NSND Ngọc Lan – NSND Zinaida Kirienko: Hai thế kỷ, một tình bạn xuyên biên giới

• NSND Ngô Mạnh Lân - NSND Ngọc Lan: “Niềm vui duyên trời dành cho”
• NSND Ngọc Lan: Làm bà mẹ ghê gớm không dễ
• Kiều nữ Ngọc Lan rạng rỡ theo Thanh Bình về dinh

Tình bạn của 2 nữ nghệ sĩ cũng là kết quả cụ thể, sinh động nhất về tình cảm tốt đẹp, sự gắn bó, thủy chung của nhân dân 2 nước một thời...

Mùa Liên hoan phim quốc tế Hà Nội 2016, công chúng và người làm điện ảnh Việt bất ngờ đón nhận sự xuất hiện trở lại của Zinaida Kirienko – nữ diễn viên tài sắc của Liên Xô cũ. Nhiều nghệ sĩ cùng thời gọi bà bằng cái tên thân thiện, nửa Nga, nửa Việt là Zina Hồng. Đây cũng là cái tên mà Zinaida Kirienko vô cùng tự hào.

Zina Hồng được đặt bởi chính Chủ tịch Hồ Chí Minh – vị lãnh tụ của nhân dân Việt Nam nhưng cũng là lãnh tụ mà nữ nghệ sĩ nước bạn kính yêu và ngưỡng mộ. Người bạn đồng hành kiêm “hướng dẫn viên” giúp bà khám phá Việt Nam trong suốt những ngày lưu lại Việt Nam, không ai khác là NSND Ngọc Lan – một trong số các kiều nữ của điện ảnh Việt thế hệ đầu tiên.

Nghệ sĩ Ngọc Lan và nghệ sĩ Zinaida Kirienko năm 1983.

NSND Ngọc Lan cũng chia sẻ, với nước Nga, bà có nhiều duyên nợ. Zinaida Kirienko là một trong những “mối duyên nợ” đặc biệt nhất. Năm 1959, cô thôn nữ Bắc Giang mang tên Ngọc Lan mới bắt đầu “bén duyên” với điện ảnh khi chính thức tham gia lớp đào tạo chính quy đầu tiên của điện ảnh cách mạng Việt Nam. Một trong những người thầy đầu tiên và gắn bó nhiều năm với thế hệ nghệ sĩ này đến từ nước Nga xa xôi. Năm 1961, bộ phim “Lửa trung tuyến” – tác phẩm điện ảnh đầu tiên mà Ngọc Lan tham gia diễn xuất được chọn giới thiệu tại Liên hoan phim quốc tế Moscow.

Với tư cách là diễn viên chính trong phim, Ngọc Lan vinh dự cùng đạo diễn Sergey thực hiện nghi thức kéo cờ khai mạc liên hoan. Thời điểm này, Zinaida Kirienko đã là diễn viên trẻ thành danh tại Liên xô. Người yêu điện ảnh Nga không chỉ quen thuộc với Kirienko qua nhiều bộ phim nổi tiếng như “Sông Đông êm đềm” hay “Số phận một con người”... mà còn bởi cô đã là một trong số các nghệ sĩ Nga đến Việt Nam sớm nhất.

Zinaida Kirienko đã vinh dự 2 lần được gặp Bác Hồ, từng đến tận trận địa pháo của bộ đội Việt Nam, hát trước “biển người” trong ngày khánh thành công trình đại thủy nông Bắc Hưng Hải – một trong số những biểu tượng vươn lên dựng xây đất nước của Việt Nam thời kỳ lửa đạn. Có lẽ vì thế Zinaida Kirienko cũng là người được ban tổ chức Liên hoan phim giao trọng trách đón tiếp, hướng dẫn đoàn đại biểu Việt Nam. Trong đêm trình chiếu “Lửa trung tuyến”, Kirienko chính là người dẫn Ngọc Lan và đoàn điện ảnh Việt Nam lên sân khấu.

Với tình cảm sẵn có dành cho đất nước, con người Việt Nam trước đó, ấn tượng trước người đồng nghiệp xinh đẹp, dịu dàng, thướt tha trong tà áo dài tím, gần như ngay lập tức, Zinaida Kirienko dành nhiều sự chăm sóc đặc biệt cho Ngọc Lan. Sau tiệc liên hoan, Ngọc Lan xin phép tách đoàn về nhà riêng của vợ chồng Zinaida Kirienko. Tổ ấm của họ là một căn nhà tập thể rất nhỏ, chỉ vừa đủ bố trí một chiếc giường, bộ bàn ghế và không nhiều đồ đạc.

NSND Ngọc Lan và NSND Zinaida Kirienko tại Nga năm 2016.

