Henry Holguín - Từ sát thủ thành nhà đàm phán hòa bình

Một nhân vật đóng vai trò nổi bật trong quá trình này là Henry Holguín, người từng là sát thủ trung thành với ông trùm Pablo Escobar nổi tiếng một thời. Câu chuyện đời của Holguín là tấm gương phản chiếu quá khứ đầy biến động và thảm kịch của Colombia, nhưng cũng là một hình mẫu để nhiều tội phạm ở đất nước này đi theo trên con đường hoàn lương.

Quá khứ tội lỗi

Henry Holguín sinh ra tại một ngôi làng nhỏ mang cái tên cụt lủn: “Làng 2”. Làng 2 chỉ là một trong số nhiều ngôi làng tạm bợ mọc lên ở sườn núi vùng thung lũng Aburrá, tỉnh Antioquia, Colombia. Dân làng là người nơi khác đến chạy loạn khỏi cuộc nội chiến Colombia. Làng 2 nằm tại ngoại thành Medellín, thành phố sau này sẽ gắn liền với tên tuổi của Pablo Escobar.

Henry Holguín kể lại: “Vào năm tôi 10 tuổi, một nhóm quân kháng chiến đến trường của tôi. Họ đến từng lớp học để nói về chủ nghĩa Mác, vì sao họ lại đánh nhau, và họ muốn gì sau khi chiến tranh kết thúc. Tôi nghe họ mà nghĩ rằng sau này mình cũng trở thành quân kháng chiến để ai cũng có cơm ăn áo mặc”.

Cuộc sống ở Làng 2 và nhiều vùng nông thôn Colombia khi đó rất khổ. Chính phủ bỏ rơi nông dân hoàn toàn, và mỗi ngày ở làng quê lại là một cuộc chiến để sinh tồn với cái đói, bệnh tật và bạo lực. Nhiều thanh niên buộc phải trở thành cướp có vũ trang. Họ đi vào các thành phố để cướp ngân hàng, tiệm vàng,... lấy tiền nuôi gia đình. Bản thân Henry Holguín cũng bị khai trừ khỏi đội ngũ sau khi bị phát hiện đang lên kế hoạch đi cướp tiệm kim hoàn.

Đến cuối năm 1984, quân kháng chiến bị đánh bật khỏi Medellín. Một băng đảng tên Los Chorrillos liền trở thành thế lực thống trị vùng ngoại ô. Chúng có vũ khí quân kháng chiến để lại khi rút chạy, và sẵn sàng sử dụng vũ lực để đe dọa người dân.

Holguín hồi tưởng: “Tên đầu sỏ Los Chorrillos nói với người yêu của tôi ngay trước mặt tôi là: “Em đẹp lắm. Có ngày anh sẽ lấy em khỏi tay thằng này”. Từ đó tôi lúc nào cũng chỉ sợ cô ấy sẽ bị hãm hiếp. Tôi cùng với hai người hàng xóm bèn bàn tính cách “diệt” được Los Chorrillos. Tôi cầm cố chiếc xe máy của mình để mua lấy hai khẩu súng lục, rồi dùng súng đi giết từng tên côn đồ một. Thế rồi cũng đến ngày chúng tôi xóa sổ được bọn côn đồ”.

Holguín không phải là thanh niên duy nhất ở Medellín cầm súng để bảo vệ gia đình. Nhưng chẳng sớm thì muộn họ cũng trở thành tội phạm. Cartel Medellín của ông trùm Escobar nổi lên làm thế lực thống trị khu vực Antioquia. Tiền bạc và ma túy tha hóa rất nhiều thanh thiếu niên, biến họ trở thành lính cho cartel. Holguín nói về vụ giết người thuê đầu tiên của mình: “Tôi được thuê 400,000 Peso để giết một tên bảo kê. Số tiền đó là cả một gia tài nhỏ... Tôi lựa lúc mục tiêu đi thu tiền các cửa hàng rồi một tay lái xe máy, một tay cầm súng bắn hắn. Khi đó tôi chỉ mới 16 tuổi”.

