Khi Yemen không chỉ có cuộc chiến của Houthi…

Thế giằng co ổn định bị phá vỡ

Yemen đã sa lầy trong một cuộc nội chiến nhiều mặt suốt từ năm 2014 đến nay. Ở miền bắc, nơi sinh sống của phần lớn dân số đất nước, lực lượng dân quân Houthi được Iran hậu thuẫn đang nắm quyền kiểm soát. Ở miền nam, các nhóm vũ trang khác nhau và chính phủ được quốc tế công nhận nắm quyền kiểm soát nhiều khu vực khác nhau.

Kể từ năm 2022, cuộc nội chiến ấy đã chuyển sang giai đoạn bế tắc… tương đối ổn định từ năm 2022, với ít giao tranh lớn giữa các phe chính (Houthi và chính phủ cùng các nhóm miền nam ủng hộ họ). Dù căng thẳng vẫn âm ỉ, các bên dường như vẫn “án binh bất động” do sự kết hợp của các yếu tố nội tại, ngoại giao và khu vực.

Trong các yếu tố kể trên, đáng kể nhất là thỏa thuận ngừng bắn bắt đầu có hiệu lực từ tháng 4/2022 do Liên hợp quốc đứng ra làm trung gian. Dù thỏa thuận này đã hết hạn vào tháng 10/2022, nhưng các bên vẫn duy trì “bình yên tương đối” trên các mặt trận chính, tránh các chiến dịch tấn công quy mô lớn để ngăn chặn leo thang không kiểm soát. Sự kiềm chế này cũng được thúc đẩy bởi các cuộc đàm phán song song giữa Saudi Arabia (hậu thuẫn chính phủ Yemen) và Houthi, do Oman làm trung gian, cùng với hỗ trợ của Liên hợp quốc.

Bên cạnh đó, còn có một thỏa thuận khác cũng do Liên hợp quốc làm trung gian được ký năm 2019 (thường được gọi là Thỏa thuận Riyadh). Đây là thỏa thuận chính trị nhằm chấm dứt xung đột nội bộ trong liên minh chống Houthi ở miền nam Yemen, hướng tới việc thành lập một nhà nước thống nhất trên cơ sở sự hợp tác giữa chính phủ Yemen và lực lượng vũ trang có tên Hội đồng Chuyển tiếp miền Nam (STC).

Mục tiêu thành lập một nhà nước thống nhất chưa được thực hiện, nhưng tình trạng phân chia trên thực tế giữa STC và quân đội chính phủ cũng tạo ra một thế giằng co ổn định ở miền nam Yemen. Tuy nhiên, đến tuần qua thì tình hình thay đổi, khi các các cuộc đụng độ vũ trang giữa quân đội Yemen và STC đã bùng phát.

Theo đài truyền hình Al Jazeera, các đơn vị STC đã tiến về khu vực Al-Ghuraf có vị trí chiến lược ở Hadramout, một tỉnh giàu tài nguyên rộng lớn ở đông nam Yemen, giáp với Saudi Arabia ở phía bắc và trải dài đến biển Arab ở phía nam. Những đoạn video do các nhà hoạt động địa phương đăng tải cho thấy lực lượng STC xông vào Dinh tổng thống ở thành phố Seiyun, miền nam Yemen vào thứ Tư (3/12), sau các cuộc đụng độ với quân đội chính phủ Yemen. Các nguồn tin cho biết thêm, lực lượng STC đã tập hợp tại khu vực Jathma thuộc cao nguyên Seiyun trước khi pháo kích vào trụ sở quân đội ở trung tâm thành phố.

Như vậy là sau nhiều năm chấp nhận hòa hoãn tạm thời với quân chính phủ, STC dường như đã quyết định vẽ lại bản đồ quyền lực. Lực lượng ly khai này được thành lập năm 2017 với sự hỗ trợ của UAE với mục tiêu được tuyên bố là khôi phục một nhà nước độc lập ở miền nam Yemen. Một nhà nước độc lập mang tên Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Yemen từng tồn tại ở khu vực này từ năm 1967 đến năm 1990, khi nó sáp nhập với Cộng hòa Arab Yemen ở phía bắc đất nước.

