Người suy giảm miễn dịch được bảo vệ thế nào trước biến thể Omicron?

Vì sao người suy giảm miễn dịch không đáp ứng tốt với vaccine?

Biến thể Omicron đang làm dịch COVID-19 lây lan mạnh trên toàn cầu, đặc biệt là tại Việt Nam khi số ca mắc tăng rất nhanh. Trong tuần qua, Việt Nam ghi nhận ngày cao nhất lên tới hơn 180.000 ca nhiễm COVID-19. Nhiều người có bệnh nền, chưa tiêm vaccine, bị suy giảm miễn dịch khi mắc COVID-19 đã tăng nặng phải nhập viện. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính khoảng 2% dân số toàn cầu thuộc nhóm dễ tổn thương trước COVID-19 do suy giảm chức năng miễn dịch vừa và nặng. Đặc biệt, hiệu quả vaccine COVID-19 ở nhóm đối tượng này bị suy giảm dù đã tiêm đủ liều.

Anh N.T.V (50 tuổi, Hà Nội) cho biết, trong làn sóng Omicron, anh gần như không dám ra khỏi nhà vì bị suy giảm miễn dịch, rất sợ mắc COVID-19. “Tôi thấy trong đợt dịch vừa qua, nhiều người bị suy giảm miễn dịch rất nặng, tử vong, nên tôi rất lo”. Cùng với tâm trạng như anh V, ở nhiều người có HIV, ghép tạng, ung thư đều lo lắng nếu nhiễm COVID-19 vì hệ thống miễn dịch của họ đang bị suy giảm. 

Theo các bác sĩ, phần lớn người có sức khỏe bình thường đều đáp ứng tốt với vaccine COVID-19. Nhờ tiêm vaccine nên nhiều người có đủ kháng thể để bảo vệ bản thân trước SARS-CoV-2 như: Bệnh nhẹ, ít trở nặng, giảm nguy cơ nhập viện, hay rơi vào cơn bão cytokine và tử vong, nhất là người có bệnh nền trên 60 tuổi.

Theo BS Phạm Mạnh Hoàn, cố vấn chuyên môn Bệnh viện đa khoa Tâm Anh cho biết, bản chất của việc tiêm vaccine COVID-19 là đưa các thành phần cấu tạo đặc trưng của SARS-CoV-2, được coi là kháng nguyên vào trong cơ thể và hệ thống miễn dịch của cơ thể sinh ra các kháng thể chống lại các kháng nguyên là SARS-CoV-2, từ đó giúp chống lại sự lây lan và tiến triển nặng của bệnh COVID-19. Chính vì vậy, việc sử dụng vaccine COVID-19 chính là cách thức buộc cơ thể người được tiêm vaccine sẽ tự tạo ra kháng thể chống lại COVID-19, được gọi là phương thức gây đáp ứng miễn dịch chủ động, có nghĩa là cơ thể chủ động tự sinh ra kháng thể chống lại SARS-CoV-2.

Tuy nhiên, trong cộng đồng có một nhóm người là những người có hệ miễn dịch đang bị suy giảm do bệnh lý (như HIV), hoặc do thuốc điều trị gây ức chế hệ miễn dịch (ung thư đang thực hiện hóa trị, xạ trị), hoặc người đã được ghép tạng như ghép thận, ghép gan… hằng ngày phải dùng thuốc ức chế miễn dịch để chống thải ghép dùng corticoid liều cao…, người bị phản ứng nghiêm trọng với vaccine COVID-19. Vì vậy, những người này khi được tiêm vaccine COVID-19 thì hệ miễn dịch của cơ thể họ sẽ không đủ khả năng sinh ra kháng thể chống lại COVID-19 và nếu mắc bệnh dễ có nguy cơ tiến triển nặng hoặc tử vong.

