Cảnh báo nguy hiểm từ các loại thực phẩm chức năng có chứa vi sinh hóa

• Xử phạt nhiều công ty bán thực phẩm chức năng vì vi phạm
• Lợi dụng khám bệnh miễn phí để bán thực phẩm chức năng
• Cảnh giác với các quảng cáo thực phẩm chức năng

Việc tiêu thụ con vi khuẩn được cho là có lợi này có thể làm tăng cường hệ vi khuẩn của đường ruột, hoặc tăng cường mọi thứ từ tiêu hóa cho đến chức năng não. Nhưng bất kể hình dáng hay kích thước của những loại thực phẩm chức năng, thì chúng còn có một điểm chung: nhiều người chỉ đơn giản là không hưởng lợi gì từ nó cả, và trong một số trường hợp đặc biệt chúng còn gây hại cho người sử dụng.

Hiện tượng kháng thực phẩm chức năng trong ruột

Hai cuộc nghiên cứu vừa được công bố ngày (7/9/2018) trên tờ tạp chí Cell (Tế bào) nói về các xét nghiệm "thực phẩm chức năng có bổ sung vi sinh hóa (viết tắt PDS)" nhằm quyết định xem liệu vi khuẩn có thật sự cung cấp đa dạng các lợi ích như lời đồn thổi hay không. Các kết quả đã phác họa một bức tranh phức tạp hơn, và có thể gây ra nỗi dằn vặt trong số hàng triệu người đang hàng ngày dùng PDS.

Ruột của con người chúng ta chứa hàng ngàn tỷ vi khuẩn.

Tác giả công trình nghiên cứu là ông Eran Elinav, một nhà Miễn dịch học công tác tại Viện khoa học Weizmann ở Israel, và các đồng nghiệp đã phát hiện ra rằng hệ tiêu hóa của nhiều người đã kháng cự với các chế phẩm sinh học trước khi chúng thật sự có thể làm việc.

Tình hình có chiều hướng tồi tệ thêm, nhóm nghiên cứu của ông Elinav đã khám phá ra rằng sự cạnh tranh của vi sinh vật từ các loại men vi sinh có thể ngăn vi khuẩn đường ruột từ việc tự tái lập của chúng sau khi chúng bị quét bởi các loại thuốc kháng sinh.

Nhà nghiên cứu Eran Elinav nói: "Tôi nghĩ rằng các phát hiện của chúng tôi đang kêu gọi một sự thay đổi căn bản về cái gọi là "tiên dược cho mọi căn bệnh", đó là cách mà người tiêu dùng chỉ việc đến các siêu thị và mua một loại chế phẩm sinh học do một số công ty nào đó tạo ra với một phương pháp mới mang tính cá nhân hóa. Bằng cách do đo lường con người dựa theo hướng dữ liệu, công ty nào đó sẽ khai thác sự kết hợp của các loại thực phẩm chức năng khác nhau dùng trong các bối cảnh lâm sàng khác nhau".

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn chưa từng có tiền lệ rằng làm thế nào mà vi khuẩn thực phẩm chức năng lại có thể sinh sôi (hoặc không) thông qua đường ruột. Dù có kết quả nghiên cứu mới, song nó vẫn không thể làm chậm hay suy giảm đà quan tâm ngày càng tăng của người dân đối với các loại PDS. Thực ra, chế phẩm sinh hóa đã có từ thời kỳ bệnh nhân Ilya Metchnikoff uống nó để trị căn bệnh dịch tả vào năm 1892, nhưng sự phổ biến của chúng chỉ mới gia tăng vào những năm gần đây, khi mà có khá đông bác sĩ luôn khuyến khích bệnh nhân dùng PDS.

Một nghiên cứu gần đây đã khám phá ra rằng khoảng 60% các bác sĩ khuyến nghị dùng PDS hay chế phẩm men sinh học, và qua Khảo sát tham vấn y tế quốc gia Mỹ cho thấy rằng gần 4 triệu người Mỹ đã dùng PDS kể từ năm 2012 (tỷ lệ này đã tăng gấp 4 lần kể từ năm 2007). Nhóm nghiên cứu của ông Elinav không chối bỏ rằng các loại thực phẩm chức năng không mang theo những liều vi khuẩn mạnh cho đường ruột.

Thực vậy, các nghiên cứu đã xác nhận rằng chúng đã làm điều đó. Bởi vì nhiều loại chế phẩm sinh học được bán dưới dạng thực phẩm chức năng (PDS) và vì thế chúng không cần phải chịu sự chấp thuận hay điều chỉnh bởi các cơ quan thuốc quốc gia bao gồm Cơ quan quản lý hành chính thuốc và thực phẩm Mỹ (FDA), Nhóm nghiên cứu của ông Elinav buổi ban đầu đã tìm cách chứng minh rằng PDS thật sự có chứa 11 chủng chính đóng vai trò hoạt động.

Ông Elinav nhận định: "Tất cả những chủng này đều hiện diện, được tiêu thụ nhiều, chúng đi qua đường tiêu hóa và thậm chí ở trong phân nó vẫn còn sống”.