Để có đủ chỗ ngủ cho chủ nhà và khách, Ngọc Lan được bố trí nằm phía trong, giữa là Kirienko và chồng cô nằm ngoài cùng. Đạo diễn Cao Thụy khi ấy còn là phiên dịch chính phục vụ đoàn thì ngủ tạm trên ghế sofa. Chung lứa tuổi, chung đam mê, câu chuyện giữa đôi bạn nghệ sĩ trẻ vẫn ríu rít trong đêm vắng. Qua câu chuyện của bạn, Ngọc Lan còn biết, Kirienko đang vô cùng hạnh phúc vì chuẩn bị được làm mẹ.

Ngày vui nhanh qua. Kết thúc Liên hoan phim cũng là ngày Ngọc Lan tạm biệt người bạn Nga dễ mến để theo đoàn về nước. Cách trở về địa lý, rào cản về ngôn ngữ nhưng sau những bận rộn của cuộc sống, Ngọc Lan vẫn luôn để tâm tìm cơ hội hỏi thăm về Kirienko. Phải đến tận năm 1983, nữ nghệ sĩ mới có dịp hội ngộ với bạn. Buổi gặp bất ngờ tại Hãng phim truyện Việt Nam. Ngọc Lan không được báo trước, chỉ lên hội trường của hãng theo lệnh triệu tập đột xuất của lãnh đạo. Khi chủ khách giáp mặt, cả hai nữ nghệ sĩ cùng ồ lên kinh ngạc.

Nhớ lại cuộc gặp gỡ này, NSND Ngọc Lan tâm sự rằng bà có chút áy náy vì thời điểm này đời sống còn khó khăn. Thời gian gặp gỡ rất ngắn, chỉ khoảng 2 giờ đồng hồ. Quà đãi bạn chỉ là vài món rất đơn giản. Sau khi Kirienko rời Việt Nam không lâu, đất nước Liên Xô có nhiều biến động. Vì nhiều lý do, không ít nghệ sĩ nổi tiếng một thời lần lượt ra đi. Lo lắng cho bạn, bà cố gắng tìm kiếm qua các kênh thông tin mà bản thân có điều kiện tiếp cận nhưng đều vô vọng.

Năm 2016, trong một buổi đoàn tụ gia đình, nghe các con hỏi cha mẹ mong muốn điều gì đặc biệt, bà và chồng - NSND Ngô Mạnh Lân - bày tỏ mong muốn được trở lại nước Nga. NSND Ngô Mạnh Lân từng có nhiều năm du học Đại học Điện ảnh Liên Xô (VGIK) và là một trong những sinh viên xuất sắc của trường. NSND Ngọc Lan cũng kể về tình bạn của bà và Kirienko, mong ước được tìm lại người bạn Nga đặc biệt này.

Thông qua nhiều kênh thông tin, tháng 5-2016, trong chuyến đi du lịch sang Nga, NSND Ngọc Lan đã tìm lại được bạn cũ. Bà không hề biết, chỉ cách đấy không lâu, trong một cuộc phỏng vấn của nhóm phóng viên Đài Truyền hình Việt Nam thường trú tại Nga, nữ nghệ sĩ Kirienko cũng kể lại câu chuyện về những người bạn Việt Nam, trong đó có nhắc đến Ngọc Lan và rất mong muốn gặp lại Ngọc Lan một lần. Kirienko càng không thể ngờ, ước mong của bà đã thành sự thật rất nhanh. Vui hơn nữa là cuộc gặp ấy là do NSND Ngọc Lan và chồng tự tìm đến chứ không hề qua ê kíp làm truyền hình đã từng phỏng vấn bà trước đó.

Ngôi nhà của nữ nghệ sĩ gạo cội điện ảnh Xôviết thủa nào có rộng hơn đôi chút nhưng vắng bóng người chồng. Ông đã mất trước đó khá lâu. Đồ đạc vẫn đơn giản như xưa. Vẫn là những món ăn truyền thống Nga được chủ nhân làm ra tiếp bạn. Có khác chăng là trong những câu chuyện rổn rảng của đôi bạn đầy ắp những kỷ niệm ngày cũ và vô số những thắc mắc về cuộc sống, gia đình của nhau trong suốt một khoảng thời gian dài.

Xúc động trước tình cảm của bạn, NSND Ngọc Lan ghi nhanh lại cảm xúc trong cuốn sổ nhỏ: “Không bao giờ quên! Matxcova, Matxcova/ 55 năm mới được quay trở lại/ Hồi hộp trong tim cảm xúc dâng trào/ Như trẻ lại cái thời 18/ Nơi vô tình tìm được tình yêu/ Hơn nửa thế kỷ rồi tôi vẫn ước ao/ Gặp lại Zina bao năm xa cách/ Thực hay mơ lâu nay có được/ Hội ngộ, thủy chung, đẹp, thật đáng tự hào/ Bầu trời Matxcova nắng ấm trong veo/ Những khuôn mặt thân thương cho tôi tràn hạnh phúc/ Khi ra về tôi làm sao quên được/ Mảnh đất Việt Nam sáng giữa bầu trời/ Hoa thơm tình người thắm đượm trong tôi/ 75 mùa xuân xin cám ơn các bạn...”.

