An cung ngưu hoàng hoàn có phải là "thần dược"?
Nhiều năm qua, người dân dùng ACNHH theo lời đồn "thần dược cứu não", "thuốc cứu người" rất mò mẫm và mơ hồ về tác dụng của ACNHH, đặc biệt hầu như không biết gì về những chống chỉ định của loại đông dược này.
Tin vào thuốc, mất giờ vàng cứu chữa
Ông B.N.H., 79 tuổi, ở Q.1, TP HCM, đột ngột liệt nửa người, vong ngôn (mất nói) lúc 7 giờ 15 phút. Khi thấy ông xuất hiện bệnh cảnh này người nhà lập tức cho ông uống một viên ACNHH trữ sẵn và đưa đến cấp cứu ở Bệnh viện (BV) Hoàn Mỹ, Q. Phú Nhuận lúc 7 giờ 40 phút. Ở đây, BV đã lấy ra khoảng 1/4 viên thuốc mắc trong họng bệnh nhân. Khoảng 10 giờ 12 phút bệnh nhân được chuyển đến BV Nhân dân 115 trong tình trạng tri giác lơ mơ.
 |
| PGS. Lê Lương Đống chẩn mạch. |
Tại khoa cấp cứu, bệnh nhân liên tục ói mửa ra thức ăn lẫn dịch thuốc, được chẩn đoán đột quỵ do cục máu đông (huyết khối) từ tim lên não làm tắc mạch. Dùng thủ thuật can thiệp nội mạch, cục máu đông trong mạch não bệnh nhân đã được lấy ra, mạch não tắc đã thông nhưng vùng não do mạch này cấp máu đã tổn thương rất rộng, vì tế bào não không chịu được tình trạng thiếu oxy quá ba phút.
Bác sĩ Nguyễn Huy Thắng, Phó trưởng khoa bệnh lý mạch máu não BV 115 cho biết, gần đây BV thống kê thấy nhiều bệnh nhân có kinh tế khá giả được cho uống thuốc ACNHH khi có các triệu chứng đột quỵ. Do tin tưởng loại thuốc này nên người nhà dùng dằng chờ đợi sự hồi phục của người bệnh mà không đưa ngay đến BV, làm mất đi 3 - 6 giờ vàng đầu tiên của cấp cứu đột quỵ...
Tình trạng mà BS Thắng nêu ra rất phổ biến, nhiều người đột quỵ được cho uống thuốc này trước khi đi cấp cứu. Thậm chí trong phòng cấp cứu người nhà còn rỉ tai nhau cho bệnh nhân uống thuốc này!?
Có phải là "thần dược"?
Vậy ACNHH có những vị đông dược gì; tác dụng phòng ngừa, chữa bệnh đến đâu và có phải là "thần dược"? Nguyên ACNHH do danh y Ngô Đường, tự Cúc Thông, đời Thanh, Trung Quốc, yếu nhân của học phái ôn bệnh sáng chế (ghi trong sách Ôn bệnh điều biện nổi tiếng của ông).
ACNHH có các vị: Ngưu hoàng (sỏi mật bò hoặc trâu), trước đây lấy sỏi mật bò tót và bò vùng Tây Bắc, Đông Bắc hay tỉnh Hà Bắc (Trung Quốc); Tê giác; Xạ hương (xạ con đực cầy hương, chuột hương, hươu xạ); Trân châu (Ngọc trai); Chu sa (Thủy ngân); Hùng hoàng (Asen); Hoàng liên, Hoàng cầm, Chi tử (Sơn chi tử), Uất kim; Băng phiến (Mai phiến). Các vị Tê giác, Hoàng cầm, Hoàng liên, Chi tử... đều có tác dụng thanh nhiệt, an thần, trấn kinh mạnh, làm tế bào não giảm hưng phấn sẽ tiêu thụ ít ôxy nên có tác dụng trấn tĩnh, chống co giật.
Xạ hương tuyên thông, khai khiếu mạnh làm ý thức (nhận biết không gian, thời gian, xung quanh, bản thân) ở người bán mê, hôn mê phục hồi và thông mạch (tác dụng này làm xảy thai). Ngày nay, người ta còn nói ACNHH làm giảm nhịp tim, hạ huyết áp nhưng lại tăng cường lưu lượng máu cho mạch vành và giảm lượng tiêu thụ oxy của cơ tim; bảo vệ tế bào gan khỏi sự tác động của Carbon tetrachloride (CCl4 - một trong những chất độc mạnh nhất đối với gan, sử dụng trong nghiên cứu đánh giá các chất bảo vệ gan) nên làm hồi tỉnh hôn mê gan do nhiễm độc...
Sau thời kỳ dài thất truyền, gần đây hiệu thuốc Đồng Nhân đường, Bắc Kinh phục dựng lại, nhưng sừng Trâu nước (Thủy ngưu giác) thay thế Tê giác!? Thuốc thiên tính hàn (do các vị Xạ hương, Ngưu hoàng, Thủy ngưu giác) nhưng tác dụng hoạt huyết, hành khí rất mạnh, tuyệt đối không dùng cho người bệnh hư hàn và dùng cho người xuất huyết não thì nhiều trường hợp chảy máu nặng thêm.