Nhân tố tác động của thực phẩm chức năng

Để khám phá ra tác động của những chủng vi khuẩn này đối với con người đã tiêu thụ chúng thì xem ra rất nhiêu khê, đó là phải tìm hiểu về phân của bệnh nhân và thậm chí soi vào trong ruột của họ. Các tác giả nghiên cứu đã thiết lập một phép đo trực tiếp trong ruột của 25 tình nguyện viên đầu tiên, họ cũng được kiểm tra nội soi trên và nội soi đại tràng nhằm lập bản đồ vi sinh vật căn bản tại những phần khác nhau của ruột.

Nội soi đường ruột của một cá nhân xem xét xem các chủng chế phẩm sinh học có cắm rễ trong đường tiêu hóa hay không. Ảnh: Eran Elinav et al.

Ông Matthew Ciorba, một nhà nghiên cứu dạ dày công tác tại trường Y Saint Louis (Đại học Washington), dù không tham gia vào cuộc nghiên cứu này, nhưng ông khẳng định: "Chưa từng có ai nghiên cứu như thế này. Tất cả là nhờ những tình nguyện viên có tâm, cùng các nhà nghiên cứu giàu kinh nghiệm". Một số tình nguyện viên đã dùng PDS, số khác dùng giả dược trước khi họ trải qua các thủ tục xét nghiệm chỉ 2 tháng sau đó.

Qua quan sát về quần xã vi sinh vật đường ruột, cho thấy một số người tồn tại cái gọi là "tồn lưu": ruột của họ được chế ngự bởi các chế phẩm sinh học; trong khi số người khác thì tồn tại cái gọi là "đối kháng" đã tống khỏi thực phẩm chức năng trước khi nó có thể hoạt động. Nghiên cứu đề xuất rằng có 2 lý do dẫn đến sự thay đổi trong phản ứng tự nhiên của các đường tiêu hóa khác nhau đối với chế phẩm sinh học.

Đầu tiên và trên hết đó là mỗi cá nhân đều có một quần xã vi sinh vật bản địa của họ, hay sự kết hợp độc đáo của vi khuẩn đường ruột khiến cho những chủng mới sẽ không có điều kiện "nhập tiệc".  Các tác giả đã lấy các quần xã vi sinh vật ruột từ những người kháng và "tồn lưu" rồi chuyển chúng vào chuột không mang mầm bệnh, trong chúng không có quần xã vi sinh vật. Tất cả những con chuột được cho sử dụng cùng chế phẩm sinh học.

Nhà nghiên cứu Elinav giải thích: "Điều này cung cấp bằng chứng cho thấy quần xã vi sinh vật đóng góp vào khả năng kháng của người hay sự chấp nhận cho phép dùng chế phẩm sinh học".

Nhân tố thứ 2 tác động đến phản ứng của cá nhân đến chế phẩm sinh học là mỗi hồ sơ biểu hiện gene của vật chủ. Trước khi được chỉ định dùng chế phẩm sinh học thì mỗi tình nguyện viên trong diện "đối kháng" thuốc phải được chứng minh là có một biểu hiện gene duy nhất trong ruột của họ - cụ thể thì nó là một trạng thái phản ứng được kích hoạt nhiều so với người dùng PDS.

Ông Elinav phân tích: "Nó có thể là một sự kết hợp giữa quần xã vi sinh vật bản địa và hệ miễn dịch của con người để từ đó đưa ra sự quyết định về tình trạng kháng thuốc cụ thể hoặc "thuộc địa hóa" chế phẩm sinh học".

Những nhân tố này rõ ràng đến nỗi nhóm nghiên cứu có thể phát hiện thêm rằng họ có thể dự đoán một cá nhân sẽ kháng thuốc hay cho phép tiếp nhận nó bằng cách xem xét dữ liệu quần xã vi sinh vật và hồ sơ biểu hiện gene đường ruột. Việc lấy mẫu đường tiêu hóa cũng là một chìa khóa quan trọng bởi vì số lượng các thành phần vi sinh vật có trong phân người chỉ tương quan so với một phần được tìm thấy trong ruột, nói cách khác nếu chỉ dùng phân để nghiên cứu thì cũng có thể đưa ra kết quả lầm lẫn.

Đừng nghe lời đồn thổi

Bà Emma Allen-Vercoe, một nhà Vi sinh vật học công tác tại Đại học Guelph (Ontario, Canada), người không tham gia vào nghiên cứu, phát biểu rằng người tiêu dùng rất nên cảnh giác với những hạn chế của PDS ngay cả khi xảy ra một hiện tượng "tồn lưu" với những người sử dụng chế phẩm sinh học.

Sau khi dùng kháng sinh, một nhóm bệnh nhân được cho dùng thực phẩm chức năng có bổ sung vi sinh hóa (PDS), hoặc tự phục hồi tự nhiên hay cho phép dùng một liều vi sinh vật riêng. Nhóm dùng liều vi sinh vật riêng cho kết quả phục hồi nhanh nhất, trong khi nhóm dùng PDS có thời gian phục hồi rất lâu. Ảnh: Eran Elinav et al.