Đến cuối thập niên 1980, Henry Holguín đã trở thành một lãnh đạo băng đảng và tay sát thủ có tiếng. Cartel Medellín khi đó mới tìm đến anh. Holguín được mời vào tổ chức bởi El Limón (tên thật: Álvaro de Jesús Agudelo), “cánh tay phải” của Escobar. Có tin đồn rằng El Limón quan hệ với cả giới tướng lĩnh và tình báo Colombia khi đó. Holguín đồng ý ngay vì muốn mở rộng quyền lực của băng đảng mình.

Nhưng chỉ mấy năm sau khi trung thành dưới trướng Pablo Escobar, Holguín lại bỏ đi. Ông kể lại: “Ông trùm vu oan cho tôi là ăn trộm tiền của ông ấy. Vậy là tôi buộc phải rời Medellín đến thành phố Pereira. Nhưng chẳng biết vì sao mà vừa mới bước chân xuống Pereira là tôi bị cảnh sát bắt. Tòa tuyên án tôi 17 năm tù vì tội giết người và buôn ma túy. Lúc đó tôi có 22 tuổi”.

Làm lại từ đầu

Thời gian Henry Holguín thay đổi cũng là lúc thế giới ngầm Colombia có nhiều thay đổi. Vào tháng 12/1993, Pablo Escobar bị tiêu diệt bởi một nhóm cảnh sát đặc nhiệm nhờ sự trợ giúp từ những kẻ thù của ông trùm. Sau đó các nhóm nổi dậy cũng lần lượt ký kết hiệp định giải giáp với chính phủ của tổng thống César Gaviria. Ở riêng Medellín có 843 tay súng nổi dậy đồng ý giao nộp súng và gia nhập Coosercom, một hợp tác xã dịch vụ an ninh. Coosercom ký hợp đồng hai năm với chính phủ để đóng vai trò gìn giữ an ninh tại Medellín.

Sau một thời gian yên ổn, tình hình Medellín lại trở nên tệ hơn. Người dân phàn nàn về các hành vi lạm quyền và tham nhũng của Coosercom. Mặt khác các băng nhóm tội phạm thường xuyên đấu súng với Coosercom. Giữa lúc ấy thì Henry Holguín được ra tù. Ban đầu Holguín đứng về phe tội phạm chống lại Coosercom, nhưng một cuộc điều đình đã làm thay đổi cuộc đời ông mãi mãi.

“Ban đầu tôi đồng ý gặp đại diện của Coosercom chỉ để có cơ hội giết người đó. Ông ta là một người lính nổi dậy hơn tôi ba chục tuổi. Người lính già nói về giấc mơ của ông ta: một thành phố Medellín không bị chính quyền “bỏ quên” mà có thể tự mình trở nên giàu có trong hòa bình, nơi mà trẻ em có thể lớn lên mà không phải sợ đạn lạc. Tôi nghe vậy mới phải tự hỏi mình: “Chẳng lẽ kẻ thù của ta cũng chỉ mong những điều ta muốn?”.

Đấy là thời điểm Henry Holguín quyết định buông súng và dành hết đời mình cho hòa bình. Ông trở thành nhà đàm phán giữa chính quyền, Coosercom và các băng đảng. Nhờ những người như Holguín mà bạo lực tại Medellín lắng xuống vào giữa thập niên 1990. Để đổi lại việc được tự do buôn bán ma túy, các băng đảng sẽ không gây rối làm mất trật tự, đồng thời đầu tư lại một phần lợi nhuận vào các nông trại, nhà máy hoặc cửa hàng địa phương để tạo việc làm cho thanh thiếu niên. Henry Holguín giải thích: “Nhiều người lớn đã nhúng chàm rồi. Muốn họ hoàn lương cũng khó vì họ là trụ cột chính trong gia đình. Điều tốt nhất chúng tôi có thể làm là tránh được bọn trẻ đi vào “vết xe đổ” của người lớn”.