Các BS đông y có nhiều ý kiến về loại thuốc này. Nhiều người cho rằng ACNHH có tác dụng duy trì những tế bào não chết dở dang vì thiếu oxy (không được cấp máu) do tác dụng làm giảm tiêu thụ oxy của tế bào não, vì thế dùng càng sớm càng tốt, tuy nhiên tác dụng này chưa được công bố kiểm chứng khoa học mà chủ yếu là từ kinh nghiệm.
Từ năm 1999 đến 2004, BS Trương Vinh Tuyền, BV Nhân dân số 3, TP Hải Ninh, Triết Giang và BS Dương Tiểu Phong, BV số 2 thuộc Viện y học Triết Giang, Trung Quốc đã nghiên cứu trên 63 bệnh nhân xuất huyết não cấp, kết hợp phẫu thuật với dùng ACNHH và nhóm chứng 63 bệnh nhân chỉ phẫu thuật không dùng thuốc thấy tỉ lệ hồi phục tốt là 83,54%/63,49%, với các công hiệu thanh tâm, giải độc, thông đàm, bình can tức phong, tỉnh não khai khiếu, có thể cải thiện tình trạng nhận thức kém, làm giảm chứng không nói được và bại liệt.
BS Nguyễn Văn Năm, Phó Viện trưởng, Viện y dược học dân tộc TP.HCM, cho rằng thuốc có tác dụng chống đông máu, làm tuần hoàn não tốt hơn, vì thế dùng khi tắc mạch não có kết quả tốt (tai biến mạch não có 3 dạng là xuất huyết não (vỡ mạch), tắc hoặc co thắt mạch - TG), nhưng không thay thế được những thuốc dùng cho cấp cứu. BS Hoàng Khánh Toàn, Chủ nhiệm khoa Y học dân tộc, Viện Quân y 108, Hà Nội cho rằng thuốc này được dùng trị bệnh đàm nhiệt, đàm mê tâm khiếu, hôn mê, thần trí hỗn loạn, bán thân bất toại... nên phải có sự chỉ định, giám sát chặt chẽ của BS đông y.
Theo TS. Đặng Quốc Khánh, Trưởng phòng Y học dân tộc, Cục Quân y, ACNHH được chỉ định điều trị tai biến mạch máu não giai đoạn cấp; chấn thương sọ não, hôn mê do đàm, nhiệt che mờ tâm khiếu (tổn thương gan, thận; sốt cao, mê sảng); dùng cho dự phòng tai biến mạch máu não, cho giai đoạn di chứng. Tuy nhiên, TS Khánh cho rằng ACNHH không thể thay thế các thuốc hạ huyết áp và người bệnh cần dùng thuốc theo chỉ định của thầy thuốc đông y.
Tháng 7-2014, Cục Quản lý dược gửi công văn 11393/QLD-ĐK đến Sở Y tế các tỉnh, TP, BV thuộc Bộ Y tế và các công ty đăng ký, sản xuất thuốc lưu hành tại Việt Nam có những nội dung: ... "Dùng cho nhiệt bệnh, tà nhập tâm bào, cao nhiệt kinh quyết (sốt cao co giật), thần hôn (hôn mê), loạn ngữ (mê sảng); hôn mê do trúng phong (viêm não, viêm màng não, xuất huyết não thể bế chứng: có sốt cao, huyết áp tăng,…)...
"Thuốc chống chỉ định với tai biến mạch máu não, viêm não thể thoát chứng và thể chảy máu vào não thất của tai biến mạch máu não, người thể hàn, dương hư, tỳ vị hư hàn; phụ nữ có thai; người suy giảm chức năng gan, thận";... "Hiện nay đã có 4 thuốc được Bộ Y tế cấp số đăng ký. Các thuốc này đều là thuốc y học cổ truyền, cần được sử dụng theo chỉ dẫn trong đơn của bác sĩ y học cổ truyền hoặc thầy thuốc đông y".
Theo GS.TS Lê Văn Thành, Chủ tịch hội phòng chống tai biến mạch máu não Việt Nam, ACNHH không có trong danh mục điều trị đột quỵ của Cơ quan quản lý thuốc và thực phẩm Mỹ (FDA) và châu Âu, bởi chưa được nghiên cứu, thực nghiệm điều trị và công bố khoa học.
Vấn đề là do đồn thổi "thần dược" nên rất nhiều gia đình tích trữ ACNHH phòng khi lâm sự nhưng đã có không ít trường hợp làm người bệnh nguy kịch vì dùng cho người phải chống chỉ định, bởi thuốc này không phải bệnh nhân nào cũng sử dụng được.