Để bảo vệ “nhóm người yếu thế” này trước COVID-19, các nhà khoa học đã nỗ lực tìm ra kháng thể đơn dòng Evusheld ngừa COVID-19 hiệu quả và nhanh chóng sau vài giờ tiêm. Đây là giải pháp hiệu quả hàng đầu bảo vệ người suy giảm miễn dịch trước COVID-19. Khi người bệnh gặp SARS-CoV-2 thì các kháng thể đơn dòng này ngay lập tức sẽ vô hiệu hóa tác nhân gây bệnh SARS-CoV-2, giúp người bệnh tránh nguy cơ mắc bệnh hoặc giảm nguy cơ tiến triển nặng hoặc tử vong khi nhiễm COVID-19. Các kháng thể đơn dòng này đặc biệt phù hợp cho những người bị suy giảm miễn dịch không có khả năng tự tạo ra kháng thể chống lại COVID-19 sau khi tiêm vaccine COVID-19.

Hiệu quả của kháng thể đơn dòng trước SARS-CoV-2

Ngày 8-12-2021, Evusheld - kháng thể đơn dòng dự phòng COVID-19 đầu tiên trên thế giới chính thức được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cấp phép cho điều trị dự phòng trước phơi nhiễm SARS-CoV-2. Evusheld đặc biệt hiệu quả trên nhóm người suy giảm miễn dịch, nhóm người không có khả năng sinh kháng thể dù đã được tiêm đủ liều vaccine phòng bệnh.

Evusheld không thay thế vaccine cho cộng đồng, nhưng chính thức đã tạo thêm lá chắn mới cho “người bệnh yếu thế”, mở ra rất nhiều hy vọng cho người suy giảm miễn dịch trước làn sóng Omicron và có thể còn nhiều biến chủng khác nữa. Theo Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), cho đến nay Evushed đã được cấp phép lưu hành trong tình trạng khẩn cấp tại một số quốc gia như: Mỹ, Pháp, Các tiểu vương quốc Ảrập thống nhất, Bahrain...

Mỹ là nước tiên phong trên thế giới khi đã đặt mua 1,7 triệu liều Evusheld từ hãng dược phẩm AstraZeneca, trong khi nhu cầu của nhóm người suy giảm miễn dịch ở quốc gia này tới 7 triệu người. Mỹ sẽ tiêm cho người từ 12 tuổi, có cân nặng từ 40kg trở lên ở nhóm người suy giảm miễn dịch.

Tại khu vực Đông Nam Á, sau Singapore thì Việt Nam là quốc gia thứ 2 đặt mua thành công kháng thể đơn dòng Evusheld. Theo Cục Quản lý Dược, để đa dạng nguồn cung thuốc phòng và điều trị COVID-19, ngày 2-3, Bộ Y tế đã căn cứ các quy định hiện hành để cấp Giấy phép nhập khẩu thuốc Evusheld đáp ứng nhu cầu điều trị đặc biệt của cơ sở khám chữa bệnh. Cục Quản lý Dược cũng khẳng định, Evusheld là thuốc, không phải vaccine. Vì vậy, nó không chỉ định dùng thay thế cho vaccine COVID-19 đối với những trường hợp có thể tiêm được vaccine.

Theo Cục Quản lý Dược, bản chất Evusheld gồm 1 liều kháng thể đơn dòng tixagevimab và 1 liều kháng thể đơn dòng cilgavimab. Việc sử dụng thuốc cần phải được bác sỹ đánh giá thỏa đáng và sàng lọc chặt chẽ trước khi được xác định là đối tượng sử dụng phù hợp. Một liều thuốc được chỉ định để dự phòng mắc bệnh COVID-19 trong thời gian ít nhất 6 tháng (với các dữ liệu hiện có) cho người lớn và trẻ em từ 12 tuổi có cân nặng từ 40kg trở lên với điều kiện các đối tượng này không đang nhiễm SARS-CoV-2 và không có tiếp xúc với người nhiễm SARS-CoV-2.

Những ai cần được tiêm Evusheld?

