Vận chuyển máu cấp cứu bằng máy bay không người lái

Thứ Tư, 08/11/2017, 08:53

Ở quốc gia Đông Phi Rwanda, phi đội máy bay không người lái (drone) được thử nghiệm triển khai chuyển giao máu cấp cứu bệnh nhân trong khoảng thời gian được rút ngắn tối đa từ vài giờ xuống chỉ còn 15 phút.

Người ta có thể nghe thấy tiếng động cơ drone trước khi nhìn thấy nó với âm thanh rì rào giống như muỗi bay bên trên Bệnh viện Quận Kabgayi nằm cách thủ đô Kigali chừng 60km. Bên trong chiếc hộp bìa cứng nhỏ cỡ hộp đựng giày của chiếc drone là 2 đơn vị máu sẵn sàng để truyền cho bệnh nhân trong phòng mổ hay những ca sinh mổ phức tạp hoặc điều trị bệnh sốt rét.

Tạo ra sản phẩm tác động đến xã hội

Những túi máu người là một trong những sản phẩm thương mại đầu tiên được chuyển giao bằng công nghệ drone trong chương trình hợp tác giữa chính quyền Rwanda và Công ty dịch vụ tự động hóa Zipline đặt trụ sở tại Thung lũng Silicon (Mỹ) bắt đầu thực hiện vào cuối năm 2016. Dịch vụ - hiện đang giao máu cho 7 trong số 21 cơ sở y tế dự kiến - đang trong giai đoạn đầu triển khai thực hiện song kết quả cho thấy rất hiệu quả.

Ngày trước, nhân viên Bệnh viện Kabgayi phải lái ôtô khoảng 3 chuyến/tuần để đi lấy máu tại Kigali và phải mất từ 3 đến 4 giờ đi đường và bệnh nhân cấp cứu được chuyển thẳng đến bệnh viện ở Kigali hơn là chờ đợi máu được chuyển đến.

Do đó, thời gian chờ đợi sản phẩm máu để truyền cho bệnh nhân trong trường hợp cấp cứu nếu không được rút ngắn có thể đe dọa mạng sống. Hiện nay, nhân viên kỹ thuật phòng thí nghiệm Kabgayi chỉ cần đặt lệnh qua smartphone và Zipline sẽ giao sản phẩm máu trong vòng 15 phút - Espoir Kajibwami, bác sĩ phẫu thuật giữ chức giám đốc y khoa bệnh viện cho đến tháng 2-2017, cho biết.

Các túi máu được cố định trên drone.

Hồi tháng 2-2017, một chiếc drone giao máu được phóng đi từ nóc một chiếc xe tải. Nhà chế tạo drone Flirtey cũng đã thử nghiệm chuyển giao dược phẩm cho khu vực miền nam nước Mỹ. Còn công ty Mỹ Matternet tiến hành thử nghiệm những chuyến bay hợp tác với Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF) giao những bộ test HIV dành cho trẻ em ở quốc gia Malawi, miền nam châu Phi.

Tuy nhiên, Zipline là công ty đầu tiên trên thế giới cung cấp dịch vụ chuyển giao sản phẩm máu cấp cứu. Zipline sử dụng loại drone cánh cố định được thiết kế đặc biệt hoạt động bền bỉ hơn trong điều kiện thời tiết xấu so với các loại khác hiện có trên thị trường.

Thành lập năm 2011 với tên gọi Romotive, công ty nhanh chóng xây dựng tiếng tăm với sản phẩm thú cưng robot Romo trước khi CEO Keller Rinaudo quyết định tìm kiếm một sản phẩm có tác động lớn đến xã hội. Không bao lâu sau, Rinaudo cùng với 2 đồng sáng lập Zipline là William Hetzler và Keenan Wyro Wyrobek nảy sinh ý tưởng sử dụng drone cho dịch vụ chuyển giao sản phẩm y tế cứu người.

Trong hai chuyến đi đến Tanzania năm 2014, Rinaudo và Hetzler gặp gỡ nhà nghiên cứu đang làm việc với tổ chức phi chính phủ (NGO) địa phương về hệ thống giám sát y tế dựa trên tin nhắn văn bản - một dự án thu hút sự quan tâm từ hàng trăm khoa cấp cứu - về rắn cắn, chó cắn và xuất huyết hậu sản nghiêm trọng - trên khắp đất nước Tanzania. Tuy nhiên, việc cung cấp sản phẩm y tế đến cho bệnh nhân cấp cứu tại những vùng hẻo lánh là vấn đề khó khăn đồng thời chi phí rất cao. Đó là vấn đề hóc búa mà Zipline hết sức trăn trở và cố gắng tìm giải pháp tháo gỡ.

Bệ phóng drone bay về hướng Bệnh viện Kabgayi.

