30 năm và câu chuyện tìm ra dầu trong tầng đá móng mỏ Bạch Hổ

• Chính thức kết nối kho nổi FSO-5 trọng tải 100.000 tấn vào hệ thống neo, mỏ Bạch Hổ
• Chưa điều chỉnh giá khí ẩm mỏ Bạch Hổ

30 năm qua, chúng ta đã khai thác trong tầng đá móng hơn 240 triệu tấn dầu, hơn 30 tỷ mét khối khí đốt và 5 triệu tấn condensate... mang về cho đất nước hơn 80 tỷ USD. Và công trình tìm dầu trong tầng đá móng đã được Giải thưởng Hồ Chí Minh vào năm 2012. Nhân kỷ niệm sự kiện vinh quang này, chúng tôi xin lược kể lại câu chuyện.

Bể trầm tích Cửu Long nằm ở vùng biển Đông Nam Việt Nam, cách Vũng Tàu chỉ chưa đầy trăm cây số. Bể được lấp đầy bởi các đá trầm tích có tuổi tuyệt đối không quá 65 triệu năm, trong đó những đá già nhất phát hiện được có tuổi địa chất là Miocen và Oligocen. Các đá trầm tích nằm kề bên trên móng của bể. Móng hay đáy bể là đá magma có tuổi già hơn đá trầm tích. Theo lý thuyết nêu trên, thăm dò dầu khí sẽ tập trung cho các đá trầm tích. Còn tầng móng không phải là đối tượng được quan tâm.

Năm 1974, hãng Mobil tìm ra dầu trong tầng Miocen qua giếng khoan thăm dò BH-1X. Và ngày ấy, báo chí của Việt Nam Cộng hòa đã ví trữ lượng dầu ở Trung Đông so với Bạch Hổ chỉ là “con tem dán trên lưng con voi”.

Sau giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, việc tìm kiếm thăm dò được tiếp tục khẩn trương. Nhiều hãng dầu mỏ danh tiếng thế giới cũng vào tìm kiếm cơ hội hợp tác. Nhưng vì nhiều lý do mà họ lần lượt rút lui.

Giàn MSP-1 khai thác tấn dầu đầu tiên trên mỏ Bạch Hổ.

Chỉ đến khi Liên doanh Vietsovpetro ra đời và việc tìm dầu được thực hiện bằng “mệnh lệnh từ trái tim” của những người cộng sản Liên Xô thì công việc tìm dầu mới được tiếp tục một cách bài bản. Ngày 24-5-1984, Liên doanh Vietsovpetro tiếp tục thăm dò, khẳng định lại và chi tiết hóa sự tồn tại của dầu trong tầng 23 (Miocen) qua giếng khoan BH-5. Tuy nhiên khi thử vỉa, lưu lượng chỉ đạt 20 tấn/ngày. Năm 1985, tiếp tục thăm dò, Vietsovpetro khoan BH-4 phát hiện tầng dầu mới nằm sâu hơn Miocen, đặt tên là tầng 24, thuộc Oligocen.

Cũng trong năm này, với tư duy hướng đến những đối tượng sâu hơn, BH-1 đã được khoan với thiết kế dự phòng đến 3.300m, trong khi độ sâu móng 3.150m. Khi khoan đến 3.118m, dung dịch khoan không tuần hoàn lên bề mặt, chứng tỏ tại độ sâu này đá bị nứt nẻ mạnh làm mất dung dịch.

Một giải pháp rất Việt Nam đã được áp dụng là trộn vỏ trấu vào dung dịch khoan để vỏ trấu bít, nhét các khe nứt hạn chế khả năng mất dung dịch. Bằng giải pháp này, giếng BH-1 khoan được đến 3.178m, tức là vào móng 28m thì dừng. Rủi thay, do bít nhét vỏ trấu quá nhiều, hoặc thử vỉa không hiệu quả, kết quả tầng 24 thất bại, không cho dòng dầu.

May là thử vỉa tầng 23 còn cho dòng khoảng 100 tấn/ngày. Nhờ đó giếng này đã được đưa vào khai thác từ năm 1986. Ai cũng biết là giai đoạn này kinh tế Việt Nam rất khó khăn, 1 tấn dầu bán đi, 1 đồng ngoại tệ về với ngân sách đều rất quý.

Niềm vui có dầu chưa được bao lâu thì lo lắng ập đến. Các giếng khoan tiếp theo cho thấy tầng 23 không có triển vọng tốt. Giếng BH-1 sau 4 tháng khai thác đã giảm sản lượng đáng kể. Cần phải nói thêm là khi đó Vietsovpetro mới có báo cáo khai thác thử công nghiệp mỏ Bạch Hổ dựa trên số liệu 1 giếng khoan của Mobil. Tài liệu khi đó chưa đủ thông tin để xây dựng báo cáo trữ lượng và phương án phát triển mỏ đầy đủ.

Tuy nhiên, với quyết tâm và tầm nhìn của các chuyên gia Liên Xô, Vietsovpetro đã xúc tiến đầu tư cảng dịch vụ tổng hợp, khu nhà ở 5 tầng và đặc biệt là 2 giàn cố định MSP-1 và MSP-2. Nếu không tìm ra trữ lượng dầu khí đủ lớn để khai thác thì những đầu tư nêu trên trở nên lãng phí. Chưa kể đến chuyện khó khăn ngày càng chồng chất khi đất nước không có được nguồn ngoại tệ quý báu mà tất cả đang hy vọng.

