Mực vô hình giúp phát hiện cổ vật buôn lậu

• Chiêm ngưỡng những cổ vật quý giá trong lịch sử giao thương Việt - Nhật
• Mafia Ukraine và thị trường buôn lậu tranh, cổ vật, vũ khí

Theo đánh giá từ UNESCO (Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục Liên Hiệp Quốc), hoạt động buôn bán bất hợp pháp di sản văn hóa cổ trị giá hàng triệu USD. Với mục đích lần tìm dấu vết của những cổ vật quý giá bị đưa khỏi Syria và Iraq, giới khảo cổ học đã tìm ra giải pháp cực kỳ sáng tạo. Làm việc bí mật trong một số khu vực nằm ngoài sự kiểm soát của chính quyền Syria, một nhóm nhà khảo cổ nước này quét một loại mực vô hình lên trên bề mặt những cổ vật có giá trị nhất của đất nước. Dung dịch này vô hình bởi vì không thể nhìn thấy bằng mắt thường, song có thể phát hiện được dưới ánh sáng tử ngoại.

Smartwater được phết lên bề mặt một bức tranh ghép mảnh cổ.

Công ty phòng chống tội phạm Anh SmartWater là đơn vị phát triển công nghệ mực vô hình và sản phẩm được thử nghiệm tại Đại học Reading (Anh) và Đại học Bang Shawnee (SSU, Mỹ). Một loạt tranh ghép mảnh Roman, đồ gốm Byzantine và tác phẩm điêu khắc cổ được được xử lý sơn mực vô hình nhằm bảo vệ di sản văn hóa một cách hiệu quả trước hành vi cướp đoạt lan tràn của bọn khủng bố và băng nhóm tội phạm có tổ chức.

Giới chuyên gia khảo cổ học Syria hy vọng công nghệ mực vô hình cho phép họ phát hiện cổ vật - mỗi vật thể đều được quét một mã duy nhất có thể xác định được - bị đánh cắp và có bằng chứng để truy tố bọn buôn lậu cũng như nhà sưu tập bất hợp pháp. Dự án mang tính đột phá được giám sát bởi Amr Al-Azm, giáo sư môn lịch sử và nhà khảo cổ học nổi tiếng ở SSU. Giáo sư Al-Azm cho biết Smartwater được thiết kế đặc biệt để không gây tổn hại cho bề mặt đồ gốm cũng như các chất liệu khác.

Vết mực trên vật thể sẽ hiện rõ dưới ánh sáng tử ngoại.

Một tác phẩm điều khắc cổ của Syria được phục chế.

Sau khi các cuộc thử nghiệm hóa chất cho thấy công nghệ mực vô hình không gây tổn hại cho cổ vật, sản phẩm được vận chuyển đến Thổ Nhĩ Kỳ hồi tháng 1-2017 trước khi cung cấp cho giới chuyên gia khảo cổ ở Syria vào tháng 3 cùng năm. Mực vô hình trong suốt và không mùi này có thể sử dụng được trên bề mặt nhiều loại chất liệu khác nhau bao gồm: đá, ngà voi, gốm, kính... Sản phẩm được trao tặng bởi SmartWater Foundation - tổ chức phi lợi nhuận trực thuộc của công ty cùng tên đặt trụ sở tại Anh.

Theo Phil Cleary, đồng sáng lập và Giám đốc Smartwater Foundation, phát biểu: “Mặc dù chỉ là một tổ chức từ thiện nhỏ với nguồn lực hạn chế, song chúng tôi có một đội ngũ nhà khoa học giỏi có khả năng tạo ra công nghệ pháp y mới đủ mạnh để tồn tại trong những môi trường khắc nghiệt mà không làm tổn hại cổ vật”. Phil Cleary cũng thừa nhận công việc xác định nguồn gốc của những cổ vật đánh cắp là cực kỳ khó khăn.

Giáo sư Al-Azm nhận định: “Sản phẩm giúp thủ tiêu thị trường tiêu thụ những cổ vật đánh cắp đồng thời răn đe hiệu quả những đối tượng thèm khát sở hữu chúng. Những dấu mã duy nhất sơn lên cổ vật có nghĩa là những món đồ xuất phát từ Syria sẽ được nhận diện nhanh chóng. Ví dụ, những món như là đồng tiền cổ La Mã sẽ được chứng minh có nguồn gốc từ Syria”.

Sau 6 năm nội chiến đẫm máu ở Syria, phần lớn kho tàng văn hóa nước này bị cướp phá bởi tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng cũng như bọn buôn lậu và băng nhóm tội phạm có tổ chức. Theo giới chức UNESCO, hoạt động buôn lậu cổ vật từ khu vực Trung Đông được coi là sinh lợi khủng khiếp sau buôn bán trái phép vũ khí, ma túy và con người.

Giáo sư Amr Al-Azm.

Năm 2016, UNESCO tuyên bố 6 địa điểm khảo cổ quan trọng nhất ở Syria đã bị tổn hại nặng nề do chiến tranh. Rất nhiều cổ vật Syria đã bị bắt giữ tại Liban, Thổ Nhĩ Kỳ, Jordan, Phần Lan, Anh và Mỹ. Iraq cũng là đất nước hứng chịu nạn cướp bóc cổ vật tương tự như Syria. Tại những di tích văn hóa như thành phố cổ Nineveh gần Mosul miền bắc Iraq, chiến binh IS ra tay tàn phá không thương tiếc di sản văn hóa và cướp đi bất cứ món đồ gì có giá trị buôn bán.

Giáo sư Al-Azm hy vọng sắp tới bọn buôn lậu cũng như các nhà sưu tập tư nhân sở hữu cổ vật bất hợp pháp sẽ phải bị pháp luật trừng phạt nhờ vào công nghệ mực vô hình Smartwater. Chính quyền Mỹ cũng đã treo giải thưởng 5 triệu USD cho thông tin được sử dụng để đập tan hoạt động buôn lậu cổ vật của IS.