Truyền thông "mì chính cánh"

• Y án đối với nguyên Giám đốc Vũng Tàu Sinhanco
• Xét xử vụ án tại Công ty Vũng Tàu Sinhanco: Nguyên giám đốc bị truy tố 5 tội danh
• Chuẩn bị xét xử vụ án "buôn lậu, đưa hối lộ" tại Công ty Sinhanco

Số là Công ty Sinhanco Vũng Tàu đã nhập một khối lượng bột ngọt Ajinomoto loại cánh kiến về Việt Nam. Hóa đơn, phiếu xuất kho, vận đơn (hàng hải)... đều thể hiện số bột ngọt này có xuất xứ từ Brazil, trong khi hồ sơ thông quan của hải quan và phiếu kiểm nghiệm chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm lại thể hiện rằng nó là hàng xuất xứ từ Singapore.

Nếu là xuất xứ từ Singapore, quốc gia trong ASEAN, mỗi tấn bột ngọt chỉ chịu thuế nhập khẩu 100 USD. Nếu do Brazil sản xuất, nó phải chịu thuế 300 USD/tấn. Thời điểm đó, trên thị trường, bột ngọt Ajinomoto cánh kiến bán lẻ 15.500 VND/kg, trong khi tỉ giá hối đoái 1 USD khoảng hơn 11.000 VND. Nhờ giảm được khoản thuế khoảng 200 USD/tấn, tức khoảng 2.200 VND/kg nên lô hàng bột ngọt của Công ty Sinhanco đã có thể hạ giá bán lẻ xuống chỉ còn 13.500 VND/kg.

Việc bán phá giá này của Công ty Sinhanco đã bóp chết các nhà kinh doanh bột ngọt khác trên toàn quốc, đẩy họ vào phá sản. Lượng hàng Công ty Sinhanco nhập về và trốn thuế được (mỗi tấn 2,2 triệu VND), lên tới xấp xỉ 10 tỷ đồng.

Tổng Giám đốc và Phó Tổng Giám đốc Sinhanco đối chất tại tòa.

Không cam tâm khoanh tay ngồi chờ đối thủ cạnh tranh cắt họng, “hiệp hội” những nhà kinh doanh bột ngọt toàn quốc đã tung “gián điệp kinh tế” điều tra thu thập chứng cứ. Trên toàn thế giới, chỉ duy nhất Brazil là quê hương của bột ngọt Ajinomoto loại cánh kiến. Các giấy tờ thể hiện mặt hàng này có xuất xứ từ Singapore đều là giấy tờ làm giả. Việc chúng được đóng dấu đỏ để hàng được tuồn ra thị trường hợp pháp, giúp Công ty Sinhanco Vũng Tàu bán phá giá, độc chiếm thị trường chắc chắn là do có sự thông đồng, hối lộ cơ quan chức năng. Họ đã tập hợp được đầy đủ bằng chứng không thể chối cãi, gửi cho tôi, dặn đi dặn lại (qua điện thoại) là đừng chia sẻ nó cùng ai. Họ bảo không tin được ai, sợ công ty đó sẽ “mua” hết!

Tôi đã bỏ công đi gặp tất cả các bên có liên quan, từ người tố cáo, người bị tố cáo, các cơ quan nhà nước có liên quan, có đóng dấu trên hồ sơ để xác minh, đối chất. Không một ai trong số họ phản bác tính chính xác của nội dung bộ hồ sơ tôi đang có trong tay. Tôi yên tâm viết bài, chắc mẩm rằng gã nhà báo trẻ là mình sẽ “nổ bom” động trời làng báo vì độc quyền khui được một vụ siêu khủng.

Nhưng, bài báo đã duyệt, Ban Biên tập vẫn yêu cầu khoan đăng. Khi đó Công ty Sinhanco Vũng Tàu vẫn còn nợ Báo An ninh thế giới 2 kỳ quảng cáo (32 triệu đồng), quảng cáo chính mặt hàng... bột ngọt Ajinomoto cánh kiến!

Nổ ra vụ này, Công ty Sinhanco sẽ... chết chắc, tài khoản bị đóng băng, có mà “đến mùng thất” mới đòi được tiền. Bộ phận phía Nam của Báo An ninh thế giới được yêu cầu gấp rút đi đòi hết tiền quảng cáo. Khi nào đòi đủ tiền, khi đó bài báo của tôi sẽ được đăng. Bộ phận quảng cáo hoàn toàn không biết gì về chuyện loạt bài báo tôi vừa viết. Mỗi người một việc, ai lo phần nấy.

