Brazil chạy đua chế tạo vaccine và muỗi sinh học chống virus Zika

Thứ Tư, 17/02/2016, 15:45

Viện Butantan ở thành phố Sao Paulo, miền Nam Brazil nổi tiếng là nơi sở hữu bộ sưu tập khổng lồ cực kỳ ấn tượng với các mẫu rắn, nhện cùng với nhiều loài côn trùng kinh dị trên thế giới để phục vụ nghiên cứu. Được thành lập vào đầu thế kỷ XX, Viện Butantan hiện nay nổi tiếng là một trong những trung tâm hàng đầu thế giới sản xuất các sản phẩm dược-sinh học và miễn dịch-sinh học.

Đội ngũ chuyên gia hóa sinh học của trung tâm hiện đang nghiên cứu phát triển vaccine cho bệnh bạch hầu. Và trong tình hình hiện nay, trung tâm đang ưu tiên chạy đua chế tạo vaccine chống virus Zika gây chứng teo não nơi trẻ sơ sinh.

Alexander Precioso, Giám đốc Khoa Thí nghiệm lâm sàng và dược phòng ngừa Viện Butantan, cho biết: “Về cơ bản, tuyệt đại đa số người dân Brazil dễ bị nhiễm virus Zika, cho nên chúng tôi nhận định trong thời gian tới sẽ phát hiện thêm nhiều ca nhiễm nữa. Đó là lý do tại sao vaccine đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong phòng chống virus”. Song Precioso cũng cảnh báo vaccine chưa thể ra đời một cách nhanh chóng để giải quyết nạn dịch đang lan ra khắp châu Mỹ và thậm chí cả thế giới.

Muỗi sinh học của Oxitec.

Tiến sĩ Precioso giải thích: Vaccine hay phác đồ điều trị chỉ có thể phát huy hiệu quả nhất nếu cộng đồng y khoa thế giới chứng minh được mối liên quan giữa Zika và chứng teo não (microcephaly) nơi trẻ sơ sinh cũng như cách virus hoạt động trong cơ thể người chính xác như thế nào. Nhấn mạnh về tầm quan trọng của sự hợp tác quốc tế trong cuộc chạy đua chế tạo vaccine chống Zika, các nhà nghiên cứu thừa nhận phải mất ít nhất… 10 năm để phát triển và sản xuất nó!

Đề cập đến cuộc bùng phát dịch bệnh Ebola ở Trung Phi thời gian qua, tiến sĩ Precioso cho rằng, những rào cản thủ tục quốc tế cần được giảm thiểu để thời gian cho ra đời vaccine được rút ngắn. Trong khi chờ đợi phát triển vaccine, một loại vũ khí mới cũng được sử dụng để chống lại Zika. Vào mỗi sáng cuối tuần, một chiếc xe tải chạy chầm chậm trong thành phố Piracicaba, miền Nam Brazil chở theo một loại hàng hóa quý giá – đó là đàn muỗi.

Hơn 100.000 con muỗi nhốt trong những túi nhựa được thả ra khỏi cửa sổ xe tải để chúng bay đi tìm bạn tình. Nhưng chúng không phải là những con muỗi bình thường mà chúng đã được xử lý di truyền để truyền gene độc hại sang cho muỗi con khiến cho những con này sẽ chết khi chưa kịp trưởng thành. Qua thử nghiệm, vũ khí mới này giúp giảm hiệu quả đến 80% số lượng muỗi.

Muỗi “công nghệ sinh học” là một trong những loại vũ khí mới trong cuộc chiến giữa người và muỗi – loài côn trùng nguy hiểm giết chết hàng trăm ngàn người một năm do truyền bệnh sốt rét, sốt xuất huyết cũng như một số bệnh khác. Cuộc chiến trở nên gay go hơn sau khi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chính thức báo động về sự lây lan rộng virus Zika ở Brazil và nhiều nơi khác ở Mỹ Latinh. Các chuyên gia cũng đánh giá cao vũ khí mới bởi vì những biện pháp truyền thống – phun thuốc diệt côn trùng và xử lý nước tù đọng – chứng tỏ không đủ hiệu quả.

Xử lý muỗi sinh học ở Oxitec.

Artur Timerman, chuyên gia về bệnh lây nhiễm ở Sao Paulo, giải thích: “Sau 30 năm sử dụng biện pháp truyền thống, năm 2015 vẫn có hơn 2 triệu ca bệnh sốt xuất huyết ở Brazil”. Do đó, muỗi “công nghệ sinh học” cũng có thể được coi là một dạng vaccine phòng chống Zika. Chính quyền Brazil cũng khuyến cáo phụ nữ không nên mang thai vào lúc này và những người đã mang thai thì không nên đến những vùng bị lây nhiễm Zika. Một trong những biện pháp diệt muỗi cũ là sử dụng DDT, song thuốc diệt côn trùng mạnh này đã bị cấm tại nhiều quốc gia do gây hại đến môi trường sinh thái. Ví dụ, việc sử dụng DDT trong nông nghiệp gây hại đến loài cá và đời sống hoang dã. Virus được cho là lây truyền cho người qua trung gian Aedes aegypti – giống muỗi truyền bệnh sốt vàng da, sốt phát ban cũng như sốt xuất huyết ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.

Giống muỗi Aedes aegypti xử lý di truyền được phát triển bởi Công ty Oxitec của Anh ban đầu để ngăn ngừa bệnh sốt xuất huyết nhưng cũng có hiệu quả làm giảm bớt sự lây nhiễm Zika. Từ tháng 4-2015, muỗi sinh học bắt đầu được thả trong một khu vực chỉ có 5.000 dân ở Piracicaba. Đến cuối năm 2015, số lượng ấu trùng muỗi hoang đã giảm được 82% - theo báo cáo từ Công ty Oxitec.

Giám đốc Alexander Precioso.

Mới đây, Oxitec và chính quyền Piracicaba tuyên bố sẽ mở rộng dự án thả muỗi sinh học đến khu vực có 60.000 dân. Trong khi đó, Oxitec cũng đang gấp rút xây dựng thêm một nhà máy mới để cung cấp đủ số lượng muỗi sinh học đến khu vực có 300.000 dân. Công ty Oxitec bị thâu tóm năm 2015 bởi Công ty công nghệ sinh học Mỹ Intrexon – gọi chiến binh sinh học của mình là “Aedes aegypti thân thiện” và nhấn mạnh chỉ có những con muỗi đực được sử dụng và chúng không cắn người. Giới chức Oxitec cũng tuyên bố giải pháp muỗi sinh học của công ty thân thiện với sinh thái bởi vì chỉ nhắm mục tiêu vào một loài duy nhất, trong khi xử lý hóa chất gây hại đến nhiều loài khác nhau.

Kiểm tra chất lượng muỗi sinh học tại công ty Oxitec trước khi thả ra môi trường.

Tiến sĩ Paulo Gadelha, Chủ tịch Quỹ Oswaldo Cruz – Viện khoa học trực thuộc Bộ Y tế Brazil – khẳng định kết quả ban đầu rất tốt và muỗi sinh học sẽ được sử dụng ở phạm vi rộng lớn hơn. Tiến sĩ Lyle R. Petersen, Giám đốc Khoa Bệnh lây nhiễm từ sinh vật của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), phát biểu: “Chúng ta chưa biết được hiệu quả của bất cứ biện pháp mới nào khi sử dụng trên diện rộng. Tuy nhiên, trong tình hình cấp thiết hiện nay chúng ta cần sử dụng những gì có được”.

Duy Minh (tổng hợp)