Tổng thống Putin "trảm" Bộ trưởng Quốc phòng Anatoly Serdyukov

Niềm tin của Tổng thống đã bị lung lay khi hàng loạt các cáo buộc xuất hiện gần đây cho rằng Serdyukov đã bán rẻ các tài sản của Bộ Quốc phòng cho người quen biết, bỏ túi 100 triệu đôla, khiến Tổng thống Putin buộc phải đình chỉ công tác của ông ta để tạo điều kiện khách quan cho cuộc điều tra. Động thái này đang được xem là bước khởi đầu cho một cuộc điều tra những chuỗi sai phạm liên quan đến tiền bạc, quyền lực, ái tình của một trong những nhân vật cao cấp nhất, tưởng như "không ai dám chạm tới" ở Điện Kremlin.

Bộ trưởng quốc phòng quen nghề cũ

Sinh ngày 8/1/1962 tại Krasnodar Krai, Anatoly Serdyukov tốt nghiệp Học viện Leningrad vào năm 1984 với tấm bằng cử nhân kinh tế. Những năm 1984-1985, ông tham gia phục vụ trong quân đội Liên Xô. Từ năm 1985, ông làm việc trong một cửa hàng đồ nội thất và từ năm 1995 đến 2000 ông là Tổng giám đốc của Công ty nội thất Furniture Market ở Saint Petersburg.

Sự nghiệp của Serdyukov bước lên một tầm cao mới được cho là nhờ vào cuộc hôn nhân với con gái của ông vua dầu mỏ Viktor Zubkov. Nhà tài phiệt Zubkov là bạn thân của Tổng thống Putin, trụ cột tài chính của Chính phủ Nga và từng giữ chức Thủ tướng Nga từ năm 2007-2008.

Năm 2001, Serdyukov tốt nghiệp khoa Luật của Trường đại học Saint Petersburg. Từ năm 2000 đến 2001, ông giữ chức Phó Giám đốc Cục Thuế Saint Petersburg thuộc Bộ thuế Liên bang Nga. Và từ  năm 2001 đến 2004, ông đảm nhận chức Giám đốc Tổng cục Thuế, thay cho người tiền nhiệm chính là bố vợ Viktor Zubkov. Ông trở thành Bộ trưởng Bộ Quốc phòng từ năm 15/2/2007 đến 6/11/2012.

Theo các cáo buộc trong suốt quá trình tại vị, Bộ trưởng Serdyukov đã lợi dụng quyền lực trong tay mình để ngầm trung chuyển hàng tỉ đôla mỗi năm một cách mờ ám trong nền công nghiệp quốc phòng của nước xuất khẩu vũ khí lớn thứ hai thế giới này. Tiền quỹ của Bộ Quốc phòng đã được sử dụng để sửa chữa các tài sản rồi đem bán với giá rẻ cho một người mua thuộc hàng quen biết.

Vào tháng trước, các nhà điều tra Nga bất ngờ kiểm tra Văn phòng của Bộ Quốc phòng và đã mở cuộc điều tra một công ty với nghi ngờ công ty này đã bán rẻ các tài sản cho các công ty thương mại mà chịu để lỗ tới 100 triệu đôla. Báo giới Nga cho rằng, bán giá khống để kiếm chác bằng tiền trao tay bên ngoài hợp đồng là chuyện thường xảy ra trong các vụ kinh doanh liên quan tới cơ quan nhà nước tại Nga. Theo thống kê, tham nhũng đã trở thành đại dịch ở Bộ Quốc phòng từ hàng chục năm nay. Công tố viên cao cấp của quân đội cho biết, năm ngoái 1/5 ngân sách đã bị biển thủ hoặc lấy cắp.

Tờ Izvestia cho biết, tới đây các nhà điều tra có thể sẽ mở một cuộc điều tra hình sự đối với các khoản chi tiêu mà Bộ Quốc phòng sử dụng để xây dựng một căn biệt thự lớn cho Bộ trưởng Serdyukov gần biển Đen. Qua đây, mối quan hệ giữa Anatoly Serdyukov với một tướng lĩnh đứng đầu quân đội cũng đang bị xem xét trong khuôn khổ cuộc điều tra.

Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Nga, ông Anatoly Serdyukov và bố vợ ông, cựu Thủ tướng Nga Viktor Zubkov.

Mất lòng vì quá đà và không hiệu quả

Theo báo cáo tóm lược Moscow Defense, năm đầu tiên Serdyukov tại vị được đánh dấu bởi các cơn chấn động hiếm thấy trong nhiều thập kỷ qua. Tạp chí này chỉ ra rằng, Serdyukov đã mang lại năng lượng dồi dào sau một cuộc thanh lọc kỹ lưỡng các bộ phận của Bộ Quốc phòng.

