“Quốc gia hạnh phúc” và ván cược thành công đặt vào Bitcoin

Một người tiên phong đầy bất ngờ

Theo nền tảng phân tích tiền điện tử Arkham, Bhutan hiện sở hữu kho dự trữ Bitcoin trị giá 1,3 tỷ USD, tương đương khoảng 40% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của đất nước. Đây là kho dự trữ lớn thứ ba được các chính phủ nắm giữ, theo Arkham.

Khác với Mỹ hay Anh, những quốc gia cũng có trữ lượng tiền điện tử lớn nhưng chủ yếu thu giữ từ hoạt động tội phạm hoặc mua trên thị trường mở, khối tài sản của Bhutan được tạo ra bằng cách âm thầm thiết lập các “mỏ” đào Bitcoin từ năm 2020. Đất nước  này đã tận dụng nguồn thủy điện dồi dào của mình để “đào vàng kỹ thuật số”.

Ông Ujjwal Deep Dahal, Giám đốc điều hành Quỹ đầu tư quốc gia Bhutan (Druk Holding and Investments - DHI), đơn vị thực hiện dự án, cho biết: “Đối với Bhutan, theo nhiều cách, điều này là khá rõ ràng. Chúng tôi coi Bitcoin là một kho lưu trữ giá trị, tương tự như vàng”.

Nhiều quốc gia đang nghiên cứu cách tích hợp tiền điện tử vào hệ thống tài chính của họ. Chẳng hạn như hồi tháng 3, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp để tạo ra một kho dự trữ quốc gia gồm Bitcoin và các loại tiền kỹ thuật số khác. Các chuyên gia tiền điện tử cho rằng, những quốc gia lớn đang muốn sớm khẳng định vị thế dẫn đầu trong lĩnh vực tiền điện tử, tương tự như cách New York và London thống trị thị trường tài chính truyền thống. Nhưng các quốc gia nhỏ hơn cũng coi tiền số là một tiềm năng phát triển. Một trong những thử nghiệm táo bạo nhất là vào năm 2021, khi El Salvador áp dụng Bitcoin làm tiền tệ hợp pháp, dù việc sử dụng đồng tiền này đã không thực sự phổ biến.

Tuy nhiên, canh bạc của Bhutan vào Bitcoin cũng tiềm ẩn rủi ro. Giá Bitcoin giảm có thể giáng một đòn nặng nề vào ngân khố của chính phủ.

Nằm kẹp giữa Trung Quốc và Ấn Độ, Bhutan với dân số 780.000 người, là một “người tiên phong” không ngờ tới trong lĩnh vực tiền điện tử. Ở đất nước nhỏ bé nằm trên dãy Himalaya này, những giá trị xưa cũ vẫn chiếm ưu thế: các quan chức chính phủ mặc trang phục truyền thống, đối với nam giới là một chiếc áo choàng dài đến đầu gối được thắt ở eo. Thủ đô Thimphu không có đèn giao thông. Thi bắn cung là một trò tiêu khiển phổ biến vào cuối tuần. Và, giao dịch thẻ tín dụng đầu tiên của quốc gia này diễn ra vào năm… 2010.

Bhutan từ lâu đã đo lường sự tiến bộ kinh tế bằng chỉ số hạnh phúc quốc gia. Nhưng "Vùng đất Rồng Sấm" (được đặt tên theo những cơn bão dữ dội quét qua các thung lũng của Bhutan) đã phải vật lộn để mở rộng nền kinh tế ra ngoài thủy điện, nông nghiệp và du lịch. Nền kinh tế của nước này đã gặp khó khăn kể từ khi đại dịch COVID-19 làm tê liệt ngành du lịch. Trong 5 năm qua, 10% dân số Bhutan đã di cư để tìm kiếm công việc tốt hơn. Ông Lotay Tshering, một bác sĩ tiết niệu từng làm Thủ tướng Bhutan từ năm 2018 đến 2023, cho biết: "Chúng tôi nghèo. Nhiều người gọi Bhutan là quốc gia hạnh phúc nhất thế giới. Nhưng đôi khi chúng tôi không như thế”.