Không còn quá bó buộc về thời gian nên lần tạm biệt này của 2 nữ nghệ sĩ không phải vội vã như những năm xưa, dù bịn rịn và lưu luyến. Không nói ra nhưng ai cũng nghĩ, rất có thể đây sẽ là lần hội ngộ hiếm hoi sau cuối. Nhưng sau đó, NSND Ngọc Lan lại có một bất ngờ thú vị. Sau chuyến sang Nga không lâu thì bà nhận được điện thoại từ Đài Truyền hình Việt Nam cùng lời mời sang Nga gặp bạn cũ. Người mời cũng vô cùng ngạc nhiên khi biết bà vừa từ Nga trở về và đã tìm được người bạn năm nào.

Liên hoan phim quốc tế Hà Nội cuối năm 2016, 2 nữ nghệ sĩ tiếp tục có cơ hội gặp lại khi NSND Zinaida Kirienko trở thành khách mời đặc biệt của ban tổ chức. Giữa lịch trình khép kín của ban tổ chức, căn phòng hạng sang ở khách sạn 5 sao của nữ nghệ sĩ khá dày lịch phỏng vấn của các phóng viên. Tuy nhiên, khoảng thời gian bà dành cho người bạn Ngọc Lan yêu quý thì không thể “bớt xén”. Sau những buổi cùng bạn rong ruổi khám phá phố phường Hà Nội, trở về thăm lại Vịnh Hạ Long, nơi bà đã được người dân đón tiếp nồng hậu từ hơn nửa thế kỷ trước, NSND Zinaida Kirienko dành trọn một ngày sống cùng gia đình NSND Ngọc Lan.

Tổ ấm bình yên của “cặp đôi hoàn hảo” trong “làng” điện ảnh Việt – NSND Ngọc Lan, NSND Ngô Mạnh Lân rộn rã tiếng nói cười suốt từ sớm tới chiều. Người phiên dịch cũng mệt nhoài bởi những câu chuyện bất tận, những tên người, những nghệ sĩ lão làng của điện ảnh Việt mà không ít trong số đó đã thành người thiên cổ. Rất nhiều những món ngon truyền thống Việt Nam được chủ nhà trổ tài đãi khách, như một sự bù đắp cho những tháng ngày đón tiếp bạn trong khó khăn thiếu thốn. Niềm vui rạng ngời trên khuôn mặt bạn thành niềm hạnh phúc vô bờ của gia đình nghệ sĩ lão thành.

Đêm bế mạc Liên hoan phim quốc tế Hà Nội, 2 nữ NSND của 2 đất nước tay trong tay bước trên thảm đỏ chào khán giả. Công chúng ngạc nhiên khi nữ nghệ sĩ đến từ nước Nga xa xôi rạng rỡ trong tà áo dài truyền thống Việt Nam và xúc động kể về kỷ niệm gặp Bác Hồ, gọi tên Người bằng tiếng Việt lơ lớ. Chiếc áo này đích thân NSND Ngọc Lan đưa bạn đi chọn vải, chọn thợ may thành...

Một năm sau liên hoan phim, trong ngôi nhà mà vợ chồng NSND Ngọc Lan từng đón tiếp NSND Zinaida Kirienko, những cuốn album ảnh dày cộp, được nữ nghệ sĩ cẩn thận lật giở từng trang. Bên ấm trà mạn, bà đặt thêm gói kẹo nhỏ mời khách và bảo: Của Zina tặng. Nữ nghệ sĩ kể rằng sau liên hoan phim, thi thoảng, bà vẫn tìm cách liên lạc với người bạn cũ. Lần gọi điện mới nhất, thông qua con gái Phương Lan làm phiên dịch, bà trò chuyện với bạn được ít nhiều. Zina của bà vẫn nói cười tíu tít nhưng dường như đã bắt đầu lẫn. Câu chuyện của Zina có khi không còn mạch lạc song kỷ niệm xưa cũ thì không hề quên.

Có lẽ, khi đã về phía cuối cuộc đời, có được những kỷ niệm đẹp của những ngày đã qua, lưu giữ chúng trong ký ức, sống lại với chúng trong những khoảng thời khắc nào đó cũng là hạnh phúc. NSND Zinaida Kirienko và NSND Ngọc Lan cũng không là ngoại lệ. 

Tình bạn “xuyên biên giới” hơn nửa thế kỷ của họ là một trong vô số những hồi ức đẹp của một đời người. Nhưng chắc chắn trong những lát cắt ký ức ấy còn có nhiều bóng dáng khác, của một thế hệ khác, của một thời đã qua, một thời mà không ít người vẫn bồi hồi xao xuyến khi nghĩ về, nhớ về.