Ông đã sa thải gần 1/3 các sĩ quan hàng đầu của chính quyền quân sự trung ương và bắt đầu một loạt các thay đổi trong Bộ Quốc phòng. Serdyukov đã hồi sinh một loạt chỉ huy và cấu trúc quân đội, cải tổ hệ thống giáo dục quân sự và cố gắng giải quyết các vấn đề xã hội của quân đội bao gồm việc tuyển mới, mức lương thấp và vấn đề nhà ở cho quân nhân. Ý tưởng chính đằng sau cải cách của ông là sự chuyển đổi từ một nền quân đội dựa vào vận động quần chúng rộng rãi thay bằng các lực lượng nhỏ hơn bao gồm các binh lính hợp đồng.

Trong năm 2010, Serdyukov đưa ra một cuộc cải cách trị giá 430 tỉ USD trong nền quân sự và phải đạt được mục tiêu cải cách trong vòng 15 năm để hoàn toàn tái trang bị cho quân đội Nga. Theo đó, các đơn vị quân đội đã bị giải tán và được thay thế bằng các lữ đoàn. Bên cạnh đó còn có các cải cách như sáp nhập các học viện quân sự, cắt giảm mạnh số lượng căn cứ quân sự và cắt giảm hỗ trợ từ hậu phương. Nhưng chính những chính sách cải tổ nền quân sự của Bộ trưởng Serdyukov, như là tổ chức lại các đơn vị, cắt giảm bớt hơn 100.000 số lượng các quan chức quân đội và công khai phơi bày nạn tham nhũng của các cộng sự cấp cao quyền lực cũng khiến cho ông bị những người đồng cấp thêm ghét bỏ. Tuy nhiên, các hành động của Bộ trưởng tuy làm chướng mắt những lãnh đạo đồng cấp nhưng lại phần nào mang đến cho ông một hình ảnh tích cực trong mắt công chúng Nga những ngày đầu trên ngôi vị.

Việc cải cách mạnh tay của ông Serdyukov cũng gây nên khá nhiều nghi vấn về sự không hiệu quả của nền công nghiệp quốc phòng của Nga và các chính sách mua sắm trang thiết bị cũng là một trong những quyết định gây nhiều tranh cãi của ông Serdyukov. Và hiển nhiên khi ông Serdyukov nắm trong tay ít nhất 1/4 ngân sách quốc phòng thì tất nhiên sẽ có rất nhiều người muốn được chia chác miếng bánh hời đó. Các thắc mắc đặt ra bao gồm: Tại sao, với chi tiêu quá nhiều vào quốc phòng, lực lượng vũ trang có rất ít thiết bị mới?. Tại sao việc thiết kế và thử nghiệm nhiều loại mới của vũ khí trang bị mất hàng thập kỷ để hiển thị kết quả?.

Bất đồng nghiêm trọng đã được báo cáo vào cuối năm 2007 đầu năm 2008 giữa Serdyukov và Trưởng Bộ chỉ huy quân đội Yuri Baluyevsky về đề nghị chuyển công tác Bộ trưởng Hải quân Nga từ Moskva về Saint Petersburg. Kết quả của sự bất đồng này là Baluyevsky đã xin từ chức. Thế nhưng các điểm yếu từ chính sách cải cách của Serdyukov đã bộc lộ trong cuộc chiến tranh với Gruzia năm 2008. Tại đây quân đội Nga hầu như thiếu các máy bay do thám không người lái. Việc đối đầu với các ngành công nghiệp quốc phòng và đồng minh đã buộc Serdyukov phải mua vũ khí ở bên ngoài. Hành động này đã bị các quan chức quân đội cho là "không yêu nước".

Quá nhiều cải cách triệt để cùng với các cáo buộc về tham nhũng đối với những nhân vật được trực tiếp tuyển dụng quân nhân bao gồm cả các chuyên gia dân sự mà trong đó rất nhiều người là nữ đã khiến Serdyukov trở thành nhân vật bị “ghét” trong hàng ngũ quân đội. Rất nhiều quan chức coi ông là một người thuộc hàng dân sự và không hiểu biết về quân sự. Một số chuyên gia còn cho rằng, những thay đổi theo ý ông Serdyukov chỉ là một mớ hỗn độn.

Theo các chuyên gia, chỉ có việc dựng lại chuỗi chỉ huy là còn thành công. Còn giáo dục quân sự rất chắp vá, vắt kiệt giới trí thức quân sự của đất nước, trong khi tình trạng thiếu nhà vẫn như mọi khi. Thậm chí nhà phân tích Khramchikhin còn nói rằng: "Cuộc cải cách triệt để này đưa ra các kết quả rất mâu thuẫn, chủ yếu bởi vì không một ai, kể cả tác giả của nó, có thể hiểu rõ mục đích của cải cách là gì".

Đừng gây chiến với bố vợ

Khi cảnh sát đột nhập vào căn hộ của hàng xóm ông Serdyukov, cô Yevgeniya Vasilieva, một nhân viên quân đội 33 tuổi, họ đã phát hiện rất nhiều các bức tranh đắt giá, đồ cổ quý hiếm và hơn 100 chiếc nhẫn quý giá. Và quan trọng hơn, Bộ trưởng Serdyukov đã... ở cùng cô nhân viên hàng xóm ấy khi cuộc đột kích diễn ra. Sự việc này đã đem đến bất lợi vô cùng cho ông Serdyukov khi bố vợ thì nổi giận, còn cuộc hôn nhân danh giá thì tan vỡ.