Nói rõ là bệnh nhân dùng được hay không phải do thầy thuốc đông y, mà bản thân thầy thuốc cũng còn phải dựa vào thăm khám lâm sàng và xét nghiệm, nhất là chụp cắt lớp não (hoặc cộng hưởng từ - MRI), người dân thì biết thế nào (ví dụ) là chảy máu não thể bế hay thể thoát theo cách hiểu đông y. Vì thế, tự ý mua và sử dụng là rất nguy hiểm, vì đây là thuốc có nhiều vị độc chứ không phải thực phẩm chức năng như nhiều người lầm tưởng!?
Ở Trung tâm Chống độc, BV Bạch Mai, Hà Nội, ông T. hơn 60 tuổi, nhập viện khi hôn mê do xuất huyết não. Sau hai tuần hồi sức tích cực, đã hồi tỉnh, có hy vọng cứu được nhưng đột nhiên chuyển hôn mê sâu. Trung tâm chưa hiểu tại sao (vì bệnh tình đang tiến triển tốt) thì người nhà tiết lộ đã cho uống 2 viên ACNHH... để nhanh khỏi, sau khi uống ông hôn mê.
Chẩn đoán X-quang xác định bệnh nhân xuất huyết não trở lại, nặng hơn rất nhiều so với trước. Người thứ hai, 74 tuổi, cao huyết áp, tiểu đường nhập Trung tâm do đột quỵ. Người nhà cho biết sau nửa tháng uống ACNHH để ngừa tai biến, nâng cao sức khỏe, bệnh nhân bị hôn mê. Khi nhập viện chảy máu mũi, miệng, chân răng, giãn đồng tử, phải mở khí quản để thở. Xét nghiệm thấy rối loạn đông máu. Bác sĩ yêu cầu ngừng thuốc ACNHH, chỉ vài ngày sau tình trạng bệnh nhân cải thiện rất tốt!?
Vàng - thau lẫn lộn
Thị trường chợ đen Việt Nam hiện lưu hành ACNHH của Trung Quốc, Hàn Quốc, Triều Tiên... với chất lượng rất phức tạp. PGS.TS Lê Lương Đống, nguyên Phó giám đốc Học viện Y dược học cổ truyền Việt Nam và Vụ trưởng Vụ Y học cổ truyền, Bộ Y tế, cho biết, năm 2005, ông đến thăm Bắc Kinh Đồng Nhân đường - cơ sở chính thống bào chế ACNHH của Trung Quốc. Khi ấy, ở đây có loại ACNHH giá 350 tệ và loại 100 tệ một viên.
Chủ hiệu cho biết, loại đắt dùng Ngưu hoàng tự nhiên (rất hiếm) còn loại rẻ dùng Ngưu hoàng nhân tạo, ông thấy "gờn gợn". Thầy thuốc ND Nguyễn Xuân Hướng khẳng định rất nhiều ACNHH ở thị trường Việt Nam là hàng giả, nhái hoặc kém chất lượng và nếu là thật thuốc cũng không có tác dụng dự phòng hay cấp cứu.
 |
|
An cung ngưu hoàng hoàn chị Q. mua cho người thân. |
Chị P.T.Q., ở Tân Mai, Hoàng Mai, Hà Nội nghe nhiều người, có cả bác sĩ y học cổ truyền nói về công dụng rất tốt của ACNHH với bệnh cao huyết áp và tai biến mạch máu não. Chị mua 2 hộp ACNHH xuất xứ Triều Tiên từ website của một công ty khá nổi tiếng chuyên phân phối các sản phẩm ACNHH giá 2.300.000đ để gửi về cho bố ở quê (không có đơn).
Chị được người bán hàng cho biết, thực phẩm chức năng này (nếu cho phép nhập dưới dạng thực phẩm chức năng là lỗi nặng của cơ quan quản lý) có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, ổn định huyết áp, phòng ngừa tai biến mạch máu não, hỗ trợ điều trị cấp cứu đột quỵ và khuyên cho người bệnh dùng 2 viên/tuần, dùng liền 3 - 6 hộp (loại 6 viên/hộp) rồi nghỉ...
Sau khi uống hết 1 hộp, sức khỏe của bố chị có dấu hiệu tương đối khá, nhưng cụ hay kêu buồn chân buồn tay và táo bón... đó là dấu hiệu báo trước của nhiễm độc kim loại nặng... Hóa ra, những hộp ACNHH chị mua sản xuất tháng 2-2014, hạn dùng tháng 2-2017, chứa đến 0,25 mg/g Chì, 33,2 mg/g Thủy ngân và Asen là 38,9 mg/g.
Trong khi quy chuẩn Việt Nam, hàm lượng Asen cho phép trong thực phẩm là 0,5 mg/kg, Thủy ngân 0,05 mg/kg và Chì là 0,02 mg/kg. Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế đã ra quyết định thu hồi và tiêu hủy sản phẩm này!?
ACNHH rất đắt, giá từ khoảng 300.000đ đến 3.000.000đ một viên, nhưng không phải cứ đắt là tốt. Người dân không nên dùng thuốc cho người bệnh khi mà mình không biết để tránh tiền mất tật nặng.