Dưới sự chỉ đạo kỹ thuật của Wyrobek, đội ngũ kỹ sư Zipline - đặt trụ sở tại thành phố biển Half Moon Bay bang California miền tây nước Mỹ - nghiên cứu phát triển thiết bị bay trang bị động cơ điện kép vận hành tốt dưới mọi điều kiện thời tiết.

Với công nghệ drone có nhiều tiến bộ hơn, Zipline chọn Rwanda - đất nước láng giềng của Tanzania - là nơi thử nghiệm drone bởi quốc gia Đông Phi nhỏ bé này có dân số vùng nông thôn khá cao đang gặp khó khăn về vận chuyển hàng hóa do đặc tính đường sá nhiều đồi dốc và trong năm có đến 2 mùa mưa. Đến giữa năm 2016, Zipline ký thỏa thuận với chính quyền Rwanda để xây dựng trung tâm phân phối sản phẩm máu cấp cứu tại vùng đồi gần thị trấn Muhanga.

Thực ra, trung tâm chỉ là khu lều trại bảo quản máu được xây trên đỉnh đồi cùng với phi đội 13 chiếc drone và một đội ngũ nhân viên nhỏ bao gồm người Mỹ và người Rwanda. Một bên khu lều trại là 2 "bệ phóng" drone bằng thép không gỉ đủ sức đẩy chiếc drone lên không trung. Sau khi cất cánh, chiếc drone bay với vận tốc 84km/giờ và được điều khiển bằng iPad.

Mọi đường bay đều được lập trình chính xác cùng với hệ thống điều khiển không lưu bằng gia tốc cho phép những chiếc hộp đựng sản phẩm máu "hạ cánh" an toàn trong phạm vi đường kính 5 mét trên mặt đất. Hetzler nhấn mạnh yếu tố "chính xác là cực kỳ quan trọng" bởi vì nếu không thì sản phẩm máu sẽ rơi xuống bất cứ nơi đâu - mái nhà, ngọn cây hay nơi khó tiếp cận.

Hiện nay, Zipline đang phát triển công nghệ tự động điều khiển quy trình chọn vùng thả sản phẩm máu để khắc phục vấn đề này. Kế hoạch của Zipline là cung cấp dịch dụ chuyển giao đủ loại sản phẩm y tế - vaccine bệnh dại, thuốc chữa trị HIV, lao phổi và sốt rét, những bộ test chẩn đoán HIV v.v…

Tuy nhiên, hiện nay sản phẩm máu vẫn là ưu tiên hàng đầu của Zipline. Bởi vì máu người có thời hạn sử dụng chỉ 42 ngày, phải được giữ lạnh và thường có yêu cầu chuyển giao khẩn cấp. Hiện nay, Bộ Y tế Rwanda bảo quản máu người tại một trung tâm quốc gia ở Kigali và 4 kho lạnh khác trong nước.

Trước khi có dịch vụ drone của Zipline, máu được chuyển đến khoa cấp cứu bệnh viện trong những vùng nông thôn Rwanda bằng ô tô, xe máy hay xe tải. Trong số những bệnh nhân cấp cứu cần được truyền máu càng nhanh càng tốt là thai phụ.

Mặc dù tỷ lệ tử vong của thai phụ ở Rwanda đã giảm xuống hơn hai phần ba kể từ năm 2000, song những biến chứng phức tạp khi sinh nở vẫn còn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho người mẹ ở nước này. Hơn một nửa số vụ tử vong xảy ra sau khi sinh và 26% trong số đó là do xuất huyết. Do đó, dịch vụ chuyển giao máu nhanh của Zipline sẽ giúp giảm bớt đáng kể số ca tử vong như thế.

Một chiếc drone thả túi máu được bọc dù bên trên Bệnh viện Kabgayi.

Cựu giám đốc y khoa Kajibwami cho biết Bệnh viện Kabgayi - một trong những cơ sở y tế cấp quận lớn nhất ở Rwanda - đang đối mặt với tình trạng thiếu máu cấp cứu trầm trọng, với nhu cầu 100 đơn vị máu mỗi tháng. Nhưng, chỉ có một nửa lượng máu được chuyển đến khoa sản, nơi giải quyết hơn 4.600 ca sinh trong năm 2016.

Đó là lý do Zipline chọn Bệnh viện Kabgayi làm nơi thử nghiệm drone giao máu đầu tiên. Thách thức hiện nay cho Zipline là những nơi được cung cấp dịch vụ tiếp theo lại nằm ở những vị trí hẻo lánh hơn Kabgayi rất nhiều - ví dụ như Bệnh viện Quận Muhororo, nơi đường sá cực kỳ xấu gây khó khăn cho việc chuyển máu từ Kigali về.

