Thẻ thông minh giúp phát hiện chất lượng dược phẩm

Tại Bệnh viện Giáo dục và Nghiên cứu Moi ở thành phố Eldoret, miền Tây Kenya, các dược sĩ có một "ngăn kéo hổ thẹn" mà bên trong chứa những loại thuốc chữa bệnh đáng ngờ bởi vì chúng có thể là giả hay chất lượng kém. Thay vì chữa bệnh, thuốc kém chất lượng chỉ làm kéo dài tình trạng bệnh, thường gây ra những hiệu quả phụ và làm tăng nguy cơ kháng thuốc dẫn đến bệnh nặng hơn và thậm chí tử vong, nhất là nơi trẻ em. Trong khi thuốc làm giả dễ nhận diện, thuốc kém chất lượng là sát thủ thầm lặng  khó nhận biết bởi vì chúng y như thuốc thật.

Tấm thẻ PAD test nhanh chất lượng thuốc.

Nhưng bây giờ nhờ công cụ thử nghiệm nhanh bằng giấy PAD mà dược sĩ Mercy Maina và đồng nghiệp của bà có thể kiểm tra thành phần các dược phẩm chỉ định cho bệnh nhân ở Eldoret. Sử dụng cũng rất đơn giản. Mercy Maina giải thích: "Chỉ cần áp viên thuốc lên vùng đặc biệt của PAD, nhúng thẻ xuống nước và chờ kết quả phản ứng màu sắc, sau đó so sánh với tiêu chuẩn để đánh giá kết quả".

Dược sĩ Mercy Maina đang test chất lượng thuốc với PAD.

Do đó, PAD có thể được coi là "phòng thí nghiệm mini". Mỗi tấm thẻ PAD chứa 12 dải riêng biệt phản ứng với thuốc để tạo ra một "thanh mã vạch màu" cung cấp thông tin về thành phần thuốc. Thẻ PAD có thể xác định chất lượng đủ loại thuốc - từ kháng sinh, thuốc chữa sốt rét cho đến thuốc chữa bệnh lao. Thuốc kém chất lượng được phát hiện sẽ được chuyển đến "ngăn kéo hổ thẹn" trong Phòng Thuốc và Độc chất Bệnh viện Moi. Thuốc kém chất lượng là thuốc bị lỗi trong quá trình sản xuất, điều kiện bảo quản kém (trong nhiệt độ nóng) và tiến trình vận chuyển không an toàn.

Tại các quốc gia đang phát triển như Kenya, vấn nạn thuốc giả ngày càng nghiêm trọng. Theo cuộc điều tra chất lượng trên toàn quốc mới đây ở Kenya, khoảng 25% số thuốc lưu hành ở nước này được đánh giá là kém chất lượng. Giáo sư Paul Newton, chuyên gia về chất lượng thuốc chữa bệnh tại Mạng Kháng Thuốc chữa sốt rét Toàn cầu (WARN), phát biểu: "Tôi cho rằng chỉ 1% thuốc sốt rét kém chất lượng cũng đủ gây nguy hiểm cho bệnh nhân. Khi bệnh sốt rét trở nên phổ biến, thuốc chữa bệnh kém chất lượng sẽ khiến bệnh nặng hơn và dẫn đến tử vong".

Một bệnh nhi sốt rét ở Nam Sudan.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá, 30% các quốc gia không có tổ chức điều hành thuốc, thiếu cơ sở hạ tầng công nghệ hay cơ sở hoạt động không hiệu quả. Giáo sư Newton cũng cho rằng còn "thiếu sự quan tâm kiểm soát chất lượng...”. Nhiều nhà sản xuất dược phẩm cũng hy sinh chất lượng thuốc để ít tốn chi phí. Khi mà hoạt động kinh doanh thuốc mang lại lợi nhuận cao, thuốc kém chất lượng có thể vượt qua các biên giới và gây hại cho bất cứ ai trên thế giới.

Giáo sư Marya Lieberman, Đại học Notre Dame (Mỹ), người xây dựng dự án PAD cách đây 4 năm, cho biết, PAD có thể test 36 loại thuốc khác nhau cùng một lúc. Dự án PAD ra đời sau khi các nhà khoa học đặt ra quyết tâm loại trừ thuốc kém chất lượng. Dự án PAD là sự hợp tác giữa nhà khoa học Kellie Raddell và nhóm sinh viên nghiên cứu dưới sự lãnh đạo của 2 giáo sư Marya Lieberman và Toni Bartis (Đại học Saint Mary, Mỹ). Theo WHO, các quốc gia châu Phi đang bị đe dọa bởi thuốc chữa sốt rét giả hay kém chất lượng được sản xuất tại Trung Quốc.

Bệnh sốt rét giết chết gần 1 triệu người mỗi năm, chủ yếu là trẻ em và phụ nữ mang thai. Một số thuốc giả cũng có chứa artemisinin song không đủ liều để tiêu diệt ký sinh trùng trong cơ thể trẻ em. Thuốc kém chất lượng không chỉ làm cho bệnh nhi khó phục hồi mà còn gây ra tình trạng ký sinh trùng kháng thuốc và từ đó dẫn đến dạng bệnh mà ACT (liệu pháp kết hợp artemisinin) sẽ không còn hiệu quả chữa trị. Điều tệ hại nhất là những thành phần trong thuốc giả gây ra một số hiệu ứng phụ nghiêm trọng, đặc biệt nếu chúng tương tác với loại thuốc khác mà bệnh nhân đang sử dụng - ví dụ như thuốc kháng retrovirus chữa HIV.

Giáo sư Paul Newton nhận định: "Nỗ lực lớn trong đầu tư phát triển, đánh giá và triển khai các liệu pháp chống bệnh sốt rét sẽ trở nên uổng phí nếu như thuốc mà bệnh nhân đang sử dụng kém chất lượng - do làm giả hoặc bị lỗi trong quá trình sản xuất".