STC hiện kiểm soát một phần lãnh thổ phía nam đất nước, bao gồm cả thành phố cảng chiến lược Aden - cửa ngõ giữa Biển Đỏ và Biển Arab, nơi kết nối các tuyến hàng hải giữa Châu Phi, châu Á và Trung Đông. Nếu có thể đánh bại lực lượng chính phủ, STC sẽ nắm được một diện tích rất lớn và quan trọng hơn, hoàn toàn có thể thực hiện “tâm nguyện” của mình, đó là hồi sinh nhà nước CHDCND Yemen.

Miền nam Yemen rơi vào hỗn loạn

Theo Al Jazeera, hiện các cường quốc Arab có ảnh hưởng đến Yemen đang nỗ lực triển khai những kênh ngoại giao để kêu gọi các bên kiềm chế. Nhưng hiệu quả đến đâu thì còn phải chờ xem, bởi trên thực tế, xung đột ở miền nam Yemen không chỉ bùng phát giữa STC và quân đội chính phủ.

Hiện tại, xung đột cũng đang nổ ra giữa Phó Thống đốc thứ nhất tỉnh Hadhramawt, Amr bin Habrish - tư lệnh lực lượng bảo vệ Hadhramawt, và một nhóm vũ trang có tên Lữ đoàn hỗ trợ an ninh của Chuẩn tướng Saleh bin Al Sheikh Abu Bakr vốn ủng hộ STC.

Amr bin Habrish từng là người đứng đầu một phong trào có tên Liên minh bộ lạc Hadhramawt từ khi liên minh này được thành lập năm 2013, cho đến khi nhiệm kỳ của ông kết thúc vào ngày 29/11/2025. Bin Habrish từ lâu đã định vị mình là một nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa cát cứ, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của Hadhramawt khỏi sự khai thác của bên ngoài, và hiện đang nhắm mục tiêu vào cái gọi là “nhóm al-Dhala'i và Yafa'I”, một cách ám chỉ STC.

Phạm vi ảnh hưởng của Bin Habrish trải dài khắp 3 tỉnh Hadhramaut, Shabwah và Mahrah của Yemen, tiếp giáp với những vùng đất do Quân khu 1 của quân đội chính phủ Yemen quản lý. Lâu nay, Bin Habrish vẫn cáo buộc các sĩ quan Quân khu 1 thuộc về một nhánh của đảng Islah có liên hệ với tổ chức Anh em Hồi giáo Yemen và lực lượng này hợp tác với Houthi để buôn lậu vũ khí, linh kiện điện tử từ Al-Mahrah dọc biên giới Oman đến Al-Jawf, một tỉnh ở miền bắc Yemen mà Houthi kiểm soát phần lớn.

Nhưng lần xung đột hiện nay diễn ra giữa Lực lượng bảo vệ Hadramawt của Bin Habrish và các đơn vị thuộc Lữ đoàn hỗ trợ an ninh tại khu vực dãy núi Ulaib, nằm giữa Wadi Hadhramawt và bờ biển, đỉnh điểm là việc Bin Habrish chiếm được các cơ sở dầu khí Petro Masila gần Ghayl bin Yamin ở phía đông nam của tỉnh hồi tháng 5 năm nay. Trong khi đó, các lực lượng liên kết với STC được cho là đã giành quyền kiểm soát các cửa khẩu Shahn và Sarfait, cũng như các cơ sở quan trọng khác tại tỉnh Al-Mahra.

Theo một nguồn tin địa phương chia sẻ với tờ Yemen Monitor, STC đã cử một lực lượng tăng viện lớn tới tỉnh Hadhramaut, gồm khoảng 300 xe tải quân sự và xe bọc thép để hỗ trợ cho Lữ đoàn hỗ trợ an ninh của Chuẩn tướng Saleh bin Al Sheikh Abu Bakr. Động thái này hứa hẹn sẽ có giao tranh lớn hơn nữa, đồng thời cũng phản ánh rõ hơn sự chia rẽ sâu sắc đến mức khó có cơ hội đối thoại giữa các phe phái ở miền nam Yemen.

