Những vũ khí mới chống ký sinh trùng
Phát minh của 3 nhà khoa học đã làm thay đổi cuộc sống của hàng trăm triệu người bị những bệnh này tấn công. Bệnh sốt rét do muỗi giết chết hơn 450.000 người mỗi năm trên toàn thế giới, với hàng tỷ người khác đối mặt với nguy cơ. Ký sinh trùng tác động đến một phần ba dân số thế giới và gây ra nhiều chứng bệnh bao gồm "mù sông" và "phù chân voi" (bệnh giun chỉ bạch huyết).
 |
| Ba nhà khoa học: William Campbell, Satoshi Omura, và Youyou Tu. |
Sau nhiều thập niên tiến triển có giới hạn, sự khám phá 2 loại thuốc mới - ivermectin chữa bệnh mù sông và phù chân voi, và artemisinin chữa bệnh sốt rét - đã làm thay đổi cục diện y khoa toàn cầu. Trước đó, những loại thuốc cũ đã mất hiệu nghiệm dẫn đến sự gia tăng bệnh. Nghiên cứu của 2 nhà khoa học Ireland và Nhật Bản dẫn đến phát minh thuốc ivermectin chữa trị thành công bệnh do loại giun tròn gây ra.
Chuyên gia sinh học ký sinh trùng Ireland William C. Campbell làm việc ở Mỹ nghiên cứu vi khuẩn sống trong các mẫu đất lấy từ sân golf ở Ito City trong vùng Shizuoka của Nhật Bản do nhà vi sinh học Satoshi Omura cung cấp và cả hai tập trung tìm kiếm liệu pháp chống các loài ký sinh gây bệnh. Hiện nay, hoạt chất avermectin trở thành thuốc ivermectin chữa trị thành công bệnh mù sông và phù chân voi. Mù sông là căn bệnh về mắt và da gây mù lòa, còn phù chân voi (hay bệnh giun chỉ bạch huyết) gây phù các chi - cả hai loại bệnh này đều tấn công người dân sống tại một số quốc gia nghèo nhất thế giới.
Sau đó, William Campbell hợp tác với công ty dược phẩm Merck & Co (MSD) để phát triển ivermectin cung cấp miễn phí cho các quốc gia nghèo. Năm 2014, MSD tặng hơn 300 triệu liều ivermectin để chữa hai bệnh mù sông và phù chân voi ở châu Phi.
Omura phát biểu với đài truyền hình NHK của Nhật Bản: "Đây là lĩnh vực nghiên cứu không được quan tâm nhiều. Tôi hy vọng giới khoa học sẽ chú ý nhiều hơn đến lĩnh vực này để có thể đóng góp nhiều hơn cho loài người".
Nữ giáo sư Trung Quốc Youyou Tu, tốt nghiệp Khoa Dược, Đại học Y khoa Bắc Kinh, nghiên cứu y học thảo dược cổ truyền để tìm ra liệu pháp chữa bệnh mới. Ngay từ hai thập niên 1960 và 1970, Youyou Tu đã tập trung nghiên cứu về liệu pháp mới chữa bệnh sốt rét khi mà 2 loại thuốc quinine và chloroquine mất đi hiệu quả do ký sinh trùng gây bệnh - Plasmodium falciparum - biết cách chống lại sự tấn công của thuốc.
Nản lòng do thiếu các loại thuốc hiệu quả chống bệnh sốt rét, Youyou Tu quay sang tìm cách trích xuất thành phần hoạt chất từ loài cây gọi là Artemisia annua (ngải si hay ngải hoa vàng) và bắt đầu thử nghiệm chống ký sinh trùng sốt rét. Kết quả chứng minh thành phần, về sau gọi là artemisinin, có hiệu quả cao để tiêu diệt ký sinh trùng. Hiện nay, artemisinin được sử dụng kết hợp với các loại thuốc chống sốt rét khác để chữa bệnh trên thế giới. Riêng ở châu Phi, liệu pháp thuốc mới đã cứu sống hơn 100.000 người mỗi năm.
 |
| Nghiên cứu của Youyou Tu. |
Tài liệu cổ mà Youyou Tu nghiên cứu là "Cẩm nang Đơn thuốc Khẩn cấp" của tác giả Ge Hong, trong đó đề cập đến cách sử dụng cây ngải si để chữa bệnh. Bà thử nghiệm thuốc trên chính cơ thể của mình cũng như động vật trong phòng thí nghiệm.
Youyou Tu kể lại trên tạp chí Nature Medicine: "Ban đầu, để giúp các bệnh nhân sốt rét, các đồng nghiệp và tôi phải lấy hết can đảm để hy sinh làm những người đầu tiên thử hoạt chất trích xuất từ cây ngải si. Sau khi xác định chắc chắn hoạt chất trích xuất an toàn cho con người, chúng tôi lên đường đến tỉnh Hải Nam để nghiệm tính hiệu quả của thuốc chữa sốt rét mới trên cơ thể bệnh nhân".
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo sử dụng liệu pháp kết hợp trên cơ sở thuốc artemisinin (ACT) tại các quốc gia có dịch sốt rét hoành hành, nhất là ở châu Phi. Năm 2013, 392 triệu ca chữa trị ACT được thực hiện. Tuy nhiên, theo WHO, các dạng sốt rét kháng artemisinin cũng đang xuất hiện.
Tiến sĩ y khoa Đại học London, Colin Sutherland đánh giá cao thành quả nghiên cứu của 3 nhà khoa học giúp chống lại những căn bệnh nguy hiểm. Còn cộng đồng khoa học thế giới đánh giá loại thuốc mới giúp "cải thiện sức khỏe con người và làm giảm bớt sự đau đớn không thể diễn tả được" của bệnh nhân.