Tình trạng lúc đó được miêu tả thông qua hình tượng “ngọn lửa cháy leo lét ở faken giàn MSP-1” làm cho nhiều người không khỏi bùi ngùi. Đã xảy ra không khí “hoang mang, chán nản”; đã có câu hỏi truy trách nhiệm ai sáng tạo ra chủ trương xây dựng giàn MSP-1, MSP-2; thậm chí đã có chuyện bãi miễn và điều chuyển một số cán bộ chủ chốt. Nhưng vẫn còn đó một bộ phận trong tập thể lao động Nga - Việt giữ vững niềm tin vào trí tuệ và sự nhạy cảm địa chất của mình.

Vấn đề là trí tuệ có trả lời được câu hỏi: thiên nhiên giấu những thùng dầu quý giá ở đâu? Niềm tin có đủ mạnh để chiến thắng thực tế đang vô cùng nghiệt ngã? Bản lĩnh có đủ kiên cường để ra quyết định, chấp nhận rủi ro, nhưng nếu may mắn thành công sẽ là cứu cánh cho nền kinh tế của đất nước?

Một cụm giàn khai thác dầu khí trên mỏ Bạch Hổ.

Với quyết tâm và ý chí đó, tháng 5-1987, Vietsovpetro quyết định khoan giếng BH-6 để xác định ranh giới tầng 23 và Oligocen về phía Nam, đồng thời thử nghiên cứu tầng móng. Giếng khoan đạt chiều sâu 3.533m, trong đó khoan 23m vào móng. Văn liệu cho thấy, 3 lần thử, trong đó có 1 lần ghi là thử trong móng, đều đạt khoảng 500 tấn/ngày.

Thật vui khi có được dòng dầu tới 500 tấn/ngày. Nhưng do vẫn còn những quan điểm khác nhau nên chưa dám ghi nhận tầng sản phẩm mới là móng. Thay vào đó, đã dung hòa các quan điểm và coi đó là một đối tượng liên thông Oligocen và móng phong hóa.

Phải đến tháng 9-1988 mới xảy ra một sự kiện thực sự đã làm niềm vui của những người lao động dầu khí vỡ òa. Giếng BH-1 sau một thời gian khai thác, theo quy định đến giai đoạn phải tiến hành bảo dưỡng, sửa chữa. Khi sửa chữa, đã có một quyết định táo bạo là khoan lại vào tầng móng.

Kết quả sau khi khoan và rửa đáy giếng, xuất hiện dòng dầu lên đến 2.000 tấn/ngày. Do áp suất quá lớn, Ban lãnh đạo Vietsovpetro lúc đó đã quyết định khai thác luôn bằng cần khoan, đợi giảm áp rồi hoàn thiện giếng sau. Thế là tấn dầu đầu tiên từ móng được khai thác.

Lúc đó là 10 giờ ngày 6-9-1988, một thời khắc lịch sử.

Tại sao dầu có trong móng? Nguyên nhân là do nứt nẻ. Móng bị nứt nẻ do nhiều nguyên nhân: Ngày xửa ngày xưa, có thời kỳ đá móng này trồi lên mặt đất, bị nắng, gió, mưa phá hủy, gọi là phong hóa; đá móng nằm sâu trong đáy bể (còn gọi là đá tươi) thì có thể bị các lực dịch chuyển trong lòng đất tác động, làm cho vỡ, nứt; quá trình nguội lạnh đột ngột của các khối magma cũng có thể tạo khe nứt do sự co rút, giảm thể tích...

Trong trường hợp mỏ Bạch Hổ, đá Oligocen lại là đá sinh, kề áp vào các khối nhô móng nứt nẻ. Vì thế dầu sinh ra dễ dàng di chuyển một khoảng cách rất gần, nạp thẳng vào đá chứa móng, tạo nên những thân dầu lớn.

Áp dụng những kinh nghiệm mới được hình thành qua nghiên cứu mỏ Bạch Hổ, công tác thăm dò dầu khí đã tìm ra 22 mỏ ở Việt Nam có dầu trong tầng đá móng: Bạch Hổ, Đông Bắc Bạch Hổ, Đông Bắc Rồng, Đông Rồng, Đông Nam Rồng, Nam trung tâm Rồng, Đại Hùng, Nam Rồng - Đồi Mồi, Rạng Đông, Phương Đông, Hồng Ngọc, Diamond, Sư Tử Đen Đông Bắc, Sư Tử Đen Tây Nam, Sư Tử Vàng, Sư Tử Trắng, Sư Tử Nâu, Cá Ngừ Vàng, Hải Sư Đen, Thăng Long, Đông Đô, Hổ Xám Nam.

Hết năm 2017, sản lượng dầu từ tầng đá móng Bạch Hổ, đạt hơn 180 triệu tấn, bằng 87% sản lượng toàn mỏ. Cộng với sản lượng dầu từ đá móng của các đơn vị khác đạt hơn 240 triệu tấn. Nếu tính giá dầu trung bình cả giai đoạn là 50 USD/thùng, lượng dầu từ móng này đã mang lại doanh thu hơn 88 tỷ USD. Điều đáng nói là những tấn dầu đầu tiên khai thác được trong tầng đá móng vào những năm cuối thập niên 80 đã giúp cho cả nền kinh tế đất nước vượt qua nhiều khó khăn.

Năm 2012, Nhà nước đã trao Giải thưởng Hồ Chí Minh cho Cụm công trình “Tìm kiếm, phát hiện và khai thác có hiệu quả các thân dầu trong tầng đá móng granitoit trước Đệ tam bể Cửu Long, thềm lục địa Việt Nam”.

Và cho tới nay, những nghiên cứu khoa học, những bài học kinh nghiệm từ việc tìm ra dầu trong tầng đá móng đang được các nhà khoa học của PVN kế thừa và phát huy, để tiếp tục tìm cách khai thác thêm dầu trong tầng đá móng, nhưng là ở cấu tạo địa chất khác.