Thêm nữa, cũng có tin từ báo Nga và truyền thông phương Tây cho rằng, ông Serdyukov còn có "quan hệ tình ái với chính nữ giám đốc công ty được nhận hợp đồng bán tài sản của Bộ Quốc phòng". Dưới sự lãnh đạo của ông, các quyết định ưu ái của tòa án dành cho sở Thuế liên bang đã trở rất đỗi bình thường.

Với cách điều hành và những cải cách quá đà của ông Serdyukov, người ta nhận định rằng, Serdyukov vốn đã làm mất lòng rất nhiều người thân cận Tổng thống Putin, bao gồm cả người tiền nhiệm Sergei Ivanov và Dmitry Rogozin - Phó thủ tướng phụ trách quốc phòng. Tệ hại hơn là mất lòng cả bố vợ là ngài Zubkov. Nay, sự việc mới này như một giọt nước tràn ly, tưởng chừng không gì cứu vãn nổi hình ảnh của ngài Bộ trưởng trong con mắt của "ông nhạc".

Các quan chức quản lý trang web giám sát và chống tham nhũng khi bình luận về sự việc đã thâm thúy nhận xét: "Dù bạn có là Bộ trưởng Quốc phòng cũng đừng có gây chiến với bố vợ của bạn, nhất là khi bố vợ bạn là ngài Zubkov".

Khi lòng tin bị lung lay

Tới nay, các nhân vật trong hàng ngũ của Tổng thống Putin hầu hết đều là các thân tín từ thời ông còn làm ở St. Petersburg. Nhiều người cho rằng, chính sách nhân sự của Putin đặt lòng trung thành lên hàng đầu. Đây là lý do tại sao việc sa thải Serdyukov lại rất bất thường và gây chấn động.

Như giới phân tích suy luận thì nếu chỉ dựa vào các cáo buộc tham nhũng, chắc Tổng thống Putin sẽ không mạnh tay với Serdyukov như vậy, mà quyết định của ông Putin có lẽ dẫn xuất từ chuyện cần làm nghiêm với toàn bộ hệ thống có hơi hướng tham nhũng, từ trên xuống dưới.

Được biết, Nga hiện đang xếp hạng 143 trong 178 quốc gia theo bảng xếp hạng tham nhũng của Tổ chức Minh bạch quốc tế vào năm 2011. Và tài liệu của Văn phòng Công tố quân đội Nga cho thấy, tham nhũng trong quân đội ước tính lên tới 95 triệu USD trong riêng năm ngoái. Các đồng sự của Serdyukov có vẻ như “được đà” và gia tăng tham nhũng, như các vụ việc gần đây là những điển hình.

Mặc dù được giao nhiệm vụ tiến hành các cuộc cải tổ quân đội Nga đầy tham vọng, nhưng các sáng kiến của Bộ trưởng Quốc phòng Serdyukov lại bị số đông đánh giá là thiếu đường hướng cụ thể và gần như thất bại. Trong khi đó, các cáo buộc tham nhũng gần đây lại làm xói mòn hình ảnh của ông trước công chúng. Khi thông báo quyết định sa thải Bộ trưởng Serdyukov trên truyền hình, Tổng thống Putin đã viện dẫn các vụ việc liên quan tới tham nhũng để sa thải ông. Trong đó còn có một công ty do Bộ Quốc phòng sở hữu đã bị cáo buộc là làm “bay hơi” khoảng 95 triệu USD trong một vụ gian lận bất động sản.

Trước đó báo đài của Nga đã đăng tải thông tin cho rằng cựu Bộ trưởng Serdyukov đã đánh mất lòng tín nhiệm của ông Putin từ sau khi việc ông ngoại tình đã làm cho bố vợ của cựu Bộ trưởng/nhà bảo trợ, ông Viktor Zubkov, Chủ tịch Tập đoàn độc quyền dầu mỏ Gazprom, vốn là Phó thủ tướng Nga và là bạn thân của ông Putin nổi giận.

Được biết, người thay thế ông Serdyukov dự kiến là ông Sergei Shoigu, thống đốc mới của Moskva, một nhân vật đang lôi cuốn được nhiều sự quan tâm của công chúng. Ông từng là Bộ trưởng Các tình huống khẩn cấp và đã có những cống hiến to lớn cho sự nghiệp phòng chống thiên tai và các thảm họa thiên nhiên ở Nga. Đây sẽ là niềm kỳ vọng của ông Putin trong một giai đoạn mới, như lời phát biểu của ông trong buổi truyền hình trực tiếp mới đây rằng, ông sẽ phải tiếp tục "kế hoạch khổng lồ về cải tổ nền quân sự nước nhà" và hứa sẽ dành 726 triệu đôla cho sự nghiệp quốc phòng cho đến cuối thập kỷ này