Bạo lực kinh hoàng trong các nhà tù tại Ecuador

Làn sóng hỗn loạn

Những cư dân sống gần nhà tù Litoral ở thành phố ven biển Guayaquil cho biết, họ đã nghe thấy nhiều tiếng súng liên tục và các vụ nổ phát ra từ bên trong trại giam. Một báo cáo của cảnh sát do hãng tin AP đưa lên cho biết, ít nhất 68 tù nhân đã thiệt mạng và 10 người khác cũng bị thương trong cuộc tắm máu sáng sớm ngày 13-11. 

Các tù nhân tại nhà tù này, thuộc các băng đảng khét tiếng khác nhau đã sử dụng dao, súng và chất nổ tấn công lẫn nhau. Chính phủ nước này cho rằng, các cuộc đụng độ bạo lực được châm ngòi từ các băng đảng buôn bán ma túy nhằm giành quyền kiểm soát các nhà tù.

Cảnh sát sau đó đã thu giữ được súng cũng như thuốc nổ. Các video lan truyền trên mạng xã hội quay từ bên trong nhà tù cho thấy các thi thể, một số bị cháy xém, nằm la liệt trên mặt đất. Bạo lực trong tù diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Guillermo Lasso ban hành tình trạng khẩn cấp quốc gia vào tháng 10 nhằm trao quyền cho lực lượng an ninh chống buôn bán ma túy và các tội phạm khác. 

Các nhà chức trách Ecuador đang chứng kiến một làn sóng bạo lực tàn bạo mà chính quyền cáo buộc trách nhiệm cho các băng nhóm trong tù có liên hệ với các băng đảng ma túy quốc tế đang tranh giành quyền kiểm soát nên tàn sát lẫn nhau. 

Vào cuối tháng 9, một cuộc hỗn chiến giữa các thành viên băng đảng trong nhà tù Litoral đã khiến ít nhất 118 người thiệt mạng và 79 người bị thương biến nó thành vụ tắm máu trong tù tồi tệ nhất của đất nước Nam Mỹ. Các quan chức cho biết ít nhất 5 trong số những người thiệt mạng đã bị chặt đầu. Ledy Zuniga, cựu Chủ tịch Hội đồng Trại giam Quốc gia của Ecuador cho biết: “Trong lịch sử của đất nước, chưa có một vụ việc nào tương tự hoặc gần giống như vụ việc này”.

Sau khi cuộc bạo loạn xảy ra, thân nhân của các tù nhân đã tụ tập để nghe ngóng tin tức về những người thân của họ. Bà Cristina Monserrat, 58 tuổi, vẫn chưa nhận được tin tức gì về người em trai của mình, đã thụ án tù ở đây trong 1 năm.

“Những gì đang xảy ra bên trong nhà tù thật đáng sợ, con người giết nhau và điều đáng buồn nhất là họ không có lương tâm. Tôi luôn cảm nhận em trai tôi còn sống”, bà Monserrat nói. Bà kêu gọi chính phủ Tổng thống Guillermo Lasso phải làm nhiều hơn nữa để giúp đỡ người nghèo. “Quá đủ rồi. Khi nào họ sẽ dừng việc giết người? Đây là nhà tù chứ không phải lò sát sinh, họ là con người”, Francisca Chancay, 55 tuổi, người có anh trai ở tù được 8 tháng cho biết. 

Một số người đang kêu gọi lực lượng an ninh Ecuador kiểm soát các nhà tù. “Tổng thống Lasso đang chờ đợi điều gì. Sự xót thương, nhân quyền ở đâu? Chúng tôi đã nghĩ rằng chuyện này rồi sẽ thay đổi, nhưng nó còn tồi tệ hơn”, Maritza Vera, 62 tuổi, có con trai là một tù nhân cho biết.

Bóng ma dai dẳng

Trong một cuộc họp báo trước đó, Thống đốc tỉnh Guayas, ông Pablo Arosemena cho biết, vụ hỗn loạn mới nhất một phần bắt nguồn từ khoảng trống quyền lực sau khi thủ lĩnh băng đảng được thả. “Thực tế bùng nổ vấn đề là không có thủ lĩnh của băng đảng nào trong các phòng giam này vì vài ngày trước tù nhân đó đã được thả”, ông Arosemena nói và cho biết, vì vậy các băng nhóm tranh giành quyền kiểm soát và xảy ra cuộc thảm sát kinh hoàng.

Nhưng đây không phải lần đầu tiên bạo lực nhà tù ở Ecuador diễn ra. Theo hãng tin AP, các vụ bạo động nhà tù tại Ecuador thường xuyên nổ ra trong những năm gần đây. Tháng 5 và tháng 8-2020, ở Ecuador đã xảy ra 4 trường hợp tử vong do bạo loạn và hai vụ gây rối xảy ra trong các nhà tù.

Vào tháng 12-2020, căng thẳng giữa các nhóm tội phạm đối địch đã leo thang bên trong Centro de Renaissanceitación Social Cotopaxi ở Latacunga khiến ít nhân 5 tù nhân tử vong. Một nhân viên an ninh nhà tù cũng bị thương trong vụ việc và sau đó đã được đưa đến bệnh viện. Tháng 2-2021, vụ bạo loạn nhà tù khiến 79 tù nhân thiệt mạng là động thái đáp trả cái chết của Rasquina, 22 người khác chết trong một cuộc bạo động nhà tù hồi tháng 7.