Bà Allen-Vercoe giải thích: "Nếu quý vị đi mua PDS, quý vị nên để ý ở một bên thân lọ sản phẩm này có liệt kê một danh sách với hàng tỷ CFU (các đơn vị định hình lãnh địa vi sinh vật), song kỳ thực quý vị nên biết là trong ruột của quý vị cũng đang chứa đến hàng ngàn tỷ vi sinh vật. Vì thế thứ mà quý vị hấp thụ từ PDS thực ra chỉ là con số cực kỳ nhỏ, hãy tưởng tượng chúng chỉ như 1 giọt nước biển đưa vào cơ thể quý vị mà thôi".

Nghiên cứu của ông Erlan Elinav có lẽ là nghiên cứu đầu tiên cho thấy rằng, trong một số trường hợp cụ thể, việc dùng PDS không những không có lợi mà còn gây hại cho người sử dụng.

Về cơ bản thì chế phẩm sinh học có tác dụng làm tăng cường sự sinh sôi của vi khuẩn đường ruột sau một quá trình dùng thuốc kháng sinh (có thể làm chết vi khuẩn có lợi). Và thực tế là FDA vẫn chưa phê chuẩn cho một công thức chế phẩm sinh học đơn lẻ dùng trong các ứng dụng y tế. Nhóm nghiên cứu của ông Elinav đã cho 21 tình nguyện viên một liều tổng hợp Ciprofloxacin và Metronidazole ở mức tiêu chuẩn dùng trong thời hạn 7 ngày, mô phỏng loại hình điều trị thường sử dụng lâm sàng cho các căn bệnh đường tiêu hóa từ bệnh Crohn's cho đến chứng táo bón.

Kế đó, các bệnh nhân được tách thành 3 nhóm nhỏ: một nhóm đơn giản chỉ tự phục hồi chính họ bằng quần xã vi sinh vật có trong ruột, nhóm thứ hai dùng chế phẩm sinh học, và nhóm thứ ba dùng một liều vi khuẩn của chính họ (liều vi khuẩn này đã được thu thập trước khi dùng thuốc kháng sinh và tái sử dụng thông qua việc cấy ghép vi sinh vât trong phân (aFMT).

Nhóm cuối cùng đã cho thấy sự đảo ngược hoàn toàn hiệu ứng kháng sinh. Được thay thế bằng chất liệu phân riêng thì quần xã vi sinh vật của bệnh nhân đã phục hồi bình thường chỉ sau vài ngày. (Nhóm nghiên cứu của ông Elinav hiện đang theo đuổi bằng phát minh liên quan đến aFMT). Và người dùng PDS cũng có những phản ứng rất khác.

Các chế phẩm sinh học tỏ ra xâm nhập vào ruột rất tốt, điều này nghe có vẻ như các quần xã vi sinh vật bản địa đã bị "thổi bay" một phần bởi kháng sinh, song kỳ thực PDS đã ngăn chặn các vi sinh vật tự nhiên khiến chúng khó phục hồi để trở lại trạng thái bình thường. Thậm chí 6 tháng sau khi điều trị, vi sinh vật tự nhiên của những bệnh nhân này vẫn không được phục hồi hoàn toàn.

Emma Allen-Vercoe ví von: "Chúng tôi đang nói về cánh rừng mưa nhiệt đới trong ruột đã bị ảnh hưởng theo những cách khác nhau bởi những loại thuốc kháng sinh khác nhau, và quý vị không thể xử lý nó bằng cách dùng PDS".

Bà Allen-Vercoe cảnh báo: "Một loại PDS sẽ có thể có từ 7 hay 8 chủng. Nhiều tài liệu nói rằng vi khuẩn mang lại lợi ích cho con người, quả đúng vậy, nhưng chỉ có rất ít vi sinh vật trong ruột là thực sự làm nên thành tựu. Tôi nghĩ rằng ngành công nghiệp thực phẩm chức năng (PDS) cố tình thổi phồng hơn là thừa nhận sự thật đó".

Ông Jonathan Eisen từ Trung tâm bộ gene UC Davis (Đại học California, Davis) lưu ý rằng quần xã vi sinh vật của con người (tìm thấy trong ruột) là rất quan trọng đối với mọi dạng tình trạng bệnh tật và sức khỏe. Sự phong phú này không chỉ mang đến thành công mà cùng lúc tạo ra một thách thức cho giới khoa học nhằm hỗ trợ các chức năng của nó.

Trong một email, ông Eisen viết: "Vấn đề này tương đối phức tạp, và nó bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố bao gồm chế độ ăn uống, tình trạng miễn dịch, hành vi, di truyền, tương tác với người và động vật, xây dựng môi trường, các lực ngẫu nhiên, địa điểm, thời tiết, dọn dẹp vệ sinh… Vì thế quý vị đừng tin hay quá lệ thuộc vào PDS kẻo tiền mất tật mang".