pháp” và “không phải nhằm kết thúc sự thống nhất của Tây Ban Nha”.

Trong cuộc họp báo hôm 28-9, Thủ tướng Mariano Rajoy cho biết: “Có rất nhiều điều có thể đối thoại. Nhưng khi nào còn là Thủ tướng chính phủ, tôi sẽ không bao giờ thảo luận về tính thống nhất của Tây Ban Nha, về chủ quyền quốc gia (…). Tôi sẵn sàng lắng nghe nhưng không sẵn sàng quên đi luật pháp”.

Vấn đề đang được đặt ra là liệu hai đảng chủ trương độc lập vừa thắng cử có thể hợp tác với nhau lâu dài hay không. Liên minh “Junts pel Si” của Chủ tịch mãn nhiệm Catalan, ông Artur Mas, thực chất là một liên minh giữa những người bảo thủ và cánh tả dân tộc chủ nghĩa. Trong khi đảng CUP là cực tả, đã nhiều lần tuyên bố từ chối tham gia chính quyền nếu ông Artur Mas vẫn tiếp tục lãnh đạo.

Câu hỏi đặt ra là vì sao xứ Catalan lại muốn tách khỏi Tây Ban Nha và ngược lại tại sao chính quyền Madrid lại từ chối? Để trả lời cho câu hỏi này thì phải biết Catalan có gì? Là một phần của Công quốc Catalunya ngày xưa, khu vực Catalan ngày nay là vùng tự trị bao gồm 4 tỉnh lớn tại vùng đông bắc của Tây Ban Nha (là Barcelona, Girona, Lleida và Tarragon), có thủ phủ là thành phố Barcelona nổi tiếng.

Với dân số 7,5 triệu người và nền kinh tế sôi động bên bờ Ðịa Trung Hải, Catalan có GDP hơn 300 tỉ USD. Nếu đứng riêng một mình, kinh tế Catalan đứng hạng 34 thế giới, còn cao hơn Hồng Kông hay Bồ Ðào Nha. Với thu nhập bình quân đầu người khoảng 35.000USD/ năm, còn giàu hơn dân Hàn Quốc hay Italia.

Từ nhiều năm nay, khi Tây Ban Nha trôi vào khủng hoảng tài chính và kinh tế sa sút nặng, phong trào độc lập của Catalan manh nha đã lâu bỗng phát triển mạnh. Phong trào đòi ly khai nổi lên từ năm 2012, mở ra cuộc biểu tình vận động vào Ngày Quốc gia Catalan, gọi theo tiếng Catalan là “Diada”, ngày 11/9 hàng năm, với số người tham dự ngày càng đông.

Ông Artur Mas - Chủ tịch Junts pel Si mừng chiến thắng.

Ngày Quốc gia Catalan lần thứ ba vừa qua đã có nửa triệu người xuống đường. Khi lòng người đã như vậy, các chính đảng địa phương nương theo xu thế đó và nhiều nhân vật trước đây do dự cũng lên tiếng ủng hộ.

Xưa nay, Tây Ban Nha đã có vấn đề với việc xứ Basque đòi quyền độc lập và từng áp dụng phương pháp khủng bố để đạt mục tiêu đó. Ngày nay, nếu dân Catalan đòi rũ áo ra đi bằng mọi giá, kể cả qua một cuộc trưng cầu dân ý bất hợp pháp, thì người dân xứ Basque có ngồi yên không? Bằng chứng trước mắt là ngày 27/9, lãnh đạo xứ Basque, Inigo Urkullu tuyên bố ông muốn tiến hành "trưng cầu ý kiến hợp pháp" về tương lai của khu vực miền Bắc này với Tây Ban Nha.

Giống như Catalan, xứ Basque với một ngôn ngữ và nền văn hóa riêng biệt từ lâu đã đòi hỏi quyền tự trị lớn hơn, đặc biệt trong các lĩnh vực như thuế, giáo dục và hoạch định chính sách.

Tình hình hiện giờ thật khó lường vì phe đòi độc lập lại chiếm đa số. Chính quyền Madrid có thể nhân danh điều gì để phủ nhận dân ý? Và phủ nhận bằng cách nào? Bằng bạo lực? Phần nhiều sẽ là giải pháp thương thảo ôn hòa, như trong một vụ ly dị, để đôi bên cùng tránh đập nát đồ đạc trong nhà.

Tây Ban Nha là thành viên của khối Eurozone và cả nước dùng chung đồng euro. Nếu Catalan xé chiếu ngồi riêng thì sẽ dùng tiền gì? Dùng đồng euro như cũ hay sao, nhưng theo thể thức nào? Hoặc là quốc gia Catalan sẽ xin gia nhập khối Eurozone và phải được tất cả 28 nước thành viên, trong đó có Tây Ban Nha với quyền phủ quyết. Hoặc Catalan đòi đứng ngoài Eurozone với đồng tiền mới, nhưng trị giá là bao nhiêu, tính theo cách nào? Khi ấy, Catalan sẽ tranh luận về... ngân khố và kế toán. Ai sẽ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của Tây Ban Nha với Ngân hàng Trung ương châu Âu hay Quỹ Tiền tệ Quốc tế? Tại sao lại bắt Catalan chia sẻ gánh nợ này?

Thế rồi các nước kia nghĩ sao? Nếu có một nước tự xưng độc lập, xé rào ra khỏi khối đồng tiền chung để tìm lợi riêng và khỏi cáng đáng khó khăn của cả khối thì nhiều thành viên khác cũng có thể nghĩ tới việc đó! Khủng hoảng tại Tây Ban Nha vì vụ Catalan sẽ là khủng hoảng của cả EU, vốn dĩ chưa ra khỏi khủng hoảng và còn đang bị chia rẽ sâu sắc bởi làn sóng người di cư từ Trung Đông và Bắc Phi.

Một hiện tượng nguy hiểm gấp bội, là sự hình thành của chủ nghĩa dân tộc dựa trên mẫu số chung nhỏ nhất. Chủ nghĩa dân tộc đó đang thách đố chủ quyền quốc gia, làm cho tập thể quốc gia gặp nhiều sức ly tâm bên trong. Rồi bất cứ một biến cố nào, dù là kinh tế hay chính trị, cũng có thể dẫn tới phản ứng ly khai để ai ai cũng có riêng một cõi.

Mộc Thạch (tổng hợp)