Những người tố cáo liên tục hối thúc, hỏi thăm. Trong khi đó, gần như đồng loạt, những người đứng đầu của các cơ quan có trách nhiệm, kể cả bà H.L.T - Tổng Giám đốc Công ty Sinhanco Vũng Tàu đều xin gặp riêng tôi. Họ huỵch toẹt: sai phạm quá lớn, nếu vụ việc bị khui thì hàng tá kẻ sẽ đi tù. Bà Tổng Giám đốc nói rõ: ngoài việc Công ty Sinhanco bị truy thu 10 tỷ trốn thuế, họ sẽ còn mất thêm khoản tiền phạt vì tội này, có khi còn lớn hơn cả chục lần, lên đến 100 tỷ, thừa đủ giật sập toàn bộ Công ty (thời điểm đó, ngân hàng lớn như EXIMBANK vốn điều lệ cũng chỉ 300 tỷ đồng). Bà và những người liên quan gây ra tội, đi tù đã đành nhưng hàng ngàn cán bộ, công nhân viên khác, vì công ty phá sản cũng sẽ lao đao.

Thêm nữa, vụ này người tiêu dùng không thiệt hại mà còn được lợi, vì mua được bột ngọt với giá rẻ hơn. Đánh vào lương tâm và sự mủi lòng, họ không mong tôi “tha” cho họ, chỉ xin tôi và Báo An ninh thế giới đừng “giết” hàng ngàn người lao động khác, vì họ không có lỗi. Đổi lại, họ sẽ không thêm bớt. Tôi cứ mở tài khoản ngân hàng và nói cho họ biết số tiền mà tôi muốn có.

Bên Công ty Sinhanco không nói ra điều đó khi chỉ một mình, mà cố tình “bảo chứng” bằng sự có mặt của người bên hải quan, bên vệ sinh an toàn thực phẩm cùng chung xuồng. Chỉ một cái gật đầu, tôi sẽ có tiền tỉ - khoảng vài trăm lượng vàng! Vào thời điểm đó, một căn chung cư nhỏ, cũ - điều mà tôi luôn mơ ước nhắm tới - giá chỉ 10 lượng vàng. Đề nghị của họ khiến gã nhà báo đang ở nhà thuê là tôi phát sốt phát rét, suýt ngất!

Nhưng, tôi từ chối. Bài đã viết, đã nộp, quyền quyết định không thuộc về riêng tôi nữa. Vả lại, tôi không thể trở bút, phản bội niềm tin của những người đã mang hồ sơ đến và tố cáo. Giá bao nhiêu tôi không quan tâm, vì chắc chắn tôi không bán. Tiền không phải, không thể là của tôi, lại quá lớn, tôi không muốn đùa với cả lương tâm lẫn luật pháp.

Tác giả bài viết với các học trò lớp Báo chí phóng sự và điều tra Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn TP Hồ Chí Minh.

Phía Công ty Sinhanco Vũng Tàu và những người chung xuồng vẫn cố giải thích, rằng: nếu viết sai sự thật mới lo luật pháp hỏi thăm, còn không đăng, không viết thì không luật pháp nào xử tôi cả. Công ty sẽ ký quảng cáo với báo qua tôi. Hợp đồng 2 bộ. Bộ tôi mang về cơ quan trị giá 1, bộ công ty giữ lại sẽ có giá 2, 3 hoặc 5 lần. Phần chênh lệch giữa 2 hợp đồng, tôi hưởng trọn. Hợp đồng quảng cáo sẽ kéo dài đến khi nào tài khoản của tôi tròn số tỉ mới thôi. Tiền sẽ trả trước và trả ngay, tôi không cần phải đi đòi. Tôi sẽ là người nhận tiền, có hóa đơn, có đóng đủ thuế thu nhập..., nghĩa là hoàn toàn hợp pháp, không lo ai phát hiện ra hay xử lý gì được (!?). Họ sẽ xuất 2 bộ hóa đơn thanh lý theo đúng số tiền đã ký trên mỗi bộ hợp đồng. Việc tôi cần làm rất đơn giản: Không đăng bài!