Khi Jigme Khesar Namgyel Wangchuck - vị vua 45 tuổi của Bhutan được mệnh danh là “Elvis châu Á” vì vẻ ngoài điển trai - yêu cầu các quan chức đưa ra đề xuất về cách sử dụng công nghệ để thúc đẩy nền kinh tế đất nước, ý tưởng khai thác Bitcoin đã xuất hiện.

Khi thiên thời kết hợp với địa lợi

Việc một quốc gia có chủ quyền tự điều hành hoạt động khai thác tiền điện tử là điều bất thường. Nhưng Bhutan đã có sẵn yếu tố quan trọng để khai thác có lợi nhuận: điện giá rẻ.

Để tạo ra Bitcoin mới, các máy tính phải giải các bài toán phức tạp dần theo thời gian. Trong những ngày đầu của Bitcoin, những người đam mê thường tạo ra tiền ảo bằng máy tính cá nhân. Nhưng các hoạt động khai thác quy mô lớn ngày nay đòi hỏi các máy chủ ngốn một lượng điện năng cực lớn. Đó là lý do các “thợ đào Bitcoin” thậm chí thiết lập cơ sở ở những nơi xa xôi, chẳng hạn như Kazakhstan, miễn là có thể tận dụng giá điện thấp.

Ông Ujjwal Deep Dahal, Giám đốc điều hành Quỹ đầu tư quốc gia Bhutan (DHI), người đã nghiên cứu công nghệ blockchain trong nhiều năm như một sở thích cá nhân, chia sẻ: “Bitcoin giống như một cục pin đối với chúng tôi, khi nó giúp tận dụng lượng điện dư thừa vào mùa hè”.

Nỗ lực “đào” Bitcoin bắt đầu vào năm 2019 dưới sự quản lý của bộ phận nghiên cứu và phát triển của quỹ DHI. Ông Dahal bắt đầu bằng cách đọc tài liệu trực tuyến và xem các video YouTube về cách “đào” Bitcoin. Sau đó, nhóm của ông đã nhập hai chiếc máy tính để thử nghiệm và chúng phải hoạt động hết công suất tới mức tỏa ra sức nóng bất thường khiến bảo vệ tòa nhà hoảng loạn vì tưởng có thiết bị điện bị chập cháy.

Địa điểm đầu tiên, gần Đèo Dochula băng giá, được chọn làm nơi đặt “mỏ” khai thác Bitcoin đầu tiên vì nhiệt độ mát mẻ và gần các đường dây truyền tải điện. Khi “mỏ” này  khởi công vào cuối năm 2020, Bhutan đã đóng cửa biên giới do đại dịch COVID-19 khiến không ai có thể bay đến đất nước để giúp thiết lập hoạt động. Với sự tư vấn qua điện thoại từ các chuyên gia ở Singapore và Malaysia, ông Dahal và 4 nhân viên tự mình cấu hình các máy móc, dành nhiều tháng ngủ lại tại “mỏ” để tiện việc vận hành. “Một khi đã có máy móc, bạn sẽ không muốn lãng phí một ngày khai thác nào,”, ông Dahal kể lại.

Chẳng bao lâu, nỗ lực này đã thành công. Đến năm 2022, Bhutan đã khởi công xây dựng 4 “mỏ” thuộc sở hữu của chính phủ. Và may mắn hơn, điều này diễn ra ngay trước đợt tăng giá của Bitcoin, vốn đã tăng từ dưới 10.000 USD vào năm 2020 lên khoảng 100.000 USD/Bitcoin hiện nay.

