CIA từng bí mật tài trợ phiến quân Latvia chống Liên Xô
Chương trình tài trợ chỉ kéo dài khoảng trên dưới 10 năm, chấm dứt vào năm 1957 khi Forest Brothers ở Latvia lụi tàn.
Forest Brothers là ai?
Forest Brothers xưa kia là cách gọi thông thường dành cho những phần tử phiến loạn vùng Baltic, sau này được CIA hỗ trợ thành lập tổ chức phản kháng chống phá nhà nước Liên bang Xôviết (Liên Xô) trong thập niên 40-50 thế kỷ XX. Nguồn gốc sâu xa của lực lượng Forest Brothers này bắt đầu từ Cách mạng Nga năm 1905, khi đó nhiều người vùng Đông Âu chạy vào rừng sâu để trốn tránh sự cai trị khắc nghiệt của Sa hoàng. Bẵng đi hơn 30 năm, vào mùa hè năm 1940, khi 3 nước vùng Baltic sáp nhập vào Liên Xô, những phần tử Forest Brothers này bỗng trỗi dậy, chống phá nhà nước Xôviết.
Thành phần tư bản ở thành thị Đông Âu bắt đầu bỏ trốn vào rừng, hình thành các toán quân nhỏ để tiến hành nhiều hoạt động chống phá nhà nước Liên Xô nhằm mục đích khôi phục lại các quốc gia độc lập vùng Baltic. Các phiến quân này đào hang, địa đạo xây dựng các căn cứ, phục kích quân đội Liên Xô dọc theo các tuyến đường ven rừng, hoặc đột nhập vào những ngôi làng, thị trấn nhỏ để cướp phá.
 |
|
Forest Brothers - Lithuania năm 1950. |
Chúng chủ yếu tìm cơ hội tấn công các đơn vị hoặc toán quân nhỏ, các quan chức Đảng Cộng sản và chính quyền, tránh đụng độ với lực lượng quân chính quy, có trang bị vũ khí đầy đủ.
Forest Brothers bắt đầu tăng cường hoạt động chống phá khi quân Đức mở chiến dịch tấn công xâm lược Liên Xô vào ngày 22-6-1941. Trong giai đoạn đầu cuộc tiến công của quân Đức, Liên Xô chịu nhiều tổn thất do sự góp phần chống phá của Forest Brothers.
Trong thời gian quân Đức chiếm đóng 3 nước vùng Baltic (từ 1941-1944), một bộ phận quân du kích của Forest Brothers đã đứng về phía quân phát xít Đức, hưởng ứng, gia nhập hàng ngũ quân đội Đức và được các sĩ quan SS của Đức xem như "đồng minh". Có được chỗ dựa, bọn Forest Brothers ra sức cướp phá, hãm hiếp, nhất là người Do Thái và người Nga vùng Pskov. Mihail Myagkov, Giám đốc khoa học Cộng đồng Lịch sử quân sự Nga (RVIO) cho biết, quân du kích Forest Brothers từng được vinh danh như "những người hùng" nhưng trên thực tế, họ đã giết hại thường dân, đồng bào của chính mình.
"Hầu hết các nạn nhân là người dân tộc Lithuania, Latvia, Estonia. Khi quân Hitler xâm lược, họ phục vụ trong các đơn vị do Đức Quốc xã lập ra, trong các đơn vị an ninh, tiêu diệt tù binh Liên Xô. Họ cũng tham gia thực hiện thảm sát Holocaust: 80% người Do Thái ở Baltic bị giết bởi những cộng tác viên này"-giám đốc RVIO chỉ ra - "Có những con số đáng sợ: ở ngay Lithuania có 25.000 người bị tra tấn và giết chết là người Lithuania. Tất nhiên, họ tiêu diệt cả các quân nhân.
Nhưng thương vong chính, khoảng 80% là thường dân. Trong đó có hơn một nghìn nạn nhân là trẻ em".
Tuy nhiên, sau một thời gian nuôi hy vọng dựa vào quân Đức để giành chính quyền, một số quân Forest Brothers thất vọng vì trên thực tế bọn phát xít Đức không hề có ý định giúp đỡ. Thế là Forest Brothers lại quay trở về rừng, củng cố lại lực lượng, tích trữ vũ khí, đạn dược chờ ngày chiến đấu tiếp.
Cơ hội của Forest Brothers rồi cũng đến vào năm 1944, khi Hồng quân Liên Xô ồ ạt tấn công quân Đức, giải phóng 3 nước vùng Baltic. Nhân cơ hội này, phiến quân Forest Brothers tổ chức những đợt tấn công quy mô lớn. Lúc này, quân số đã đông hơn, khoảng hơn 5.000 quân, lại được trang bị vũ khí tốt và học được kinh nghiệm chiến đấu của quân phát xít Đức, Forest Brothers bắt đầu tổ chức thành những đơn vị lớn, giao tranh trực tiếp với Hồng quân Liên Xô.