Đã có một làn sóng bạo lực trong các nhà tù ở nước này, nơi giam giữ khoảng 39.000 tù nhân, kể từ sau vụ thủ lĩnh băng đảng Los Chonerost, Rasquina, bị sát hại vào tháng 12-2020 chỉ vài tháng sau khi y ra tù. Các quan chức cho biết cái chết của Rasquina vào thời điểm đó đã khiến các băng nhóm ít nổi tiếng hơn cạnh tranh để giành quyền kiểm soát các nhà tù ở Ecuador. Các cuộc xung đột băng đảng có liên quan đến sự cạnh tranh để liên minh buôn bán ma túy với các băng đảng quốc tế.

Mặt khác, nguyên nhân chính và dễ thấy nhất dẫn tới làn sóng bạo lực trên là do tình trạng quá tải trong các nhà tù tại quốc gia này. Năm 2007, số lượng tù nhân bị giam giữ ở Ecuador là khoảng 19.500 người. Theo El Comercio, đến tháng 10-2013, con số này đã tăng lên 24.203 tù nhân.

Hiện sức chứa của hơn 60 nhà tù ở Ecuador là chỉ khoảng 30.000 người, trong khi đó nước này đã có đến khoảng 39.000 tù nhân. Có thể thấy sự gia tăng nhanh chóng số lượng tội phạm trong khi việc mở rộng nhà tù gặp nhiều khó khăn đã dẫn tới tình trạng đông đúc, chật chội ở nơi giam giữ, tạo điều kiện cho những mâu thuẫn, xung đột xuất hiện ngày càng nhiều. 

Nguyên nhân tiếp theo là do số lượng tù nhân quá tải trong khi nơi giam giữ không đảm bảo các điều kiện cần thiết nhất là lực lượng quản lý hạn chế, tạo ra nhiều lỗ hổng và sơ hở để tù nhân có thể lợi dụng để gây bạo loạn hoặc trốn thoát.

Hiện tại, đất nước này chỉ có khoảng 1.520 quản ngục trong khi đó cựu giám đốc các nhà tù của nước này cho biết với số lượng tù nhân như hiện nay thì cần phải có 3.500 - 4.000 quản ngục mới có thể kiểm soát được tình hình và đảm bảo điều kiện giam giữ trong các nhà tù. Chính vì nguồn lực thiếu thốn nên dễ dàng dẫn đến tình trạng tù nhân vượt ngục. Vào năm 2013, 55 tù nhân đã trốn thoát khi ở cổng chỉ có một lính gác.

Vì thiếu nguồn nhân lực nên dẫn đến tình trạng quản lý lỏng lẻo, tạo điều kiện cho các băng nhóm tội phạm cả bên ngoài và bên trong nhà tù cấu kết với nhau rất chặt chẽ. Chúng đưa vào các nhà tù cả ma túy, vũ khí… để sử dụng và thanh toán lẫn nhau ngay trong nhà tù.

Vào năm 2019, Bộ trưởng Quốc phòng Ecuador, Oswaldo Jarrín, đã thừa nhận rằng các nhà tù của Ecuador đang chịu ảnh hưởng của ít nhất bảy băng nhóm tội phạm, ngăn cản bất kỳ sự hiện diện thực sự nào của nhà nước cải thiện những điều kiện này. Các tù nhân tại ít nhất hai nhà tù khác ở các tỉnh Azuay và Cotopaxi hôm 13-11 cũng đã tuyên bố tuyệt thực nhằm thể hiện tình đoàn kết với các tù nhân tại Penitenciaria del Litoral, cơ quan quản lý nhà tù SNAI cho biết trên Twitter.

Để giải quyết các vấn đề bên trong các nhà tù ở Ecuador, chính phủ sẽ cần giải quyết tất cả các vấn đề nói trên, có thể bao gồm cả việc đàm phán với các băng nhóm kiểm soát các nhà tù để cải thiện mức độ an ninh nội bộ, xây dựng thêm các nhà tù.

Hiện tại Ecuador cũng đang cố gắng triển khai một số biện pháp nhằm đẩy lùi “bóng ma” đeo bám các nhà tù tại đây như sử dụng chó và máy bay không người lái đánh hơi ma túy, đẩy mạnh khám xét các phòng giam cũng như ngăn chặn dòng hàng lậu, bao gồm ma túy và nhiều loại vũ khí như súng và dao tuồn vào trong trại giam.

Đại tá Mario Pazmino, cựu Giám đốc Tình báo quân sự của Ecuador, cho biết, cuộc giao tranh đẫm máu cho thấy “tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia đã xâm nhập vào cấu trúc” các nhà tù của Ecuador, đồng thời cho biết thêm rằng, các băng đảng Thế hệ mới Sinaloa và Jalisco của Mexico hoạt động thông qua các băng nhóm địa phương.

“Họ muốn gieo rắc nỗi sợ hãi. Càng giết người bạo lực và dã man, chúng càng đạt được mục tiêu kiểm soát. Chính phủ tạm thời nên nhường quyền kiểm soát các nhà tù cho cảnh sát quốc gia”, chuyên gia tình báo này nói thêm.

Tổng thống Ecuador Guillermo Lasso cũng công bố “tình trạng đặc biệt”, cho phép triển khai cảnh sát và quân đội vào bên trong các trại giam. Đích thân ông sẽ đứng đầu một ủy ban an ninh tại Guayaquil để kiểm soát tình trạng khẩn cấp.

Tổng thống cam kết chính phủ sẽ bổ sung ngân sách ít nhất 24 triệu USD cho hệ thống nhà tù quá tải để xây thêm các nhà giam mới và lắp đặt các thiết bị để cải thiện an ninh. Ngoài ra để giảm số lượng tù nhân trong bối cảnh đại dịch COVID-19, chính quyền Ecuador cũng đã giảm án cho những người phạm tội nhẹ, giảm  quá tải trong các nhà tù từ 42% xuống 30%.