Tận hưởng thành quả

Thủ tướng Bhutan, ông Tshering Tobgay cho biết, số Bitcoin thu được đã thừa để bù đắp cho mức sụt giảm trong xuất khẩu thủy điện, vốn thường đóng góp khoảng 40% ngân sách chính phủ nước này. Một trong những lý do khiến xuất khẩu thủy điện của Bhutan giảm sút vì các “mỏ” Bitcoin sử dụng rất nhiều điện.

Năm 2023, chính phủ Bhutan đã quyết định bán 100 triệu USD trong kho dự trữ Bitcoin của mình để tài trợ cho việc tăng lương cho công chức trong hai năm. Thủ tướng Tobgay cho biết: “Khoản tăng này hoàn toàn được tài trợ bằng Bitcoin. Nếu bạn chỉ bán điện, bạn sẽ không bao giờ có đủ số tiền cần thiết”.

Giờ đây, Bhutan đang tìm kiếm những cách khác để kiếm lời từ Bitcoin. Năm 2023, công ty khai thác có trụ sở tại Singapore, Bitdeer Technologies, đã công bố hợp tác với Bhutan để xây dựng các “mỏ”. Thỏa thuận này cho phép Bitdeer, công ty tài trợ xây dựng hai “mỏ”, sở hữu toàn bộ số Bitcoin đào được. Đổi lại, đối tác Singapore này trả tiền điện cho Bhutan bằng USD, giúp tăng dự trữ ngoại tệ của đất nước.

Chính phủ Bhutan đã giữ kín về hầu hết các địa điểm và số lượng chính xác các “mỏ” của mình. Những cơ sở khai thác này được kiểm soát bởi một công ty tên là Green Digital. Ông Dahal cho biết việc giữ bí mật là để ngăn chặn việc sử dụng sai mục đích, bị “hack” hoặc bất kỳ điều gì khác. Vị giám đốc này nói thêm, dự án đã tuân thủ tất cả các quy định của Bhutan.

Nhiều người Bhutan không hề hay biết về kho dự trữ Bitcoin của đất nước cho đến khi truyền thông nhà nước đưa tin về việc tăng lương cho nhân viên chính phủ. Chencho Tshering, một nhà phân tích 25 tuổi tại Ủy ban Đất đai quốc gia Bhutan, cho biết anh không ngờ rằng khăn đất nước đang gặp khó khăn về kinh tế lại có thể tăng lương cho anh thêm 65%. “Ban đầu tôi hoàn toàn không biết gì về Bitcoin, nhưng đó là một sự đa dạng hóa nền kinh tế của chúng tôi”, anh nói.

Hiện tại, các quan chức Bhutan cho biết chính phủ có kế hoạch giữ trữ lượng Bitcoin trong dài hạn, thay vì thanh lý để tài trợ cho chi tiêu của chính phủ. Dù không có kế hoạch xây thêm các “mỏ”, họ dự kiến sẽ nâng cấp những “mỏ” hiện có.

Bhutan đang thử nghiệm các cách khác để tích hợp tiền điện tử vào đời sống hàng ngày. Tháng trước, chính phủ nước này đã ra mắt một hệ thống thanh toán bằng tiền điện tử, cho phép khách du lịch thanh toán bằng hơn 100 loại tiền điện tử cho các chuyến bay, khách sạn và visa.

Ông Tshering, cựu thủ tướng hiện đang giữ chức thống đốc của khu vực hành chính đặc biệt giám sát các “mỏ” Bitcoin, cho biết tiền điện tử sẽ được tích hợp vào mọi khía cạnh của khu vực đó, được gọi là Gelephu Mindfulness City, bao gồm cả kho dự trữ chiến lược. Tiền điện tử có thể sẽ được chấp nhận trong thành phố, nơi cũng đang phát triển đồng tiền kỹ thuật số riêng của mình.

"Nó giống như muối trong món cà ri của bạn”, cựu thủ tướng Tshering nói khi đề cập đến tiền điện tử. “Nó sẽ chạm đến mọi yếu tố trong món cà ri”.