Có nhiều người bệnh nền nặng, suy giảm miễn dịch và không tiêm được vaccine phòng COVID-19 đang hy vọng có thuốc kháng thể phòng COVID-19 để tiêm. Theo hướng dẫn của Cục Quản lý Dược, người tiêm được Evusheld phải thuộc một trong các trường hợp sau: Có suy giảm miễn dịch mức độ vừa đến nặng do một tình trạng bệnh lý hoặc sử dụng các thuốc hoặc phác đồ điều trị ức chế miễn dịch và có khả năng không tạo được đáp ứng miễn dịch thỏa đáng đối với vaccine COVID-19. Không thể tiêm bất kỳ loại vaccine COVID-19 nào hiện có vì có tiền sử xảy ra tác dụng ngoại ý nghiêm trọng (ví dụ như dị ứng nặng) với bất kỳ thành phần nào của vacine COVID-19.

Theo khuyến cáo của nhà sản xuất, các tình trạng y khoa hoặc phương pháp điều trị có thể dẫn tới suy giảm miễn dịch mức độ vừa đến nặng và đáp ứng miễn dịch không thỏa đáng đối với vaccine COVID-19 bao gồm nhưng không giới hạn:

Đang điều trị đối với các khối u đặc và bệnh lý huyết học ác tính. Cấy ghép nội tạng (ghép tim, thận, gan…) và đang điều trị với liệu pháp ức chế miễn dịch. Tiếp nhận tế bào lympho T chứa thụ thể kháng nguyên dạng khảm (CAR)-T hoặc cấy ghép tế bào gốc tạo máu (trong vòng 2 năm sau khi cấy ghép hoặc đang điều trị ức chế miễn dịch). Suy giảm miễn dịch nguyên phát mức độ vừa đến nặng (ví dụ, hội chứng DiGeorge, hội chứng Wiskott-Aldrich).

Nhiễm HIV giai đoạn tiến triển hoặc chưa được điều trị (những người nhiễm HIV với số lượng tế bào CD4 <200/mm3, tiền sử bệnh AIDS mà không được phục hồi miễn dịch, hoặc các biểu hiện lâm sàng của HIV có triệu chứng)

Điều trị tích cực bằng corticosteroid liều cao (nghĩa là  trên hoặc bằng 20 mg prednisone hoặc tương đương mỗi ngày khi dùng trong thời gian 2 tuần), tác nhân alkyl hóa, chất chống chuyển hóa, thuốc ức chế miễn dịch liên quan đến cấy ghép, tác nhân hóa trị ung thư được phân loại là ức chế miễn dịch mức độ nặng, thuốc ức chế yếu tố hoại tử khối u (TNF), và các tác nhân sinh học khác có tác dụng ức chế miễn dịch hoặc điều hòa miễn dịch (ví dụ, tác nhân ức chế tế bào B).

“Hiện nay, Evusheld chưa được cấp phép sử dụng ở đối tượng đang điều trị COVID-19, hoặc dự phòng sau phơi nhiễm COVID-19 ở những người đã tiếp xúc với người nhiễm SARS-CoV-2”, Cục Quản lý Dược cho biết. Tại Việt Nam, Evusheld được cấp giấy phép nhập khẩu để sử dụng trong cơ sở khám chữa bệnh. Người bệnh phải được cơ sở khám chữa bệnh thông tin về tình trạng hồ sơ cấp phép của thuốc và cơ sở chỉ được sử dụng thuốc khi có sự đồng ý của bệnh nhân hoặc người nhà của bệnh nhân.

Vậy khi nào người suy giảm miễn dịch ở Việt Nam được tiêm Evusheld? Theo Công ty cổ phần Vaccine Việt Nam (VNVC) - đơn vị nhập khẩu kháng thể đơn dòng thì Công ty đã đặt mua thành công và Evusheld sẽ sớm về Việt Nam để triển khai tiêm cho người bệnh suy giảm miễn dịch. Vì Evusheld không phải vaccine COVID-19 cho cộng đồng nên đối tượng được ưu tiên tiêm ngừa cần được bác sĩ lựa chọn, chỉ định phù hợp.

Kháng thể đơn dòng dự phòng Evusheld đang được thế giới kỳ vọng sẽ giúp nhân loại đẩy lùi COVID-19, giúp “người bệnh yếu thế” lấp được khoảng trống lo sợ hiệu quả của vaccine bị suy giảm.