Thỏa thuận giữa các bên đem lại hòa bình và thịnh vượng, trừ với một nhóm người: các sỹ quan cảnh sát đã biến chất. Vị cựu sát thủ kể lại: “Khi đó băng đảng nào mua bán cái gì cũng phải trích ra một khoản cho ông đồn trưởng. Họ nhờ tôi lấy uy mình để xin ông đồn trưởng giảm khoản hoa hồng để có thêm tiền đầu tư vào các cơ sở kinh doanh chân chính. Ông ta bảo: “Hoặc là anh đưa đủ tiền cho tôi thứ bảy này, hoặc là anh chọn giữa nhà tù Bellavista hay nghĩa địa”.

Henry Holguín không trả tiền, vậy là vào một ngày tháng 4/1996, ông đang lái xe thì ô tô bị bắn trúng bốn phát đạn. Người bắn không ai khác ngoài tay đồn trưởng. Holguín bèn xuống xe đuổi theo kẻ định giết mình. Hai người đánh nhau, rồi trong lúc giằng co, Holguín cướp được súng của tay đồn trưởng và bắn vào đùi hắn. Hắn chết tại chỗ, còn Holguín bị bắt vào nhà tù Bellavista.

Trong tù Holguín vẫn tiếp tục đóng vai trò của nhà thương thảo. Thị trưởng Medellín khi đó nhờ cậy Holguín và một số tù nhân có vai vế khác làm trung gian đàm phán giữa chính quyền và các băng đảng. Theo thống kê thì từ năm 1995 đến 1999, đã có 160 thỏa thuận không sử dụng vũ lực được ký kết giữa các bên.

Thất bại và hy vọng

Kẻ thống trị thế giới ngầm Colombia trong những năm cuối thập niên 1990, đầu thập niên 2000 là Diego Fernando Murillo, hay còn được gọi là Don Berna. Hắn vốn là thành viên của Oficina de Envigado, một nhóm những côn đồ chuyên thu tiền các băng nhóm nhỏ để nộp cho Pablo Escobar. Sau khi sếp của Don Berna bị Escobar giết vì tranh chấp tiền bạc, hắn liên kết với những kẻ thù khác của Escobar rồi cùng nhau hỗ trợ cảnh sát săn tìm ông trùm Medellín.

Cái chết của Escobar là “bàn đạp” để Don Berna trở thành ông trùm lớn. Có một thời gian không vụ giết người cướp của nào ở Medellín xảy ra mà chưa được sự cho phép từ Berna. Hắn cũng là nhà tài trợ của AUC, một nhóm phiến quân cực hữu chịu trách nhiệm cho nhiều vụ thảm sát khác nhau. Khoảng thời gian những năm 2002-2003 là giai đoạn cuộc chiến giữa cảnh sát với AUC và các băng đảng lên đến cao trào. Ở riêng Medellín, tỷ lệ ngộ sát lên đến 179,8 trên 100.000 dân.

Henry Holguín còn đang bị sốc khi thấy nền hòa bình mình đã bỏ công xây dựng sụp đổ thì nhận được lệnh chuyển sang trại giam Itagí. Ngày đầu tiên ở nhà tù mới, Holguín ngồi còn chưa nóng chỗ thì đã được quản giáo đưa đến phòng giam của Don Berna. Ông vua tội phạm Colombia khi đó đang ngồi tù vì tội giết một chính trị gia địa phương.

Holguín kể lại: “Tôi sợ đến mức không đứng vững. Tôi cứ nghĩ rằng mình sắp chết. Nhưng mà Don Berna rất từ tốn nói rằng ông ấy muốn tôi tham gia ủy ban Corporación Democracia. Corporación Democracia là một tổ chức chuyên giúp đỡ các tay súng AUC cũ tái hòa nhập với cộng đồng. Tôi nghe thấy vậy thì đồng ý ngay.”