Tôi vẫn từ chối và báo cáo hết toàn bộ vụ việc với cơ quan. Đánh giá vụ việc đã quá nghiêm trọng, sau khi bàn bạc, Báo An ninh thế giới thống nhất: không theo ý muốn bên nào cả. Sau khi thông báo rõ cho bên Công ty Sinhanco và những người liên quan biết, tôi ôm cả bài báo lẫn toàn bộ hồ sơ sang Cục An ninh điều tra (ANĐT) Bộ Công an, để báo cáo. Báo An ninh thế giới sẽ đăng bài ngay sau khi Cục ANĐT xác nhận nội dung những gì tôi viết là chính xác.

Tại Cục ANĐT, tôi toát mồ hôi thêm lần nữa. Cơ quan ANĐT cũng đã có đầy đủ trong tay toàn bộ chi tiết, ngóc ngách của vụ việc từ trước. Bộ hồ sơ ấy không chỉ mình tôi có. Nó đã được gửi tới không dưới 20 nhà báo chuyên viết điều tra, viết mảng nội chính của nhiều tờ báo khác. Những người tố cáo gửi cho ai, bên công ty tiếp xúc với phóng viên nào, Cơ quan ANĐT đều nắm rõ từng chi tiết.

Đại tá Nguyễn Văn Hoạt, Cục phó ANĐT phụ trách phía Nam bảo tôi: “Cháu và Báo An ninh thế giới đã làm việc cần làm, đúng đắn đấy. Vụ này rất nghiêm trọng, Cơ quan ANĐT đang làm, cháu về nói với anh Hữu Ước là ANĐT đề nghị Báo An ninh thế giới khoan đăng. Sau hôm nay, phía Công ty Sinhanco sẽ không gọi, không hỏi gì cháu nữa đâu”. Còn Thượng tá Trưởng phòng Nguyễn Xuân Mừng thì vỗ vai khi đưa tôi ra cửa: “Cậu vừa tự cứu mình đấy ông tướng ạ. Suýt nữa cậu đã thành thằng mó d... ngựa”.

Mãi hơn 6 năm sau đó, đến giữa tháng 3-2006 đại án Công ty Sinhanco Vũng Tàu mới được đưa ra xét xử, trong đó có nội dung án từ về vụ gian lận xuất xứ bột ngọt Ajinomoto. Bà Tổng Giám đốc lĩnh án 30 năm tù. Những người có liên quan khác đều “khoác áo Juve” với thời gian đằng đẵng. Hàng trăm bài báo đã đề cập đến vụ việc trước và sau phiên tòa.

Suốt một năm trước phiên xử, có vài chục đồng nghiệp của tôi đã thường xuyên được “mời” lên Cơ quan ANĐT ngồi “uống trà” để trả lời các câu hỏi của điều tra viên, câu nào cũng lờ lợ vị mì chính cánh. Không ai trong số họ viết bài điều tra về vụ này. Người nhiều nhất có nhận quà cũng chỉ mấy triệu (đã mất vì bạo bệnh). Một phóng viên đàn anh của tôi, nhân sinh nhật con trai, bà Tổng Giám đốc có gửi tặng (qua phóng viên báo khác) một chiếc đồng hồ hàng hiệu, nghe nói giá 1.200 USD. Nhưng, khi nộp lại và đem giám định, trị giá thật của nó không quá 20 USD. Nhờ thế được coi là không có tội tình gì, chỉ bị mời "uống trà" ít bữa trong suốt một năm.

Không có ai là quyền lực, là “cao thủ” trong chuyện viết cả. Quyền lực thật sự nằm ở sự thật, không nằm ở các tuyên bố. Cao thủ đến mấy, người viết cũng chỉ có thể lừa, xỏ mũi được bạn đọc thiếu thông tin. Còn với cơ quan luật pháp, “cao thủ” cũng chỉ múa gậy trong bị. Phóng viên một tờ báo lớn không có nghĩa là một nhà báo lớn. Nghề cầm bút không làm gì có lớn hay nhỏ, chỉ có tử tế, trung thực hay không mà thôi. Đừng say sưa nói nhiều về bản lĩnh hay sự can đảm. Trong nghề cầm bút, không có sự can đảm nào lớn hơn làm điều đúng đắn và dám từ chối cái không thuộc về mình.