Chính vì thế, giai đoạn 1944-1947 được xem là giai đoạn đầy khó khăn của quân đội Liên Xô tại 3 nước vùng Baltic. Ở Latvia chủ yếu là lực lượng Forest Brothers, còn ở Litva (sau này là Lithuania) là lực lượng Quân đội Litva Tự do (LFA), nhưng LFA có tổ chức tốt hơn Forest Brothers ở Latvia, có hệ thống chỉ huy thống nhất và có cả trường huấn luyện quân sự. Tuy nhiên, lực lượng phiến quân chỉ có thế và chúng không thể nào chống cự lại nổi quân đội Liên Xô hùng mạnh, chính quy và chuyên nghiệp.
Năm 1947, Bộ Nội vụ Liên Xô ra thông báo kêu gọi các phiến quân Forest Brothers ra hàng, trở về với đời sống dân thường, hợp tác với chính quyền nước Cộng hòa và Liên bang để được khoan hồng. Nhiều phiến quân đã tin tưởng, ra hàng và được tiếp nhận. Thậm chí một số người có thái độ hợp tác tích cực còn được chính quyền địa phương giao cho một số vị trí công tác tốt, một số người còn có cơ hội thăng tiến lên cao hơn.
Cho đến năm 1949, tình hình yên ổn được duy trì tại 3 nước vùng Baltic nhờ chính sách chiêu hàng này. Tuy nhiên, sóng ngầm không bao giờ yên hẳn. Thành phần hợp tác với chính quyền vẫn âm thầm móc nối, lén lút liên lạc thường xuyên với những phần tử Forest Brothers còn lại trong rừng, mang những thông tin từ chính quyền vào cung cấp cho bọn phiến quân trong rừng nhằm âm thầm tiếp tục duy trì sự chống đối.
Nhờ tai mắt của lực lượng tình báo, an ninh, cuối cùng chính quyền Xôviết cũng phát hiện ra mối liên hệ này và bóc gỡ toàn bộ mạng lưới nội gián trong các cơ quan chính quyền. Mùa hè năm 1949, toàn bộ người của Forest Brothers bị điều tra và trục xuất ra khỏi bộ máy. Phần lớn quay trở vào rừng tiếp tục cuộc chiến. Trong đó có một số là chỉ điểm của Bộ An ninh nhà nước (MGB) được cài vào để nắm nội tình Forest Brothers.
Trong giai đoạn này, quân số Forest Brothers bắt đầu giảm sút, một phần do bệnh tật, phần do tử nạn trong lúc giao tranh và một số tự sát vì tuyệt vọng. Đó là lúc Forest Brothers cầu cứu sự giúp đỡ từ bên ngoài, và phương Tây, sẵn có sự thù địch với Liên Xô, đã tìm mọi cách giúp đỡ.
Dự án ZRLYNCH
Hoạt động bí mật của Forest Brothers ở Latvia được điều hành bởi một văn phòng Tổng hành dinh đặt tại Riga. Những phần tử Forest Brothers bị trục xuất vào năm 1949 đã giúp Tổng hành dinh ở Riga tạo dựng đường dây liên hệ với bên ngoài để cầu viện sự giúp đỡ. Để thực hiện mục tiêu của mình, Forest Brothers đã thành lập một nhóm liên lạc viên gọi là "Nhóm tiếp xúc" (Contact Group) bao gồm khoảng 20 thành viên là những phần tử Latvia lưu vong.
 |
|
Các phần tử Forest Brothers ở Estonia năm 1941. |
Nhóm tiếp xúc này đặt trụ sở hoạt động tại Stockholm, Thụy Điển, do Alfred Launags và Arthurs Linde lãnh đạo. Từ năm 1945, nhóm tiếp xúc thiết lập một đường dây liên lạc vô tuyến với Tổng hành dinh ở Riga để tiện việc liên lạc và nhận chỉ thị.
Trong khi đó, từ sau Chiến tranh Thế giới lần thứ II, CIA có nhiệm vụ theo dõi, đánh giá tình hình bên trong Liên Xô để có báo cáo gửi lên lãnh đạo Nhà Trắng và Lầu Năm Góc đưa ra chiến lược. CIA đã tiếp đón hai lãnh đạo của Nhóm tiếp xúc và ghi nhận những yêu cầu của họ. Thông qua Nhóm tiếp xúc này, CIA đã có đánh giá sơ bộ: Phong trào chống Xôviết của Forest Brothers ở Latvia có giá trị đáng kể và có thể lợi dụng cho mục đích "phá hoại" bên trong Liên Xô.
Thế là mùa hè năm 1950, CIA đề xuất triển khai dự án mang mật danh "ZRLYNCH". Dự án này được điều hành bởi đội ngũ tình báo tại trạm CIA ở Munich, Đức. Mục tiêu ban đầu của dự án là xây dựng mối liên hệ với thành phần chống đối nhà nước Xôviết người Latvia. Nhiệm vụ này được giao cho Văn phòng Điều phối Chính sách (OPC) đảm trách chính, với sự phối hợp hỗ trợ của Cục tác chiến đặc biệt (BSO). Đáng chú ý, dự án ZRLYNCH của CIA còn nhận được sự hưởng ứng tham gia của Cơ quan tình báo bí mật của quân đội Anh (MI-6).