Khi nghe nói đến dự án của Zipline, nhiều người tỏ ý nghi ngờ dịch vụ tư nhân và đặt vấn đề tại sao chính quyền dám đầu tư tiền bạc vào thiết bị công nghệ chưa được chứng minh rõ ràng trong khi nhu cầu về số lượng xe cấp cứu cũng như nhân viên y tế vẫn chưa được đáp ứng đầy đủ.

Kế hoạch mở rộng dịch vụ

Rwanda, quốc gia chủ yếu dựa vào nguồn viện trợ từ nước ngoài, từ lâu đã muốn trở thành trung tâm công nghệ và sáng tạo trong khu vực. Hiện thời, chính quyền Rwanda trả cho dịch vụ Zipline khoản tiền chưa được tiết lộ.

Nhân viên kỹ thuật phòng thí nghiệm Prosper Uzabakiriho thu thập túi máu được drone thả xuống khuôn viên bệnh viện.

Còn Hetzler thừa nhận dịch vụ chuyển giao sản phẩm máu bằng drone đắt tiền hơn phương tiện ô tô song ông nhấn mạnh mặt tích cực của thiết bị bay không người lái giúp cứu sống bệnh nhân nhiều hơn. Nhưng nhìn chung, giá trả cho mỗi chuyến giao máu bằng drone sẽ giảm bớt khi tần suất bay tăng cao. Bruce Y. Lee, giáo sư Trường Y khoa Bloomberg, Đại học John Hopkins ở bang Maryland (Mỹ) cũng nhận định giá cung cấp dịch vụ giao máu bằng drone tùy thuộc vào tần suất những chuyến bay và khoảng cách bay.

Năm 2016, Bruce Y. Lee lãnh đạo nhóm nghiên cứu dich vụ cung ứng vaccine bằng drone ở Mozambique. Ngoài các đơn vị máu đủ chủng loại, Zipline còn cung cấp dịch vụ giao tiểu cầu, huyết tương tươi và các sản phẩm máu khác. Zipline dự kiến tiếp tục cung cấp dịch vụ cho 14 cơ sở y tế tiếp theo ở Rwanda vào cuối năm 2017. Ngoài ra, Zipline còn dự kiến xây dựng thêm trung tâm phân phối sản phẩm y tế thứ 2 tại khu vực phía đông Rwanda.

William Hetzler mong rằng, những chiếc drone thế hệ tương lai sẽ có tầm bay dài hơn cho phép phủ kín toàn bộ lãnh thổ Rwanda - ngoại trừ thủ đô Kigali, nơi có trữ lượng máu cấp cứu dồi dào. Sau Rwanda sẽ là các quốc gia khác quan tâm đến công nghệ vận chuyển của Zipline.

Hiện tại, Zipline đã ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng và Cục hàng không Dân dụng Tanzania. Để tài trợ cho kế hoạch mở rộng dịch vụ, Zipline đã huy động được nguồn vốn 25 triệu USD vào năm 2016 nâng tổng số lên 43 triệu USD. Tuy nhiên, Zipline cân nhắc ưu tiên chọn những quốc gia có điều kiện tạo ra tác động xã hội và sẵn sàng thay đổi các quy định trong khuôn khổ luật pháp cũng như đáp ứng yêu cầu tài chính của công ty. Cuối cùng, Zipline cũng sẵn sàng phục vụ những quốc gia giàu có, kể cả Mỹ - nơi hiện có những quy định hạn chế bay đối với drone.

Trở lại Bệnh viện Kabgayi, ở đây đội ngũ nhân viên y tế đánh giá cao dịch vụ của Zipline. Nhân viên kỹ thuật phòng thí nghiệm Prosper Uzabakiriho nhận xét dịch vụ của Zipline giúp nhiều bệnh nhân được chữa trị kịp thời cũng như tạo điều kiện cho đội ngũ y bác sĩ bệnh viện hoàn thành nhiệm vụ trong thời gian ngắn nhất so với trước đây. Vào giữa tháng 2-2017, Bệnh viện Kabgayi tiếp nhận trung bình 11 lần chuyển giao sản phẩm máu từ Zipline vào mỗi tuần. Đến tháng 5, số lần giao máu tăng lên 20 lần/tuần.

Nhờ dịch vụ của Zipline, bác sĩ phẫu thuật Kajibwami phản ứng kịp thời ca cấp cứu một bệnh nhân nữ bị xuất huyết sau khi mổ xử lý thai ngoài tử cung. Ca đặc biệt này đòi hỏi đến 6 đơn vị máu - vượt quá nguồn cung ở Bệnh viện Kabgayi. Nếu không có dịch vụ drone của Zipline thì có lẽ bệnh nhân nữ này sẽ chết do mất máu. Kajibwami cũng đánh giá cao dịch vụ giao máu rất đúng giờ của Zipline.

Duy Ân (tổng hợp)