Mục tiêu tiếp theo của STC là Houthi

Những gì diễn ra tiếp theo vẫn chưa rõ ràng. Nhưng có vẻ như STC và các lực lượng ủng hộ họ đang chiếm ưu thế. Trao đổi với tờ New York Times, một quan chức tại cửa khẩu biên giới ở tỉnh Al-Mahra cho biết lực lượng an ninh tại đây đã nhận được lệnh từ các chỉ huy cấp cao thay thế lá cờ của Yemen thống nhất bằng lá cờ của CHDCND Yemen trước đây từng độc lập.

Với thế và lực đã mạnh lên tương đối, không loại trừ khả năng STC sẽ mở rộng các chiến dịch quân sự lên phía bắc, nơi có lực lượng Houthi. Trong một cuộc họp báo trực tuyến hôm thứ Năm (4/12), Amr Ali Salem Al-Bidh, một quan chức cấp cao của STC, cho biết nhóm này đang tham vấn với các đối tác Yemen và quốc tế về việc có nên tiến hành một chiến dịch phối hợp trên bộ chống lại Houthi hay không.

Nếu điều đó xảy ra, về cơ bản nó sẽ làm bùng phát lại cuộc nội chiến ở Yemen. Ông Farea al-Muslimi, nhà phân tích chính trị chuyên về Yemen tại Chatham House - một tổ chức tư vấn có trụ sở tại London - nhận định: "Có lẽ Houthi đang lo lắng lúc này vì cuối cùng đã có một lực lượng ở miền nam thống nhất dưới sự chỉ huy của một người để làm đối trọng với họ".

Tuy nhiên, những diễn biến chiến sự ở tỉnh Hadramout còn cho thấy những thay đổi trong vai trò của  Saudi Arabia và UAE - hai cường quốc vùng Vịnh vốn có ảnh hưởng rất lớn đối với cuộc xung đột tại Yemen.

Hai quốc gia này là đồng minh, từng hợp tác để lật đổ lực lượng Houthi nhưng gần đây, chính sách đối ngoại của họ đã khác biệt. Nhưng các sự kiện tuần trước có thể báo hiệu sự suy giảm đáng kể ảnh hưởng của Saudi Arabia tại Hadramout.

Tỉnh Hadramout từ lâu đã có mối quan hệ sâu sắc với Saudi Arabia, quốc gia có chung đường biên giới. Vương quốc này nhìn chung ủng hộ chính phủ được quốc tế công nhận của Yemen và khái niệm về một nhà nước Yemen thống nhất. Tuy nhiên, mối quan tâm chính của họ là củng cố an ninh nội địa và bảo vệ biên giới lỏng lẻo với Yemen. Vì thế, nhiều khả năng Saudi Arabia sẽ không tiếp sức đủ mạnh để liên minh các bộ lạc Hadramout lật ngược thế. Chỉ cần lực lượng này duy trì được khả năng kiểm soát khu vực biên giới, Saudi Arabia có thể hài lòng.

Trong khi đó, các quan chức UAE tuyên bố họ ủng hộ nguyện vọng của người dân Yemen, dù là một hay hai quốc gia. Tuy nhiên, một số nhà phân tích tin rằng các nhà lãnh đạo UAE đang cố gắng xây dựng một vành đai ảnh hưởng dọc theo bờ biển phía nam Yemen. Điều này sẽ cho phép họ kiểm soát các tuyến đường thương mại hàng hải bằng cách bảo vệ các cảng biển và đảo chiến lược.

Với động lực ấy, khả năng UAE gia tăng hậu thuẫn cho STC là rất lớn. Và nếu cán cân ở miền nam Yemen nghiêng hẳn về lực lượng này, việc mở rộng chiến sự lên phía bắc để chiến đấu với Houthi cũng không phải viễn cảnh khó xảy ra.