CIA bắt đầu hỗ trợ các phần tử Latvia lưu vong bằng nhiều hình thức khác nhau. Một mặt tài trợ cho các hoạt động chống phá trực tiếp bên trong lãnh thổ 3 nước vùng Baltic, mặt khác CIA còn hỗ trợ huấn luyện các kỹ năng phối hợp phá hoại, kỹ năng gián điệp cho những phần tử Latvia lưu vong để nhóm này về nước trực tiếp dẫn dắt, điều phối các phần tử Forest Brothers triển khai các chiến dịch chống phá. Ngoài ra, CIA còn tập hợp, tài trợ cho các nhân vật Latvia lưu vong, tổ chức các hội nghị dành cho người Latvia, Litva, Estonia sống lưu vong trên đất Mỹ để thổi phồng phong trào những người Baltic lưu vong đoàn kết chống nhà nước Xôviết.
Cho đến tháng 7-1951, CIA và MI-6 đã tuyển mộ được một số "điệp viên" người Latvia đưa sang căn cứ tình báo của CIA tại Đức để huấn luyện. Tháng 8-1951, thêm một nhóm Forest Brothers nữa được đưa sang huấn luyện tại Đức. Tính đến đầu năm 1953, tổng số tiền CIA tài trợ cho hoạt động của Forest Brothers đã lên đến con số 134.950 USD theo thời giá lúc đó. Phần lớn số tiền này được chi dùng cho hoạt động thu thập thông tin tình báo, chi cho hoạt động chống phá của Forest Brothers ở vùng Baltic, trong đó có những hoạt động tâm lý chiến.
Mặc dù ra sức hậu thuẫn lực lượng phản động chống phá Liên Xô, nhưng CIA đặc biệt quan tâm và không muốn xảy ra chuyện "nhỡ bị phát hiện". Các kiến trúc sư của dự án ZRLYNCH cực kỳ quan tâm vấn đề an ninh khi thực hiện dự án và đặc biệt lưu ý bất kỳ sai sót nào để Điện Kremlin phát hiện ra có bàn tay CIA trong các hoạt động chống phá trong nước của Forest Brothers thì CIA sẽ phải dừng dự án ngay. Nguyên tắc "bí mật tuyệt đối" được áp dụng triệt để.
Tuy nhiên, dù có kín kẽ đến đâu, cây kim trong bọc có ngày cũng lòi ra. Hoạt động tài trợ của CIA cho Forest Brothers rốt cuộc cũng bị Moskva phát hiện, bởi CIA có thể ngăn người của mình tiết lộ thông tin, nhưng không thể ngăn chặn được việc tình báo Xôviết cài người vào bên trong tổ chức của Forest Brothers để nắm tình hình, từ đó biết được hoạt động tài trợ của CIA.
 |
| Hồng quân Liên Xô tiếp quản Riga năm 1940. |
Năm 1955, công tác huấn luyện của CIA dành cho Forest Brothers đã đạt một số kết quả nhất định, và đã đến lúc tung những "con tốt" đầu tiên về nước để thực hiện nhiệm vụ mà những "ông thầy" phương Tây giao phó. Tuy nhiên, điều mà CIA không tính đến, đó là khả năng thành công của nhóm phiến quân Forest Brothers này tới đâu? Gần chục năm trước, với vũ khí và kinh nghiệm của SS Đức, Forest Brothers đã không thể trụ nổi với lực lượng quân đội hùng mạnh và tinh nhuệ của Liên Xô. Sau khi đã khống chế hoàn toàn lực lượng Forest Brothers chống phá những năm sau chiến tranh, nhà nước Xôviết đã tăng cường hoạt động kiểm soát bằng công cụ tình báo nhằm không để cho Forest Brothers có cơ hội ngóc đầu dậy. Chính vì vậy, khi những toán điệp viên Forest Brothers đầu tiên được CIA huấn luyện tung về nước, chúng lập tức bị tình báo và an ninh Liên Xô "đón lõng" và "hốt gọn".
Đổ tiền của và công sức vào dự án ZRLYNCH, nhưng rốt cuộc CIA lại đón nhận thất bại ngay lập tức. Thành phần Forest Brothers do CIA hậu thuẫn đã không thể tạo ra được biến cố nào, thậm chí còn bị tiêu diệt khi chưa kịp hành động.
Sau thất bại đó, lãnh đạo CIA đã xem xét lại dự án và chấm dứt chương trình tài trợ cho phiến quân Forest Brothers. Mất đi nguồn hỗ trợ từ bên ngoài, Forest Brothers tàn lụi dần và chấm dứt sự tồn tại vào cuối năm 1957.
