Năm không yên bình với kinh tế Nhật Bản

Sau 10 năm hứa hẹn sẽ tăng lương đáng kể cho “người làm công ăn lương”, Nhật Bản đã và đang phải chịu đựng khó khăn lâu dài. Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền khẳng định 2024 sẽ là năm có nhiều thử nghiệm trên con đường kinh tế của Nhật Bản. Đảng của Thủ tướng Fumio Kishida cho biết trong 12 tháng tới, thu nhập bình quân đầu người sẽ tăng trung bình 3,8% nhờ kết hợp giữa tăng lương và giảm thuế. Điều quan trọng là thu nhập sẽ tăng nhanh hơn lạm phát, đưa Nhật Bản đi vào quỹ đạo tăng nhu cầu và sự thịnh vượng mà LDP đã và đang quảng cáo kể từ năm 2013.

Một điều không thể tránh khỏi, đó là những cơn “hắt hơi, sổ mũi” của nền kinh tế khổng lồ Trung Quốc là một trong những tác động không thể bỏ qua đối với tương lai kinh tế Nhật Bản. Thêm vào đó, tỷ lệ ủng hộ giảm mạnh của dân chúng đối với ông Kishida đang mâu thuẫn với mức định giá cổ phiếu Tokyo cao nhất trong nhiều thập kỷ. Tỷ lệ ủng hộ ông Kishida đã sụt xuống mức 17% trong tháng 12/2023 vừa qua. Điều này sẽ gây khó khăn cho các nhà đầu tư toàn cầu khi tìm hiểu lại Japan Inc. (thuật ngữ đặc biệt khi coi cả đất nước Nhật Bản giống như một tập đoàn khổng lồ).

Trong những tháng suy yếu của năm 2023, chỉ số trung bình chứng khoán Nikkei đạt mức cao nhất trong 33  năm. Một số hoạt động mua vào phản ánh những nỗ lực trong thập kỷ qua nhằm tăng cường sự quản trị doanh nghiệp, một số trong đó dựa trên nhận thức cho rằng Nhật Bản là nơi trú ẩn an toàn với lãi suất bằng 0. Tuy nhiên, khoảng cách giữa thực tế và sự lạc quan của các nhà đầu tư cho rằng Nhật Bản đang cải thiện nền kinh tế dần bị nới rộng. Ông Kishida được cho là đã chưa làm thực sự tốt trong thời gian 26 tháng cầm quyền vừa qua để giảm bớt tình trạng quan liêu, hiện đại hóa thị trường lao động, gia tăng năng suất, thúc đẩy sự bùng nổ khởi nghiệp, trao quyền cho phụ nữ hay thu hút nhân tài nước ngoài mới đến Tokyo.

Với tỷ lệ ủng hộ thấp nhất trong nhiệm kỳ của mình cho đến nay, trong năm 2024, ông Kishida sẽ rất bận rộn để duy trì vị trí của mình. Điều này khiến việc thực hiện kế hoạch “chủ nghĩa tư bản mới” của ông nhằm tăng thu nhập cho tầng lớp trung lưu hầu như không có hy vọng. Khi những “cơn gió ngược” kinh tế ngày càng thổi mạnh, thật khó để xem xét nghiêm túc mục tiêu của ông Kishida là giảm ngân sách của Nhật Bản trong năm tài chính tiếp theo, lần đầu tiên trong 12 năm. Nhiều thập kỷ chi tiêu tài chính gia tăng đã khiến Nhật Bản phải chịu gánh nặng nợ công nặng nề nhất trong thế giới công nghiệp - gấp đôi quy mô sản lượng kinh tế của nước này. Khả năng chính quyền ông Kishida hạn chế việc bán trái phiếu mới trong năm 2024 là rất thấp.

Ngay cả cách thức chính quyền LDP giảm thuế cũng làm hạn chế tác động. Để thay đổi hành vi của người tiêu dùng, những điều chỉnh thuế phải có quy mô lớn và lâu dài. LDP chỉ quan tâm đến việc cắt giảm tạm thời, điều này sẽ làm giảm lợi ích kinh tế. Êkíp của ông Kishida cũng không có kế hoạch gia tăng nỗ lực nhằm điều chỉnh các động cơ tăng trưởng. Điều này là cần thiết để khuyến khích CEO của các doanh nghiệp công bố mức tăng lương lớn hơn.

Thêm một nhân tố khó đoán nữa là cách thức xử lý của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) trong năm tới. Năm 2023, quan niệm thông thường cho rằng ngân hàng trung ương sẽ chấm dứt nới lỏng định lượng là sai lầm. Tương tự, nhiều người cho rằng Thống đốc Kazue Ueda, người nắm quyền lãnh đạo BOJ từ tháng 4/2023, là một chính khách “phi đảng phái về tiền tệ”. Năm 2024, BOJ vẫn bị mắc kẹt trong chính sách nới lỏng định lượng hơn bao giờ hết. Với nền kinh tế đang cận kề suy thoái, giảm phát xuất khẩu của Trung Quốc và lãi suất trái phiếu Mỹ tăng cao gây sức ép lên nhu cầu toàn cầu, việc “xoay trục” khỏi chính sách lãi suất bằng 0 có thể là rủi ro của năm 2025.

Mặc dù BOJ độc lập về mặt kỹ thuật, nhưng những lựa chọn của ông Ueda có thể bị hạn chế hơn bình thường bởi các kế hoạch tốn kém của Thủ tướng Kishida cho năm 2024 - cụ thể là tham vọng tăng chi tiêu quốc phòng của Nhật Bản lên hơn 50% trong 5 năm tới, ở khoảng 43 nghìn tỉ yên. Tuy nhiên, việc chi trả cho những kế hoạch quân sự đầy tham vọng trong khi giảm thuế và kiềm chế nợ chính phủ đang trở nên ngày càng không thực tế theo từng tháng.

Trong năm 2024, Thủ tướng Kishida cũng phải đối phó với cái được gọi theo nghĩa đen là “vấn đề 2024 của Nhật Bản”. Vấn đề đó đề cập đến một loạt chính sách mới hạn chế việc làm thêm giờ đối với tài xế xe tải. Mặc dù trên danh nghĩa nhằm mục đích cải thiện điều kiện làm việc cho tài xế, nhưng tình trạng thiếu hụt lao động sẽ bắt đầu xảy ra vào tháng 4 tới. Nó làm dấy lên lo ngại về sự gián đoạn chuỗi cung ứng và lạm phát gia tăng.

BOJ cũng phải khôi phục uy tín trong giới kinh doanh toàn cầu. Sau hơn 22 năm nới lỏng định lượng, đã đến lúc cơ quan tiền tệ của Nhật Bản phải bình thường hóa lãi suất. Nếu êkip của ông Ueda thiếu niềm tin vào triển vọng kinh tế của Nhật Bản, thì tại sao các nhà đầu tư nước ngoài lại không cảm thấy như vậy? Đồng yên yếu sẽ tiếp tục kìm hãm Nhật Bản. Nó loại bỏ trách nhiệm của các nhà lập pháp và các CEO doanh nghiệp trong việc phá vỡ và cải tổ các hệ thống kinh tế. Đây là chiến lược tăng trưởng của LDP trong ít nhất 25 năm qua.