Don Berna và một số ông trùm Colombia khác để được xóa án tù đã đồng ý tìm cách thuyết phục AUC ký kết hiệp ước ngừng bắn. Hiệp ước được ký vào năm 2004, và AUC đồng ý tự giải tán. Nhưng điều này không có nghĩa là hòa bình đã trở lại. Theo một quan chức Medellín giấu tên: “Khoảng ¾ số thành viên AUC trở lại gia đình hóa ra chưa từng cầm súng mà chỉ làm những việc vặt như đưa tin, nấu ăn,... Các tay súng AUC vẫn giữ vũ khí, còn những cấp sỹ quan vẫn ăn tiền của tội phạm để làm “tay sai” cho chúng... Chính phủ đã cả tin để bị Don Berna lừa”.

Sau cái chết của một người bạn thân dưới tay AUC vào ngày 16/11/2006, Holguín đã quá chán nản trước sự hòa bình giả tạo ở Colombia. Ông quyết định chuyển đến sống tại Tây Ban Nha. Cùng năm đó Don Berna và một số lãnh đạo AUC khác bị Colombia trục xuất đến Mỹ để bị xét xử. Thế giới ngầm Colombia lại một lần nữa rơi vào rối loạn bởi các thế lực vũ trang tranh giành “ngai vàng” để trống của Don Berna.

Henry Holguín trở lại Colombia vào năm 2016 sau khi chính phủ nước này ký kết hiệp định ngừng bắn với nhóm vũ trang FARC. Tình hình bạo lực tại Medellín cũng đã tạm lắng xuống đủ để Holguín bắt đầu lại quá trình hòa bình. Người cựu sát thủ gặp gỡ từng ông trùm một để thuyết phục họ ngừng những cuộc tranh giành địa bàn và sử dụng vũ lực để đe dọa dân lành. Holguín cũng lập ra Sinergia, tổ chức đại diện cho tội phạm có tổ chức trong các cuộc đàm phán với chính quyền.

Không lâu sau khi Gustavo Petro được bầu làm tổng thống Colombia, luật sư của vị tân tổng thống là Daniel Prada bất ngờ ghé thăm Henry Holguín. Người cựu sát thủ nói về cuộc gặp đó: “Luật sư Prada nói rằng tổng thống sẵn sàng ngồi lại với các ông trùm để nghe về mong ước của họ và cùng nhau đi tìm giải pháp hòa bình. Đã lâu lắm rồi tôi mới cảm thấy nhiều hy vọng như thế”.

Henry Holguín và Sinergia hoạt động hết mình để đưa được các băng đảng đến bàn đàm phán. Cuối cùng họ cũng ký kết được thỏa thuận vào tháng 8/2022. Theo thỏa thuận này, các băng đảng sẽ không sử dụng vũ khí nóng, không giết người để giải quyết tranh chấp, và không bắt cóc đòi tiền chuộc. Đây là một chiến thắng lớn đối với chính phủ của Tổng thống Gustavo Petro và tạo không gian cho Colombia hồi phục sau nhiều năm đổ máu.

Liệu nền hòa bình ở Medellín nói riêng và Colombia nói chung sẽ giữ vững? Carlos Zapata, giám đốc tổ chức nhân quyền và hòa bình IPC, nhận xét: “Tuy các cartel lớn đã đồng ý ký vào thỏa thuận hòa bình, nhưng còn rất nhiều băng nhóm lớn nhỏ chưa hề bị ràng buộc bởi thỏa thuận... Không loại trừ khả năng những ông trùm sử dụng lệnh ngừng bắn để kiếm lời cho mình. Điều này đã từng xảy ra với Don Berna.

Về phần Henry Holguín, ông vẫn giữ hy vọng: “Tôi không rõ liệu hòa bình sẽ ra sao đi nữa. Liệu các cartel có sẵn sàng chịu mất bất kỳ thứ gì như tuyến đường buôn lậu hay “ô dù” không? Tôi không chắc các ông trùm hiện sẵn sàng từ bỏ việc làm ăn bất chính. Nhưng muốn tiến được đến chỗ đó thì phải khiến họ ngồi xuống nói chuyện cái đã. Điều quan trọng là khiến bọn trẻ hiểu rằng không phải lúc nào cũng dùng vũ lực để giành thứ mình muốn”.